Günümüz çalışma yaşamı, yalnızca fiziksel değil; zihinsel ve duygusal dayanıklılığı da zorlayan pek çok unsuru içinde barındırmaktadır. İş yükü, belirsizlik, iletişim sorunları, destek eksikliği ya da çatışmalar… Tüm bu etkenler, çalışanların psikolojik sağlığını tehdit eden psikososyal riskler olarak tanımlanır ve zamanla verimlilik kaybı, tükenmişlik, hatta iş kazalarıyla sonuçlanabilir.
İşte bu karmaşık tabloyu anlamak ve yönetilebilir hale getirmek için bilimsel araçlara ihtiyaç duyulmaktadır. NHUMAN PSR-Q (Psikososyal Risk Ölçeği), bu ihtiyaca cevap veren yerli ve kapsamlı bir ölçüm sistemidir.
Türkiye çalışma kültürüne uygun olarak geliştirilen bu ölçek, çalışanların maruz kaldığı psikososyal tehlikeleri 17 alt boyut ve 84 madde aracılığıyla detaylı bir şekilde ortaya koyar.
Sizlere, NHUMAN PSR-Q’nun yapısını, değerlendirme mantığını ve alt boyutlarını açıklamayı; İşyeri hekimi ve İş güvenliği uzmanlarına, yöneticilere ve insan kaynakları uzmanlarına güvenilir bir değerlendirme altyapısı sunmayı hedefliyorum Aynı zamanda yalnızca riskleri tanımayı değil, aynı zamanda psikolojik iyilik halini sürdürülebilir şekilde güçlendirmeyi inşaa etmmeyi de göreceğiz.
NHUMAN PSR-Q (Psikososyal Risk Ölçeği), Türkiye’ye özgü psikososyal risk faktörlerini ölçmek üzere geliştirilmiş kapsamlı bir değerlendirme aracıdır. (NHUMAN Danışmanlık tarafından geliştirilmiştir)
Bir işletmede bu ölçeği doğru ve güvenilir biçimde uygulayabilmek için aşağıdaki veriler ve hazırlık süreçleri gereklidir:
Katılımcı Profili ile İlgili Veriler
Uygulamanın güvenilir ve geçerli sonuçlar vermesi için, her katılımcıya dair şu temel bilgiler toplanmalıdır:
| Gerekli Bilgi | Açıklama |
|---|---|
| Çalışanın cinsiyeti | Erkek / Kadın / Belirtmek istemiyor |
| Yaş | 18–65+ (kesin yaş veya aralık olarak alınabilir) |
| Eğitim durumu | İlkokul, Lise, Önlisans, Lisans, Yüksek Lisans, Doktora |
| Çalıştığı birim / departman | İdari, Üretim, Destek Hizmetleri vb. |
| Görev / Pozisyon | Mühendis, Operatör, Müdür, Güvenlik görevlisi vb. |
| İşe giriş tarihi | Kıdeme göre risk değerlendirmesi yapılabilir |
| Vardiya durumu | Vardiyalı / Sabit saatli çalışma |
| İş sözleşme türü | Kadrolu / Taşeron / Geçici / Stajyer |
| Daha önce benzer ölçümlere katılım | Ölçüm tekrarı varsa analizde kontrol edilir |
🧩 🧩 🧩
Uygulama Ortamı Verileri
Uygulamanın yapılacağı ortamla ilgili aşağıdaki bilgiler planlama açısından önemlidir:
| Gerekli Bilgi | Açıklama |
|---|---|
| Anket uygulama şekli | Online (Google Forms, SurveyMonkey) / Kağıt üzerinden |
| Katılımcı sayısı | Analizlerin istatistiksel anlamlılığı için önerilen minimum: 30 kişi |
| Uygulama zamanı | Hangi gün/saat aralıklarında yapılacağı (iş yükünü aksatmayacak şekilde) |
| Anketin açıklanacağı kişi | İnsan kaynakları / İş sağlığı birimi / Harici uzman |
🧠 🧠 🧠
Anketin İçeriğini Analiz Edebilmek İçin Gereken Veriler
