Kopenhag Psikososyal Risk Değerlendirme Ölçeği (KOPSOR) Nedir?
KOPSOR (COPSOQ – Copenhagen Psychosocial Questionnaire), iş yerindeki psikososyal riskleri sistematik ve bilimsel bir şekilde değerlendirmek için geliştirilmiş uluslararası bir ölçektir.
Danimarka’da 1990’lı yıllarda geliştirilmiş ve daha sonra birçok ülke tarafından kültürel ve dilsel uyarlamalarla kullanıma alınmıştır. Türkiye için de uyarlanmış Türkçe sürümü bulunmaktadır.
🎯 🎯 🎯
Amacı Nedir?
- Çalışma yaşamındaki stres kaynaklarını, psikolojik yükleri, iş tatmini düzeylerini ve iş-yaşam dengesi sorunlarını ölçmek.
- İşyeri psikososyal ortamı hakkında veri toplayarak, müdahale planları geliştirmek.
- İşverenin sorumluluğunu yerine getirmesi için bilimsel dayanak sunmak.
🧩 🧩 🧩
KOPSOR’un Yapısı
KOPSOR’un farklı versiyonları mevcuttur:
- Kısa Versiyon (KOPSOR-K)
- Orta Versiyon (KOPSOR-O)
- Geniş Versiyon (KOPSOR-G)
Türkiye’de genellikle orta uzunluktaki versiyon tercih edilmektedir. Ölçek genelde 20–40 dakika arasında uygulanır.
🧠 🧠 🧠
KOPSOR, telif korumalı bir psikososyal ölçektir. Yasal ve etik sınırlar içinde, içerik paylaşımı aynı şekilde korunur. Bu sebeplerle ölçeğin tamamı yerine anlaşılmasını sağlamak için örneklem sorular iki farklı açıdan aşağıda verilmiştir.
🧠 🧠 🧠
Ana Boyutlar – Örnek Alt Başlıklarla
| Boyut | Açıklama | Örnek Soru |
|---|---|---|
| İş Talepleri | Zihinsel, duygusal, fiziksel yükler | “İş yükünüz zihinsel olarak sizi zorluyor mu?” |
| Çalışan Kontrolü (Özerklik) | Kendi kararlarını verebilme düzeyi | “İşinizi nasıl yapacağınızı siz mi belirlersiniz?” |
| Sosyal Destek | Yöneticilerden ve çalışma arkadaşlarından alınan destek | “Zor zamanlarda yöneticiniz size destek olur mu?” |
| İş-Yaşam Dengesi | İşin özel hayat üzerindeki etkisi | “İşiniz, özel yaşamınızı olumsuz etkiliyor mu?” |
| Rol Açıklığı ve Çatışması | Görev tanımlarının netliği, çelişkili beklentiler | “Yaptığınız işin sizden tam olarak ne beklendiğini biliyor musunuz?” |
| İş Güvenliği ve Gelecek | İş güvencesi algısı ve kariyer devamlılığı | “İşinizi kaybetme korkusu taşıyor musunuz?” |
| İşyerinde Adalet | Yönetsel kararların adil olup olmadığı | “Yöneticiniz herkese adil davranıyor mu?” |
| Duygusal Talepler | Duygusal emek yükü, müşteri ilişkilerinin yoruculuğu | “İşinizde duygusal olarak yıpranıyor musunuz?” |
| Mobbing ve Taciz | İşyerinde olumsuz davranışlara maruz kalma durumu | “İş arkadaşlarınız tarafından dışlandığınızı hissediyor musunuz?” |
| İş Tatmini | İşten genel memnuniyet | “İşinizden genel olarak memnun musunuz?” |
🧠 🧠 🧠
KOPSOR‑O’nun Yapısı
KOPSOR‑O, 17 temel boyuttan ve bu boyutlara ait 45–60 arası maddeden oluşur. Türkiye’de uygulanan uyarlanmış sürümde yaklaşık 52 madde vardır.
KOPSOR‑O: Ölçek Boyutları ve Örnek Sorular
Aşağıda, KOPSOR‑O’nun ana boyutları ve her birinden seçilmiş örnek sorular yer almaktadır. Bu yapı, anketin neyi ölçtüğünü ve nasıl kurgulandığını anlamanızı sağlar.
