I. BU YAZININ AMACI

Reaktif Zaman Testi (RZT), bir bireyin görsel, işitsel veya dokunsal uyarana karşı tepki başlatma süresini nesnel olarak ölçen nöromotor bir performans değerlendirme yöntemidir.

Reaktif zaman (RT), sinir sisteminin 3 aşamalı bir süreçte verdiği cevaptır:

1. Uyarının algılanması (sensory acquisition)
2. Karar süreci (central processing)
3. Motor cevabın başlatılması (motor execution)

1. İş Sağlığı & Güvenliği / Operatör Değerlendirmeleri

• Forklift, vinç, pres operatörleri
• Yüksek riskli makine kullanıcıları
• Reaksiyon hızı kritik olan işlerde periyodik tarama
• Uykusuzluk, alkol, yorgunluk ve ilaç etkilerinin tespiti

2. Trafik ve Sürücü Yeterlilik Testleri

• Ticari araç sürücüleri
• Askeri sürüş testleri
• Yaşlı sürücü bilişsel değerlendirmeleri

3. Spor Performansı

• Nöromotor hız ölçümü
• Refleks çalışmaları
• Görsel-reaktif antrenman değerlendirmeleri

4. Klinik Rehabilitasyon

• MS, Parkinson, periferik nöropati
• İnme sonrası kognitif-motor geri kazanım
• Vestibüler rehabilitasyon öncesi ve sonrası karşılaştırmalar

1. Basit Reaksiyon Zamanı (Simple RT)

Tek tip uyaran – tek tip cevap
Örneğin: “Işık yanınca butona bas.”

2. Seçici Reaksiyon Zamanı (Choice RT)

Çeşitli uyaranlara farklı cevap
Örn: “Yeşile bas, kırmızıda basma.”

3. Ayrımcı Reaksiyon Zamanı (Discrimination RT)

Sadece belirli uyarana tepki verme
Örn: “Sadece üç kez yanıp sönen ışığa bas.”

4. Kompozit Çoklu İşlev Testleri (Dual/Multitask RT)

• Görsel + İşitsel eş zamanlı
• Görsel + motor koordinasyon
• Reaksiyon + inhibitör kontrol testleri
  (Kognitif kapasiteyi daha derin değerlendirir.)

1. Ortam Hazırlığı

• Oda sıcaklığı: 21–24°C
• Gürültü: <40 dB
• Aydınlatma: Homojen, gölgelenme yok
• Dikkat dağıtıcı nesneler kaldırılmalı
• Telefon, konuşma, hareketli objeler uzaklaştırılmalı

2. Cihaz Hazırlığı

Kullanılabilecek cihaz türleri:

Cihaz kalibrasyonu mutlaka test öncesi yapılmalıdır:

• Işık gecikmesi
• Ses gecikmesi
• Buton temas duyarlılığı
• Sensör gecikme testi

Katılımcının test öncesi koşulları:

• Son 8 saat alkol alınmamış olmalı
• Son 24 saat ağır egzersiz yapılmamış olmalı
• Son 6 saat kafein sınırlı (1 fincan üstü önerilmez)
• Uyku süresi: en az 6-7 saat
• Testten önce psikolojik durum değerlendirilmeli
  (Stres, panik, anksiyete RT’yi bozar.)

Sağlık Ön Değerlendirmesi:

• Gözlük/lens kullanımı varsa bildirilir
• İşitme kaybı olanlar test türüne göre ayrılır
• Nörolojik hastalık öyküsü not edilir
• Kol ve el yaralanmalarına dikkat edilir
• İlaç kullanıyorsa kaydedilir
  (antidepresan, antipsikotik, antiepileptik RT’yi etkiler)

📌 A. BASİT REAKSİYON ZAMANI PROTOKOLÜ

(Simple Reaction Time)

1. Pozisyonlama

• Katılımcı sandalyeye dik oturur
• Ayaklar yere tam temas eder
• Ellerin pozisyonu: Dirsek 90–120° bükülü
• Parmaklar buton üzerinde beklememeli
• Göz yüksekliği ekrana paralel

2. Talimat

Örnek standart talimat:

“Birazdan ekranda rastgele bir zaman aralığında ışık yanacak. Işığı görür görmez mümkün olan en kısa sürede butona basmanızı istiyorum. Işığı beklemeyin, tahmin etmeyin. Uyarı gelmeden basmayın.”

3. Uyarı Süreleri

Rastgele aralıklar:

• Minimum: 1.5 saniye
• Maksimum: 3.5 saniye

Bu değişken süre tahmini önlemek içindir.

4. Deneme Sayısı

• 5 deneme: Alıştırma
• 15-30 deneme: Ölçüm
  (Profesyonel testlerde 30 tekrar önerilir.)

5. Ölçüm Sonuçları

Aşağıdaki parametreler kaydedilir:

• Ortalama RT
• En hızlı tepki
• En yavaş tepki
• “Anticipatory response” (erken basma) sayısı
• “Missed response” (yanıtsız kalan uyarı) sayısı

📌 B. SEÇİCİ REAKSİYON ZAMANI PROTOKOLÜ

(Choice Reaction Time)

1. Talimat

“Yeşil ışık yanınca sol butona, sarı ışık yanınca sağ butona basın. Kırmızı ışık yanarsa hiçbir şeye basmayın.”

3. Hata Tipleri

• Yanlış butona basma
• Gereksiz basma
• Geç cevap
• Cevapsız uyarı

4. Ölçüm Süresi

• 20–40 tekrar

📌 C. AYIRICI REAKSİYON PROTOKOLÜ

(Go/No-Go Testi)

1. Yöntem

Sadece hedef uyarıya basılır.

2. Örnek Talimat

“Sadece üç kez yanıp sönen ışığı gördüğünüzde butona basın. Diğer kombinasyonlarda basmayın.”

3. Ölçülen Değerlendirme

• İnhibitör kontrol (özellikle sürücü ve operatör değerlendirmelerinde kritik)

VII. TESTİN GÜVENLİK KRİTERLERİ

Aşağıdaki durumlarda test uygulanmaz veya durdurulur:

1. Test Öncesi Yasak Durumlar

• Epilepsi veya ışığa duyarlı epilepsi
• Keskin baş ağrısı, migren atağı
• Şiddetli uykusuzluk
• Aktif psikotrop ilaç etkisi
• Alkol/uyuşturucu şüphesi
• Kafa travması sonrası ilk 24 saat
• Akut panik atak veya anksiyete

2. Test Sırasında Durdurma Kriterleri

• Baş dönmesi
• Bulanık görme
• Ani terleme / çarpıntı
• Ellerde titreme
• Bilinç bulanıklığı

2. Seçici Reaksiyon Normal Değerler

• Genç yetişkin: 250–400 ms
• Orta yaş: 300–450 ms
• Yaşlı: 350–600 ms

A. İdeal Performans

• Düşük varyans
• Yüksek doğruluk
• 1–2 anticipatory error
• Ortalama <250 ms

B. Orta Seviye Performans

• Ortalama 250–350 ms
• Varyans artmış
• 3–5 hata

C. Riskli Performans

• Ortalama >350 ms
• 5+ hata
• Varyans çok yüksek

Standart Rapor İçeriği

1. Katılımcı bilgileri
2. Test yapılan ortam ve cihaz
3. Test türü
4. Hata analizi
5. RT ortalaması ve dağılım grafiği
6. Risk sınıfı
7. Klinik/Operasyonel yorum
8. Öneriler
   • Yeniden test
   • Uyku düzeni
   • Fiziksel kondisyon
   • Nörolojik değerlendirme
   • Gerekirse iş uygunluğu görüşü

1. Çok hızlı tepki (<100 ms)

→ Tahmin etme davranışı (anticipation)

2. Çok yavaş tepki (>500–600 ms)

→

• Yorgunluk
• Kognitif bozulma
• Dikkat eksikliği
• İlaç/alkol etkisi
• Görsel–motor entegrasyon bozukluğu

3. Düzensiz tepki dağılımı

→

• Uykusuzluk
• Kafein etkisi
• Anksiyete
• Nörolojik problem şüphesi

İş Sağlığı İçin

• Çok tehlikeli sınıf: 6 ayda 1
• Tehlikeli sınıf: Yılda 1
• Az tehlikeli: 1–2 yılda 1

Sporda

• Sezon başı
• Aylık takip
• Rehabilitasyon sürecinde her 2 haftada bir

Sürücü Değerlendirmesi

• 1–2 yılda bir
• 65 yaş üstü: Yılda bir

1. DUAL TASK (Çift Görev) RT

İkili görev uygulanır:

• Görsel uyaran + mental işlem
• Görsel uyaran + koordinasyon

2. MULTITASK RT

Üç veya daha fazla görevin eş zamanlı yönetilmesi.

3. “Cognitive Load – Stress RT”

Stres altında reaksiyon ölçümü:

• Zaman baskısı
• Zorlayıcı ton
• Gürültü stresörü

A. Tıbbi Faktörler

• Diyabetik nöropati
• Hipotiroidi
• MS
• Parkinson
• Serebellar bozukluklar
• Depresyon
• Anksiyete
• ADHD
• Antidepresanlar, benzodiazepinler

B. Psikolojik Faktörler

• Test kaygısı
• Agresif davranış
• Motivasyon düşüklüğü

C. Çevresel Faktörler

• Aydınlatma
• Dikkat dağıtıcı ses
• Ekran parlaklığı
• Sandalyenin yüksekliği
• Ortam sıcaklığı

1. Nöromotor Antrenmanlar

• El-göz koordinasyon çalışmaları
• Renk seçici reaksiyon oyunları
• Tenis topu yakalama egzersizleri

2. Kognitif Egzersizler

• Hızlı karar oyunları
• Dikey / çevresel görüş genişletme çalışmaları

3. Fiziksel Egzersizler

• Refleks antrenmanı
• Denge çalışmaları
• Hafif kardiyo

4. Yaşam Tarzı Düzenlemeleri

• Yeterli uyku
• Kafein sınırı
• Stres yönetimi
• Düzenli egzersiz

Aşağıda profesyonel kullanım için örnek bir uygulama seti yer almaktadır:

1. Uygulayıcı ortamı hazırladı
2. Cihaz kalibre edildi
3. Katılımcı bilgilendirildi ve rıza alındı
4. 5 denemelik alıştırma yapıldı
5. 30 denemelik Simple RT uygulandı
6. 40 denemelik Choice RT uygulandı
7. Hatalar sınıflandırıldı
8. Sonuçlar raporlandı
9. Risk düzeyi belirlendi
10. Öneriler sunuldu

XVII. SONUÇ

Reaktif Zaman Testi modern iş sağlığı, spor performansı, sürücü yeterliliği ve klinik nörolojik değerlendirme süreçlerinin temel parçalarından biridir. Sizlere; testi güvenli, geçerli, standardize ve bilimsel biçimde uygulamanızı sağlamak amacıyla hazırladığım bu yazının yararlı olmasını temenni ediyorum.

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:
Bu sitede yer alan içerikler yalnızca genel bilgilendirme amacı taşır. Paylaşılan bilgiler, bir hekim muayenesinin, tedavisinin veya profesyonel danışmanlığın yerini tutmaz. Buradaki bilgiler esas alınarak herhangi bir ilaç tedavisine başlanması, mevcut tedavinin değiştirilmesi ya da bırakılması uygun değildir.

Aynı şekilde, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili içerikler, bir iş güvenliği uzmanı, mühendis veya teknik ekip tarafından yapılması gereken değerlendirme ve kararların yerine geçemez. Bu bilgiler temel alınarak saha risk değerlendirmesi yapılması ya da mevcut sistemin değiştirilmesi önerilmez.

Sitede herhangi bir yasa dışı ilan ya da yönlendirme yapılması amacı bulunmamaktadır. İçerikler, sadece farkındalık yaratmak ve bilinçlendirme sağlamak amacıyla sunulmuştur.