NHUMAN PSR-Q; 17 alt boyutta, toplam 84 madde içerir. Alt boyutlar şunlardır:
Ana Boyutlar (örnekler ve verilerle)
| Alt Boyut | Açıklama | Örnek Soru | Beklenen Veri Tipi |
|---|---|---|---|
| İş Yükü ve Zaman Baskısı | Aşırı çalışma, mola eksikliği | “Yetiştirilmesi gereken işler beni sürekli baskı altında bırakır.” | 5’li Likert (Hiçbir zaman – Her zaman) |
| Rol Belirsizliği | Görev tanımlarının net olmaması | “Benden ne beklendiğini tam olarak bilmiyorum.” | 5’li Likert |
| Yönetici Desteği | Amirlerin yaklaşımı | “Yöneticim ihtiyaç duyduğumda beni dinler.” | 5’li Likert |
| Çalışanlar Arası İlişkiler | Takım içi etkileşim | “İş arkadaşlarımla açık iletişim kurabiliyorum.” | 5’li Likert |
| İşyeri Adaleti | Dağıtım ve süreç adaleti | “Terfilerde liyakate önem veriliyor.” | 5’li Likert |
| İş-Yaşam Dengesi | İşin özel hayata etkisi | “İşim aileme yeterince vakit ayırmamı engelliyor.” | 5’li Likert |
| Tehlikeli Görevler | Fiziksel/duygusal riskler | “Çalıştığım işin hayati tehlikeleri var.” | 5’li Likert |
Bu veriler, her bir katılımcının alt boyutlardaki ortalama puanlarına göre analiz edilir.
📈 📈 📈
Veri Analizi İçin Gerekli Araçlar
Ölçeğin uygulanması sonrası aşağıdaki verilerin analizi gerekir:
| Gerekli Veri / Araç | Açıklama |
|---|---|
| Ham cevaplar | Katılımcı bazında tüm 84 sorunun cevapları |
| Alt boyutlara göre puan ortalamaları | Her boyut için 4–6 sorunun ortalaması alınır |
| Toplam risk profili | Kurumun genel psikososyal risk haritası |
| Grup karşılaştırmaları | Birim, pozisyon, cinsiyet, kıdem vb. faktörlere göre karşılaştırmalı analiz |
| İstatistiksel araçlar | SPSS, Excel veya Python/R gibi analiz yazılımları |
✅ ✅ ✅
Etik ve Onay Süreci
Çalışanlardan veri toplarken şu noktalara dikkat edilmelidir:
- Gizlilik garantisi verilmeli (KVKK Hükümlerine uygun veriler işlenmeli)
- Katılım gönüllülük esasına dayanmalı
- Kullanım amacı net olarak açıklanmalı
- Veri analizi yalnızca yetkili kişilerce yapılmalı
📌 📌 📌
Uygulama Öncesi Hazırlık Listesi
- ❒ İnsan kaynakları/İSG onayı alınmalı
- ❒ Katılımcılar bilgilendirilmeli (amaç, gizlilik, süre)
- ❒ Anket sistemi kurulmalı (basılı ya da dijital)
- ❒ Uygulama günü duyurulmalı
- ❒ Uygulama sonrası veri kontrolü yapılmalı
- ❒ Analiz süreci ve raporlama planlanmalı
Psikososyal Risk Ölçümünde Puanlama ve Değerlendirme Sistemi
Psikososyal riskleri ölçmek için kullanılan anketlerde, çalışanlara çeşitli ifadeler (maddeler) sunulur ve bu ifadelere ne derece katıldıkları sorulur.
Bu anket maddeleri genellikle 5’li Likert tipi bir ölçekte düzenlenir.
Yani kişilere şu şekilde bir puanlama seçenekleri sunulur:
- 0 – Kesinlikle Katılmıyorum
- 1 – Katılmıyorum
- 2 – Kararsızım
- 3 – Katılıyorum
- 4 – Kesinlikle Katılıyorum
Bu sistemde her cevap bir sayıya karşılık gelir ve bu sayılar üzerinden toplam puan veya ortalama puan hesaplanır.