| Boyut | Örnek Madde |
|---|---|
| Zihinsel Talepler | “İşiniz zihinsel olarak sizi ne kadar yoruyor?” |
| Duygusal Talepler | “Gün boyunca duygusal anlamda kendinizi yıpranmış hissediyor musunuz?” |
| Fiziksel Talepler | “Çalışma pozisyonunuz vücudunuzda ağrıya neden oluyor mu?” |
| Çalışma Hızı ve Yoğunluğu | “İşlerinizi zamanında yetiştirmekte zorlanıyor musunuz?” |
| Karar Özgürlüğü (Kontrol) | “İşinizi kendi yöntemlerinizle yapma imkânınız var mı?” |
| Gelişim İmkanları | “İşiniz mesleki gelişime uygun fırsatlar sunuyor mu?” |
| İşin Anlamlılığı | “Yaptığınız işin topluma fayda sağladığını düşünüyor musunuz?” |
| Rol Netliği | “Görev ve sorumluluklarınız açıkça tanımlanmış mı?” |
| Rol Çatışması | “İş yerinde çelişkili istekler alıyor musunuz?” |
| Sosyal Destek – Yönetici | “Yöneticiniz zor durumda olduğunuzda yanınızda mı?” |
| Sosyal Destek – Meslektaş | “İş arkadaşlarınız zor zamanınızda destek oluyor mu?” |
| İş Güvencesi | “İşinizi kaybetme korkusu hissediyor musunuz?” |
| İş Tatmini | “İşinizden genel olarak memnun musunuz?” |
| Ödül ve Tanıma | “Yaptığınız başarılı işler takdir ediliyor mu?” |
| Adalet Algısı | “Dairenizde herkes adil şekilde muamele görüyor mu?” |
| Mobbing / Taciz | “Meslektaşlarınız tarafından psikolojik tacize uğradığınızı hissediyor musunuz?” |
| İş-Yaşam Dengesi | “İşiniz özel hayatınızı düzenlemenizi zorlaştırıyor mu?” |
📊 📊 📊
Uygulama Biçimi
- Likert Tipi Ölçek: Genellikle 5’li veya 7’li skalada (örneğin: hiç – bazen – sık sık – her zaman) puanlama yapılır.
- Anonim ve Gönüllü: Katılımcılar dürüst yanıt verebilsin diye anonimlik esastır.
- Toplu veya Bireysel Uygulama: Kâğıt-kalem yöntemiyle ya da çevrim içi anket olarak uygulanabilir.
🔍 🔍 🔍
Neden KOPSOR Kullanılmalı?
| Avantajı | Açıklama |
|---|---|
| Bilimsel Geçerlik ve Güvenirlik | Uluslararası araştırmalarla test edilmiştir, geçerliliği kanıtlanmıştır. |
| Kültürel Uyarlanabilirlik | Türkiye dâhil birçok ülkede dil ve kültüre uygun hale getirilmiştir. |
| Çok Boyutluluk | Tek bir testle iş yerindeki birçok psikososyal faktörü değerlendirme imkânı sunar. |
| Kıyaslama İmkânı | Kurum içi birimler arasında ya da sektörler arası karşılaştırma yapılabilir. |
| Erken Uyarı Mekanizması | Müdahale gerektiren psikososyal riskleri önceden tespit etmeye yardımcı olur. |
🎯 🎯 🎯
Kopenhag Psikososyal Risk Değerlendirme Ölçeği (KOPSOR) Nasıl Uygulanır?
Uygulama Yöntemi:
- Kağıt-kalem anket veya çevrim içi form (Google Forms, SurveyMonkey, vb.)
- Bireysel veya grup ortamında
- Anonimlik garanti edilir
- 25–35 dakika sürer
- Ortalama 52 soru sorulur
Ölçek Biçimi:
5’li Likert Tipi
1 = Hiç katılmıyorum
2 = Katılmıyorum
3 = Ne katılıyorum ne katılmıyorum
4 = Katılıyorum
5 = Tamamen katılıyorum
Bazı maddelerde ters puanlama yapılabilir (örneğin: “Yaptığım iş anlamsız geliyor.” → yüksek puan = olumsuz)
Puanlama ve Değerlendirme
Puanlama
- Her alt boyut için soruların puanları toplanır ve ortalaması alınır.
- Boyutlar 1 ile 5 arasında puanlanır.
- Yüksek puan = Olumlu algı (bazı boyutlar hariç: mobbing, rol çatışması gibi).
- Bazı maddeler ters puanlanır → (5 – madde puanı)
📈 📈 📈
Değerlendirme Aralıkları (örnek olarak)
| Alt Boyut | 1.00–2.00 | 2.01–3.00 | 3.01–4.00 | 4.01–5.00 |
|---|---|---|---|---|
| Sosyal Destek | Düşük | Orta Düşük | Orta Yüksek | Yüksek |
| Rol Çatışması | Yüksek Risk | Orta Risk | Düşük Risk | Yok |
| Mobbing | Yüksek Risk | Orta Risk | Düşük Risk | Yok |
| İş Tatmini | Çok Düşük | Düşük | İyi | Çok İyi |
Bu sınıflandırma, her kurumun yapısına göre özelleştirilebilir.
Raporlama ve Kullanım
Raporlama İçeriği
- Genel memnuniyet ve stres düzeyleri
- Hangi birimlerde hangi boyutlarda risk yüksek
- Çalışanlar hangi destekleri eksik hissediyor
- Müdahale gerektiren alanlar
🔧 🔧 🔧
Müdahale Önerileri
| Risk Alanı | Olası Müdahale |
|---|---|
| Yüksek iş yükü | İş planlamasının yeniden düzenlenmesi, iş bölümü |
| Düşük sosyal destek | Liderlik eğitimi, ekip çalışması programları |
| Rol belirsizliği | Görev tanımlarının yeniden yazılması |
| İş-yaşam dengesi zayıf | Esnek çalışma saatleri, evden çalışma olanakları |
| Yüksek mobbing riski | Kurumsal davranış politikaları, psikolojik danışmanlık hattı kurulması |
🎯 🎯 🎯
Etik ve Hukuki Dikkatler
- Anonim ve gönüllülük esasına göre uygulanmalıdır.
- Çalışanlar sonuçlara göre etik dışı muameleye uğramamalıdır.
- Kişisel veri korunmalı, analizler toplu yapılmalıdır.
🎓 🎓 🎓
KOPSOR’un Sonuçlarının Kullanımı
- Raporlama: İstatistiksel analizlerle birim bazlı risk düzeyleri çıkarılır.
- Müdahale Planı: Yüksek riskli boyutlar için özel çözümler geliştirilir (ör. rol tanımlarının netleştirilmesi, stres yönetimi eğitimi).
- Eğitim ve Farkındalık: Riskin görüldüğü alanlarda eğitim çalışmaları başlatılır.
- İzleme: 6 ay ya da 1 yıl sonra tekrar ölçüm yapılarak iyileşme seviyesi kontrol edilir.
Vermiş olduğum bilgileri esas alarak kurumsal iç anketler hazırlayabilirsiniz.
Örneğin:
- “İşim beni zihinsel olarak çok yoruyor mu?”
- “Yaptığım işler için yeterince takdir görüyor muyum?”
- “Ev ve iş yaşamımı dengede tutabiliyor muyum?”
Bu şekilde, kendi “mini KOPSOR” versiyonunuzu oluşturabilir ve erken aşamada psikososyal riskleri tespit edebilirsiniz.
📌 📌 📌
Sonuç
KOPSOR, iş yaşamında giderek önem kazanan psikososyal risk yönetimi için güçlü, bilimsel ve uygulaması kolay bir araçtır. İşverenler için hem çalışan sağlığını desteklemek, hem de verimliliği artırmak açısından etkili sonuçlar üretir. Türkiye’de Türkçeye çevrilmiş ve uyarlanmış versiyonu sayesinde artık yerel koşullara göre uygulanabilir durumdadır.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Sağlık ve Davranış: Biyolojik, Davranışsal ve Toplumsal Etkilerin Etkileşimi https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK43750/
⭐️⭐️ Psikososyal riskler ve çalışan sağlığı https://oshwiki.osha.europa.eu/tr/themes/psychosocial-risks-and-workers-health
⭐️⭐️ Çalışma Yaşamında Esenlik ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamiklerle Başa Çıkma Stratejileri İşyerinde Refah ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamikleri Yönetme Stratejileri https://www.researchgate.net/publication/377014012_Calisma_Yasaminda_Esenlik_ve_Psikososyal_Riskler_Degisen_Dinamiklerle_Basa_Cikma_Stratejileri_Well-being_and_Psychosocial_Risks_in_the_Workplace_Strategies_for_Navigating_Changing_Dynamics
⭐️⭐️ İş Stresi Kardiyovasküler Hastalıklar İçin Bir Risk Faktörüdür https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26238744/
⭐️⭐️ İşyerinde psikososyal riskler ve ruh sağlığı https://osha.europa.eu/en/themes/psychosocial-risks-and-mental-health
⭐️⭐️ Çalışma Yaşamında Esenlik ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamiklerle Başa Çıkma Stratejileri https://dergipark.org.tr/tr/pub/ohsacademy/issue/85769/1393212
⭐️⭐️ Fazla Saatlerle Çalışmanın Iş Sağlığı ve Güvenliği Üzerine Etkileri https://www.proquest.com/openview/29e975929e3587a0d68322e2e822c18e/1?cbl=2026366&diss=y&pq-origsite=gscholar
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü