Propriyosepsiyon, vücudun uzaydaki konumunu algılama yeteneği olarak tanımlanan önemli bir nöromüsküler duyudur. Genellikle “altıncı duyumuz” olarak da bilinir ve somatosensasyon (somatosensoriyel duyular) kategorisi altında yer alır. Somatosensasyon, mekanoresepsiyon (titreşim, basınç, ayrımcı dokunma), termoresepsiyon (sıcaklık), nosisepsiyon (ağrı), ekulibriosepsiyon (denge) ve propriyosepsiyon (konum ve hareket hissi) gibi alt kategorileri kapsayan geniş bir terimdir. Bu duyusal bileşenlerin geri bildirimi, periferik sinir sisteminden (PSS) kaynaklanır ve spinal kord seviyesinde (refleksif) ve serebral kortekse (yüksek işlem için) merkezi sinir sistemine (MSS) bilgi aktarır.

Propriyosepsiyon, çeşitli alt-modaliteleri içerecek şekilde anlaşılabilir:

• Eklem Konum Hissi (EKH): Propriyosepsiyon, eklem veya uzuv konumunun algılanmasıdır. Genellikle aktif eklem konum hissi (AEKH) ve pasif eklem konum hissi (PEKH) ile ölçülür. EKH, bir kişinin sunulan bir eklem açısını algılama ve uzuv hareket ettikten sonra aynı açıyı aktif veya pasif olarak yeniden üretme yeteneğini belirler (klinik olarak eklem eşleştirme görevi olarak ölçülür).
• Kinestези: Kinestези (kinestezi), insan vücudunun hareket farkındalığıdır (hareket hissi). Hareket hissi, eklem hareketini algılama yeteneğini içerir; hareketin süresi, yönü, amplitüdü, hızı, ivmesi ve zamanlaması dahildir.
• Kuvvet Hissi (KH): Kuvvet hissi (KH), çaba/heaviness/gerilim hissi veya kuvvet eşleştirme hissi olarak da bilinir. Belirli bir kuvvet seviyesini bir veya daha fazla kez yeniden üretme veya eşleştirme yeteneğidir. Kuvvet hissinin, tendonlarımızdaki Golgi Tendon Organlarından (GTO), kaslarımızdaki kas iğciklerinden ve derimizdeki propriyoseptörlerden gelen afferent geri bildirimlerden kaynaklandığı düşünülür.
• Hız Değişim Hissi (HDH): HDH, deriye temas eden titreşen nesnelerden kaynaklanan titreşimi algılama yeteneğidir. Aynı tür büyük afferent sinir lifleri (Aαβ) üzerinden propriyosepsiyon gibi iletildiği düşünülür.

Somatosensasyon. Kaynak: Ager, A.L., Borms, D., Deschepper, L., Dhooghe, R., Dijkhuis, J., Roy, J.S., & Cools, A. Propriyosepsiyon ve omuz ağrısı: Sistematik Bir Derleme. J Hand Ther. 2019 Aug 31.

Dünya genelinde propriyosepsiyonun tüm alt-modaliteleri, eklem kapsüllerinden, ligamentlerden, kaslardan, tendonlardan ve deriden gelen sinirsel girdilerin toplamından kaynaklanır; bu çok yönlü sistem, davranış düzenlemesini ve vücudun motor kontrolünü etkiler.

Propriyosepsiyon, çevremizle anlamlı etkileşimler kurmak için kritik öneme sahiptir. Hareket planlaması, spor performansı, müzik aleti çalma ve nihayetinde yaralanmalardan kaçınma gibi konularda yardımcı olur.

Propriyosepsiyonun nörolojik temeli, deride, eklemlerde ve kaslarda (kas iğcikleri ve tendon organ afferentlerinden daha küçük bir bileşen, deri reseptörlerinden ve eklem reseptörlerinden minimal girişle) bulunan duyusal reseptörlerden (mekanoreseptörler ve propriyoseptörler) gelir. Bu kas afferent reseptörler, kas, deri veya eklem gerilimindeki değişikliklerin sinirsel sinyalleşmesi yoluyla uzuv pozisyonunu ve hareketini tanımlar. Dolayısıyla, propriyosepsiyon, vücudunuzdaki duyusal reseptörler ile sinir sisteminiz arasında sürekli bir feedforward ve feedback döngüsüdür.

Propriyoseptörler ve Mekanoreseptörler

Ayrıca saç ve deride mekanoreseptörler bulunur.

Özellikle Tip II ve Tip III mekanoreseptörlerin propriyosepsiyon hissiyle bağlantılı olduğu düşünülür.

Propriyosepsiyon Bozulmasının Nedenleri

Bir eklemde zayıf propriyosepsiyon, yaralanma olasılığını artırabilir. Propriyosepsiyon bozukluklarının nedenleri henüz net değildir. Propriyosepsiyon kaybı, lokal doku hasarı, ödem (şişlik) varlığı veya rekabetçi nosiseptif girdiler (ağrı varlığı) gibi nedenlerle azalabilir.

Propriyosepsiyon Değerlendirme

Propriyosepsiyonun ölçümü şu anda yeterince gelişmiş değildir. Propriyosepsiyon, yalnızca laboratuvar ortamında karmaşık bilgisayar arayüzlü ekipmanlarla güvenilir şekilde ölçülebilir. Klinik ortamda propriyosepsiyon açıklarını nicelize etmek için geçerli, güvenilir ve duyarlı araçlar ve sonuç ölçütleri eksikliği bulunmaktadır.

Propriyosepsiyon açığı şüphesi varsa, aşağıdaki klinik yönlere odaklanılmalıdır:

Subjektif Değerlendirme: Aşağıdaki sorulara odaklanılmalıdır:

• Tek ayak üzerinde durmada zorluk veya sık düşme gibi denge sorunları.
• Düz çizgide yürüme veya nesneye uzanmada zorluk gibi koordinasyonsuz hareketler (ataksi).
• Düşme korkusu nedeniyle merdiven çıkma veya engebeli zeminlerde yürümeden kaçınma.

Objektif Değerlendirme: Yukarıdakilere ek olarak aşağıdaki noktalar gözlemlenmelidir:

• Genel koordinasyon (ulaşma testleri, yıldız denge testi, üst ekstremite koordinasyon testleri).
• Nesneleri düşürme veya çarpma gibi sakarlık.
• Kötü postür kontrolü (slouch veya otururken masaya ek ağırlık koyma).
• Bir görev için uygun kas gücünü tanıyamama (örneğin, kalemi çok sert basma veya nesneyi kaldırmak için yeterli kuvveti ayarlayamama).

Hekimler – Fizyoterapistler, değerlendirilen vücut bölgesine bağlı olarak aşağıdaki klinik testleri kullanabilir:

• Romberg Testi
• Topuk-Diz Testi: Kişi, bir ayağının topuğunu diğer dizine değdirmeli ve topuğunu düz bir çizgiyle aşağı indirip yukarı çıkarmalıdır (yerçekimi etkisini ortadan kaldırmak için sırtüstü pozisyonda yapılmalıdır).
• Ataksi: En iyi şekilde, kişinin ulaşım sınırında tutulan muayene edicinin parmağına dokunarak ve parmak aniden başka bir konuma taşındığında ortaya çıkar.
• Parmak-Burun-Parmak Testi: Kişi, burnuna ve muayene edicinin parmağına hızlıca dokunmalıdır.
• Distal Propriyosepsiyon Testi: Muayene eden, kalça, diz, ayak bileği ve büyük ayak parmağını yukarı-aşağı hareket ettirir; kişi gözleri kapalıyken aynı hareketi tekrarlar.
• Karşıt Eklem Eşleştirme Görevi: Kişi, gösterilen bir eklem açısını eşleştirir ve gerçek eklem açısı ile yeniden üretilen açının farkı (hata) ölçülür.

Yeni Beceriler Öğrenme

Sağlam bir propriyosepsiyon hissi, yeni bir beceri öğrenmek için kritik öneme sahiptir. Herhangi bir yeni becerinin öğrenilmesi sırasında (örneğin spor performansı veya sanatsal bir etkinlik), genellikle o etkinliğe özgü propriyoseptif görevlere aşina olmak gereklidir. Uygun propriyoseptif giriş entegrasyonu olmadan, bir sanatçı fırçayı tuvale süremez; bir sürücü direksiyonu veya pedalları kullanamaz; dokunmatik yazım veya bale dansı mümkün olmaz. Sonuç olarak, propriyosepsiyonu eğitmek ve geliştirmek önemlidir; bu, görsel geri bildirim bağımlılığı olmadan çevremizle etkileşim kurmamızı sağlar.

Fizyoterapi – Propriyosepsiyon Eğitimi

Propriyosepsiyon açığının altta yatan nedenine bakılmaksızın, klinisyenler motor becerileri, gücü, dengeyi ve koordinasyonu iyileştirmek için görevler ve etkinliklerle kişileri rehabilite edebilir. Ayrıca, kişilerin propriyosepsiyon disfonksiyonu ile günlük yaşam aktivitelerini (ADL) yönetmeyi öğrenmelerine yardımcı olabilirler.

Propriyoseptif eğitimin somatosensoriyel ve sensorimotor fonksiyonda anlamlı iyileşmeler sağlayabileceğine dair birleşik kanıtlar bulunmaktadır. Somatosensoriyel fonksiyonun yeniden eğitimi, somatosensoriyel modalitelerin düzeltilmesini hedefleyen herhangi bir müdahaleyi içerir.

Propriyoseptif Eğitimin Pratik Uygulamaları

Propriyosepsiyon açıklarını gidermek için kişiselleştirilmiş rehabilitasyon programları tasarlanması idealidir. Bu programlar, aşağıdaki yöntemlerle desteklenir:

• Eğitim ve Farkındalık: Kişiler, propriyosepsiyonun işlevselliği ve günlük yaşamdaki etkisi hakkında bilgilendirilir. Bu, bireylerin kendi vücut mekaniklerini anlamasını ve bilinçli bir şekilde hareket etmesini sağlar.
• Tekrarlayan Uygulama ve Geri Bildirim: Farklı duyusal uyarıları (basınç, doku farklılıkları) algılama, yerleştirme ve ayırt etme üzerine yoğunlaşan egzersizler, propriyoseptif hassasiyeti artırır. Örneğin, gözler kapalıyken nesnelerin dokusunu ayırt etme gibi görevler, somatosensoriyel entegrasyonu güçlendirir.
• Denge ve Kararsız Yüzey Çalışmaları: Bosu topu veya denge tahtası gibi kararsız yüzeylerde durma veya itme egzersizleri, propriyoseptörlerin adaptasyon yeteneğini geliştirir. Bu, özellikle alt ekstremite yaralanmalarında (örneğin, ayak bileği burkulmaları) etkilidir.
• Çift Görev Eğitimleri: Görsel geri bildirim olmadan denge veya koordinasyon görevleri, propriyosepsiyonun bağımsız işleyişini test eder ve iyileştirir. Örneğin, bir eldeki nesneyi tutarken diğer elle denge kurma egzersizi bu kategoriye girer.
• Somatosensoriyel Stimülasyon: Vibrasyon terapisi veya farklı dokularla yapılan çalışmalar, propriyoseptörlerin duyarlılığını artırarak sinir sistemi ile kaslar arasındaki iletişimi güçlendirir.

Müdahale yöntemleri farklı duyusal uyarıları, basıncı veya nesneleri algılama, yerleştirme, ayırma veya tanıma konusunda tekrarlayan uygulama ve geri bildirim; PRATİK, PRATİK, PRATİK! çok önemlidir.

Bilimsel Bulgular ve Kanıtlar

Son yıllarda yapılan çalışmalar, propriyoseptif eğitimin somatosensoriyel ve sensorimotor fonksiyonlarda anlamlı iyileşmeler sağladığını göstermektedir.

2005’te anterior krusiyal ligament (AKL) yaralanması veya rekonstrüksiyonu olan kişilerde propriyoseptif ve denge egzersizlerinin etkisine yönelik sistematik bir derleme, propriyoseptif ve denge egzersizlerinin AKL eksikliği olan bireylerde sonuçları iyileştirdiğini bildirdi. Benzer şekilde, 2015’te spor yapan popülasyonda ayak bileği burkulmaları üzerine yapılan bir derleme, propriyoseptif eğitim programlarının, özellikle ayak bileği burkulma öyküsü olanlarda, yeniden yaralanma oranını azalttığını ortaya koydu.

2016’da Parkinson hastalarında denge disfonksiyonu ve postüral instabilite üzerindeki fizyoterapi tedavisinin etkinliği üzerine sistematik bir derleme ve meta-analiz, denge eğitimi ile kas güçlendirme, hareket açıklığı ve yürüme eğitimi egzersizlerinin Parkinson hastalarında dengeyi iyileştirdiğini bildirdi. Propriyosepsiyonun da denge eğitimiyle iyileştirilebileceği göz önüne alındığında, bu popülasyonda propriyoseptif yeniden eğitim önerilebilir.

Propriyosepsiyon Rehabilitasyonu Genellikle Şunlar İçerir:

1. Denge Egzersizleri: Denge tahtası üzerinde durmak, özellikle ayak bileği veya diz yaralanmaları için fizik tedavide propriyosepsiyon yeteneklerini yeniden eğitmek veya artırmak için sıkça kullanılır. Üst ekstremiteler için kararsız bir yüzeyde ağırlık taşıma egzersizleri (örneğin, Bosu Topu veya stabilite diski üzerinde itme veya dirsekler üzerinde ağırlık taşıma) yapılabilir.
2. Tai Chi ve Yoga: Tai Chi, alt ekstremite propriyosepsiyonunu iyileştirir ve yoga denge ile kas gücünü artırır. Tai Chi’nin yavaş, odaklanmış hareketleri, beyne geri bildirilen propriyoseptif bilgilerin yoğun bir “dinleme ortamı” oluşturmasını sağlayarak zihin-vücut entegrasyonunu daha da geliştirir.
3. Somatosensoriyel Stimulasyon Eğitimi: Vibrasyon terapisi, farklı dokular (pamuk topu vs. kanca ve halka bant) gibi yöntemler.
4. Eklem Yeniden Konumlandırma Eğitimi: Eklem eşleştirme görevleri.

Sonuç ve Öneriler

Propriyosepsiyon, vücudun çevresel uyum yeteneğinin temel taşıdır ve yaşa, yaralanmalara veya nörolojik durumlara bağlı olarak bozulabilir. Fizyoterapi müdahaleleri, propriyoseptif eğitimiyle bu kayıpları telafi edebilir ve bireylerin günlük yaşam kalitesini artırabilir. İş sağlığı ve güvenliği profesyonelleri için, propriyosepsiyonun iş kazalarıyla ilişkisini göz önünde bulundurarak, çalışanlara yönelik eğitim programları ve ergonomik düzenlemeler önerilir. Bu bilgilerin işyeri uygulamalarına entegre edilmesi, daha güvenli ve verimli bir çalışma ortamı yaratmada kritik bir adım olacaktır.

Propriyosepsiyon, Interosepsiyon, Nörosepsiyon Eğitim Almak İçin Bizi Arayın

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü Dr Mustafa KEBAT yönetiminde deneyimli ekibimizle, firmanız beyaz yaka çalışanlarına özel – Yüksekte Çalışanlara Denge – Propriyoseptif Egzersizler Eğitimini Türkiyenin her yerinde planlayalım.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler

⭐️⭐️ Proprioseptif ve Vestibüler Duyu Sistemlerinin Harekete Göreli Katkısı: Moleküler Bilim Çağında Keşif Fırsatları https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7867206/

⭐️⭐️ Propriosepsiyonun değerlendirilmesi: Yöntemlerin eleştirel bir incelemesi https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2095254615000058

⭐️⭐️ Mekanoreseptör https://www.sciencedirect.com/topics/immunology-and-microbiology/mechanoreceptor

⭐️⭐️ Sensörimotor Sistemi, Bölüm I: Fonksiyonel Eklem Stabilitesinin Fizyolojik Temeli. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC164311/

⭐️⭐️ Propriosepsiyonun değerlendirilmesi: Yöntemlerin eleştirel bir incelemesi https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6191985/

⭐️⭐️ PNF Kavramının Temel Unsurları, Bir Eğitim Anlatısı https://www.scientificarchives.com/article/the-essential-elements-of-the-pnf-concept-an-educational-narrative

⭐️⭐️ Motor fonksiyonu iyileştirmede proprioseptif eğitimin etkinliği: sistematik bir inceleme https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4309156/

⭐️⭐️ Yaşlı yetişkinlerde denge ve gücün geliştirilmesinde geleneksel ve güncel yaklaşımların karşılaştırılması https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21510715/

⭐️⭐️ Yapı İşlerinde Yüksekte Çalışmalarda İSG Uygulama Rehberi. http://chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.csgb.gov.tr/Media/0b3hcam2/yapiisleriyuksektecalismauygrehberi-in%C5%9Ft%C5%9Fb_revize.pdf

⭐️⭐️ Yaşlılarda Denge, Fonksiyonel Performans ve Düşme Önleme İçin Gövde Kas Gücünün Önemi: Sistematik Bir İnceleme https://www.researchgate.net/publication/236139834_The_Importance_of_Trunk_Muscle_Strength_for_Balance_Functional_Performance_and_Fall_Prevention_in_Seniors_A_Systematic_Review

⭐️⭐️ Dengesiz yüzeyler ve rehabilitasyon cihazları kullanılarak yapılan direnç antrenmanının etkinliği https://www.researchgate.net/publication/224822339_The_effectiveness_of_resistance_training_using_unstable_surfaces_and_devices_for_rehabilitation

⭐️⭐️ Futbolda duruş kontrolüne uzmanlık ve görsel katkının etkisi https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1600-0838.2005.00502.x

⭐️⭐️ Spor veya günlük yaşamdaki fiziksel aktiviteler ile dik duruştaki duruş bozukluğu arasındaki ilişkinin sistematik bir incelemesi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23955562/

⭐️⭐️ NSC Çalışma İstatistikleri Bürosu’nun 2021 Raporu Hakkındaki Açıklaması https://www.nsc.org/newsroom/nsc-statement-bls-report-2021#:~:text=In%202020%2C%20there%20were%204%2C764,highest%20annual%20rate%20since%202016.

⭐️⭐️ Hall, C. M., & Brody, L. T. (2005). Therapeutic Exercise: Moving Toward Function. Lippincott Williams & Wilkins. http://chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://students.aiu.edu/submissions/profiles/resources/onlineBook/Q4X4S2_Therapeutic_Exercise_Moving_Toward_Function_3.pdf

⭐️⭐️ Motor Kontrolü: Araştırmayı Klinik Uygulamaya Dönüştürmek https://www.researchgate.net/publication/228118305_Motor_Control_Translating_Research_Into_Clinical_Practice

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

#propriyosepsiyon #denge #işgüvenliği #uzman #tetkikosgb #kebat