📌 📌 📌
Neden Bu Ölçüm Yapılıyor?
Her bir madde, iş yerindeki belirli bir psikososyal risk boyutunu (örneğin iş yükü, yönetici desteği, rol belirsizliği gibi) temsil eder. Çalışanın bu maddelere verdiği yanıtlar, o riskin ne kadar var olduğunu veya ne kadar yoğun yaşandığını gösterir.
🔍 🔍 🔍
Puanlama Nasıl İşliyor?
Toplanan verilerin anlamlı hale gelmesi için istatistiksel işlemler yapılır. Bu işlemler sırasında kullanılan bir matematiksel formül vardır:
y = a + b·x
Bu formülde:
- x, çalışanın verdiği orijinal puanı (örneğin 3 – “katılıyorum”) temsil eder.
- y, dönüştürülmüş puanı, yani analiz için kullanılacak değeri temsil eder.
- a ve b, verileri standart hale getirmek için kullanılan sabit sayılardır (ancak analizde bunlar etkisizdir, çünkü her iki tarafta da eşit olarak yer alır ve birbirini götürür).
🎯 🎯 🎯
Ölçeğin Uzantısı Ne Anlama Geliyor?
Likert tipi bu puanlama sisteminde en düşük ve en yüksek değerler arasında bir “uzantı” vardır.
Örneğin:
- En düşük puan: 0 (Kesinlikle Katılmıyorum)
- En yüksek puan: 4 (Kesinlikle Katılıyorum)
Bu durumda ölçeğin uzantısı: 4 – 0 = 4’tür
Bu uzantı, verilerin nasıl analiz edileceğini ve yorumlanacağını etkiler. Çünkü ölçekte kullanılan değerlerin mesafesi (örneğin 1 ile 2 arasındaki fark), ne ölçüde bir görüş farkını temsil ettiğini gösterir.
🧩 🧩 🧩
ILO İlkeleri ile NHUMAN PSR-Q Uyumluluk Tablosu
| ILO Psikososyal Risk Yönetimi İlkesi | Açıklama | NHUMAN PSR-Q Uyum Durumu | Açıklama |
|---|---|---|---|
| 1. Önleme Temelli Yaklaşım | Risk ortaya çıkmadan önce müdahale | ✅ Uyumlu | Riskleri erken tespit etmeyi amaçlayan önleyici ölçüm sağlar |
| 2. Katılımcı Süreç | Çalışanlar risk değerlendirme sürecine dahil edilir | ✅ Uyumlu | Anket doğrudan çalışanlara uygulanır; bireysel görüşleri içerir |
| 3. Kapsamlı Risk Alanları | Psikososyal risklerin tüm yönlerini kapsar | ✅ Uyumlu | 17 alt boyut, iş yükünden mobbinge, sosyal desteğe kadar geniş alanı kapsar |
| 4. Sistematik Yönetim Döngüsü | Belirleme → Öncelik → Müdahale → İzleme | ✅ Uyumlu | Ölçüm → Raporlama → Müdahale planı → Yeniden değerlendirme döngüsüne uygundur |
| 5. Kültürel Uyum ve Dil Uyarlaması | Yerel bağlama uygunluk | ✅ Uyumlu | Türkiye iş gücü profiline özel geliştirilmiştir, Türkçe dilinde sunulur |
| 6. İnsan Merkezli Müdahaleler | Kurumsal ve bireysel düzeyde destek önerilir | ⚠️ Kısmen Uyumlu | Müdahale kısmı uygulayıcıya kalır, ancak alt boyut verileri bireysel destek planı için kullanılabilir |
| 7. Bilimsel Geçerlik ve Güvenirlik | Geçerli, güvenilir ve bilimsel temelli araçlar önerilir | ✅ Uyumlu | Akademik geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır |
| 8. Veriye Dayalı Karar Verme | Nicel verilerle önceliklendirme ve planlama | ✅ Uyumlu | 5’li Likert ile puanlanan sürekli ölçek; analiz ve raporlama uygundur |
| 9. Müdahale ve Geri Bildirim | Riskler belirlendikten sonra çözüm planı hazırlanır | ⚠️ Kısmen Uyumlu | Anket çözüm önerisi sunmaz ama veri temeli sağlar; yöneticilerin geri bildirim vermesi gerekir |
| 10. İzleme ve Süreklilik | Riskler düzenli aralıklarla tekrar ölçülmelidir | ✅ Uyumlu | Aynı ölçekle dönemsel uygulama yapılabilir, karşılaştırmalı analiz yapılmasına uygundur |
📌 📌 📌
NHUMAN PSR-Q ve ILO Uyumlu mu?
Evet.
NHUMAN PSR-Q, yukarıdaki ILO ilkelerine büyük oranda uyum sağlar:
- Kapsamlı ve sistematik ölçüm sunar
- Kültürel uyarlama içerir (Türk iş gücü gerçeklerine göre geliştirilmiştir)
- Katılımcı değerlendirmeye uygundur
- Müdahale ve iyileştirme için veri sağlar
📌 📌 📌
Notlar:
- ✅ Uyumlu: ILO ilkesine doğrudan ve açık şekilde karşılık gelir.
- ⚠️ Kısmen Uyumlu: Aracın kendisi veriyi sağlar ancak müdahale ve takip işverenin yönetim sistemine bağlıdır.
- ❌ Uyumlu Değil: Gözlemlenmedi (bu tablo özelinde böyle bir durum yoktur).
📌 📌 📌
Özetle
- Psikososyal risk anketleri, insanların iş yerindeki stres, iş yükü, destek eksikliği gibi sorunları ne kadar yaşadıklarını ölçmek için yapılır.
- Çalışanların cevapları sayısal hale getirilerek değerlendirilir.
- Ölçekteki puanlar 0’dan 4’e kadar gider ve ortalamalar alınarak hangi konularda sorun olduğu anlaşılır.
- Kullanılan matematiksel yöntemler, verilerin doğru analiz edilmesini ve güvenilir sonuçlar elde edilmesini sağlar.
Bu sistem sayesinde iş yerleri, çalışanların ruhsal ve sosyal durumlarını daha sağlıklı analiz edebilir, gerekli iyileştirme adımlarını planlayabilir.
Yazının kaynağı:
PSİKOSOSYAL RİSK DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ: NHUMAN PSR-Q ÖLÇEK GELİŞTİRME, GÜVENİRLİK VE GEÇERLİK ÇALIŞMASI http://chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3229188?utm_source=chatgpt.com
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Sağlık ve Davranış: Biyolojik, Davranışsal ve Toplumsal Etkilerin Etkileşimi https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK43750/
⭐️⭐️ Psikososyal riskler ve çalışan sağlığı https://oshwiki.osha.europa.eu/tr/themes/psychosocial-risks-and-workers-health
⭐️⭐️ Çalışma Yaşamında Esenlik ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamiklerle Başa Çıkma Stratejileri İşyerinde Refah ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamikleri Yönetme Stratejileri https://www.researchgate.net/publication/377014012_Calisma_Yasaminda_Esenlik_ve_Psikososyal_Riskler_Degisen_Dinamiklerle_Basa_Cikma_Stratejileri_Well-being_and_Psychosocial_Risks_in_the_Workplace_Strategies_for_Navigating_Changing_Dynamics
⭐️⭐️ İş Stresi Kardiyovasküler Hastalıklar İçin Bir Risk Faktörüdür https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26238744/
⭐️⭐️ İşyerinde psikososyal riskler ve ruh sağlığı https://osha.europa.eu/en/themes/psychosocial-risks-and-mental-health
⭐️⭐️ Çalışma Yaşamında Esenlik ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamiklerle Başa Çıkma Stratejileri https://dergipark.org.tr/tr/pub/ohsacademy/issue/85769/1393212
⭐️⭐️ Fazla Saatlerle Çalışmanın Iş Sağlığı ve Güvenliği Üzerine Etkileri https://www.proquest.com/openview/29e975929e3587a0d68322e2e822c18e/1?cbl=2026366&diss=y&pq-origsite=gscholar
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü