Mitokondriler hem sağlıkta hem de hastalıkta önemli bir rol oynar.
Mitokondrinin çok eskiden, bugünden farklı olarak doğada “serbest bir şekilde takılırken”, neden olduğu henüz bilinmeyen bir neden ile ortamdaki hücreler ile birleştiği düşünülmektedir.
Peki neden böyle düşünülmektedir?
Çünkü; Mitokondrinin, hücrenin DNA’sı dışında kendine ait mtDNA denilen bir DNA’sı vardır. Diğer hücre bileşenleri arasında sadece mitokondriler için mevcut olan bu durum “Ayrı iken bir araya gelme” düşüncesinin sebebidir.
Mitokondrilerin işlevleri enerji üretimiyle sınırlı değildir, demir ve kalsiyum dengesinden melatonin gibi hormon ve nörotransmitter üretimine kadar değişen birden fazla mekanizmaya hizmet eder.
Mitokondrilerin anormal dağılımı, organlardan organlara değişebildiği gibi hücrelerin içindeki mitokondrilerin çoğalması ile de değişebilir.
Mitokondriyel hastalıklar, bozuk mitokondri sayısı hücre içinde belirli bir sınırı aştığında organın fonksiyonlarının bozulması ile birlikte klinik olarak ortaya çıkar. Genetik hastalıkların geneli hem anne hem de baba kaynaklı iken, mitokondrinin DNA’sı (mtDNA) yalnızca yumurta hücresinden aktarılır. Yani mitokondriyel hastalıklar anneden kalıtsal olarak geçer.
Diğer hücre içi organellerle, çekirdekle ve dış çevreyle etkileşim yoluyla tüm fiziksel düzeylerde iletişimi sağlar ve etkiler.
Literatür, mitokondri ile sirkadiyen saatler, bağırsak mikrobiyotası ve bağışıklık sistemi arasında çapraz iletişim mekanizmaları olduğunu öne sürmektedir. Hatta tüm bu alanlardaki aktiviteyi destekleyen ve bütünleştiren merkez bile olabilirler.
Mitokondri Ne İşe Yarar
- Amino asit metabolizması ve homeostasi
- Bağışıklık sistemi görevleri
- Apoptosis ve otofaj düzenlemesi
- Demir metabolizması ve heme sentezi
- Nörotransmitter sinyalleri düzenleyicisi
- Kalsiyum dengesi
- Lipid metabolizması
- Sinyal molekülleri (ROS ve H2O2)
- Steroid sentezi
- Termogenesis
Tüm bu işlevleri gerçekleştirmek ama en başta da oksijenli solunum kapsamında vücudumuzun temel yakıtı adenozin trifosfat (ATP) üretmek (sentezlemek) için her hücrede en az bir mitokondri bulunmaktadır.
Bununla birlikte kas hücreleri ve kalp hücrelerimizin ise daha çok ATP’ye gereksinim duymaları nedeniyle birden çok mitokondriye sahip olduğunu bilinmektedir.
Mitokondri İşlevi Bozulduğunda
- Kanser
- Yaşlanma
- Obezite
- Alzeheimer
- Bunalım
- Diyabet
- Fibromiyalji
- İnsülin direnci
- Karaciğer Yağlanması
- Kardiovasküler rahatsızlıklar
- Kronik yorgunluk
- Kronik böbrek rahatsızlığı
- Bipolar bozukluk
- Parkinson
- Psikiyatrik sorunlar
- Üreme sistemi sorunları
- Nörodejeneratif rahatsızlıklar
Gibi rahatsızlıklar ve sorunlar gelişir.
Mitokondrilerilerin İyiliği İçin Ne Yapalım?
Mitokondrilerin sağlığını ve onlara bağlı olarak da insanın sağlığını korumak için öncelikli olarak sigara, tütün mamülleri ve hava kirliliği olmak üzere toksik ve kimyasal maddelere maruziyeti ve yüksek stresi engellemek gerekir.
Nabzı yükseltecek, özellikle güç ve kas kitlesini arttırıcı egzersizler, yaş ve sağlık durumuna uuygun yüksek şiddetli aralıklı antrenmanlar hücrelerdeki mitokondrilerin sağlığını ve sayılarını arttırır.
Ayrıca aralıklı oruç ve ketojenik beslenme de mitokondri sağlığını arttırmaktadır.
Mitokondri Sağlığı İçin Ne Yiyelim?
Mitokondri sağlığı için en önemli etken gıda tercihidir.
Özellikle şekerli yiyecekler, unlu gıdalar ve işlenmiş gıdalar gibi besinler yüksek enerji içerikli ve düşük kalitelidir.
Bu tür gıda tercihleri antioksidan, yararlı yağlar, proteinler, lifler ve fitokimyasal gibi yararlı bileşenlerden zayıf olduğu gibi hızlı sindirilmeleri sebebiyle yararlı besin ögelerinden önce mitokondrilerden ATP üretimine neden olur. Hücreye ve dolasıyla bedene “çöp enerji” elde edilmesine neden olur
Besin değeri yüksek yiyecekleri tercih etmek mitokondri sağlığı için çok önemlidir. Antioksidanları yeterli miktarda alabilmek için, yeşil (brokoli, ıspanak v.b.) ve açık renkli (havuç, pancar v.b.) sebzeler ve sülfür açısından zengin (karnabahar, lahana v.b.) sebzelerin tüketilmesi önemlidir.
Yemle değil doğal otlarla beslenmiş hayvanlardan elde edilen etler, çiftlik değil olta balıkları, avokado, bitki tohumları, fındık, badem ve ceviz gibi kuruyemişler ise yağ asitleri açısından zengindir ve mitokondrilerin sağlığı için gereklidir.
Yeterli miktarda
- B1 vitamini (thiamin)
- B2 vitamini (riboflavin)
- B3 vitamini (niacin)
- B5 vitamini (pantothenic acid)
- B6 vitamini (pyridoxine)
- B7 vitamini (biotin)
- B9 vitamini (folate)
- B12 vitamini (cobalamin)
- Karnitin (L-karnitin veya asetil-L-karnitin)
- CoQ10
- Kreatin
Antioksidan olarak da,
- ALA (Alfa Lipoik Asit)
- Karotenler (özellikle Likopen)
- Epigallocatechin gallate (EGCG)
- Glutatyon
- Melatonin
- Polifenoller
- Proantosiyanitler
- Selenyum
- C vitamini
- E vitamini
- Bakır
Alınması gerekmektedir.
Sonuç olarak
Mitokondrinin önemi ve görevleri bu kısa yazıya sığmayacak kadar çok…
Siz siz olun mitokondrilerinize iyi bakın.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Sağlık ve Hastalıklarda Mitokondri https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32397376/
⭐️⭐️ Mitokondri https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12933917/
⭐️⭐️ Mitokondriyal disfonksiyon: mekanizmalar ve tedavideki gelişmeler https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38744846/
⭐️⭐️ Mitokondriyal Havva diye bir şey var mıdır? https://www.talkorigins.org/faqs/homs/mitoeve.html
⭐️⭐️ İNSAN HASTALIKLARINDA MİTOKONDRİAL DNA MUTASYONLARI https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC1762815/
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü