Lashing Nedir ve Neden Önemlidir?
“Lashing” (yük sabitleme) terimi, genel anlamda yükte sabitleme ve düzgün dağılımı sağlamak amacıyla yüklerin halat, zincir, kilit, turnbuckle, kelepçe, gerdirme sistemleriyle ve benzeri bağlama ekipmanlar ile güvenli bir şekilde sabitlenmesini ifade eder. Taşıma sektörünün kara, hava ve deniz alanlarında yüklerin devrilmesini, kaymasını veya hareket etmesini önlemek adına kritik bir operasyonel faaliyet olarak kabul edilir.
İş güvenliği uzmanları için lashing (yük sabitleme), yalnızca bir operasyonel gereklilik değil, aynı zamanda ciddi bir risk yönetimi alanıdır. Uygun yapılmamış bir sabitleme, sadece ekonomik zararlar doğurmakla kalmaz, aynı zamanda ölümlü veya yaralanmalı kazaların da başlıca nedenidir.
Lashing Uygulamasının Tarihsel Kökeni ve Evrimi
Lashing (yük sabitleme) uygulamalarının tarihi, insanlığın ilk deniz taşımacılığını yaptığı zamanlara kadar uzanır. Antik Mısır, Yunan ve Roma medeniyetlerinde, yüklerin sallar, tekneler veya arabalar üzerinde sabitlenmesi ihtiyacıyla ip, deri ve basit mekanizmalar kullanılmıştır. Zamanla sanayi devrimi, çelik halatların, zincirlerin ve kilitleme sistemlerinin gelişimini beraberinde getirmiştir.
Yirminci yüzyılda uluslararası ticaretin artması ve konteynerleşmenin yaygınlaşması, lashing (yük sabitleme) tekniklerinin de standartlaşmasını ve daha sistematik eğitim ihtiyacını doğurmuştur. Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO), ISO ve Avrupa Birliği normları, güvenli sabitleme konusunda birçok teknik rehber ve yönerge yayınlamıştır.
Lashing Nerelerde Karşımıza Çıkar?
Lashing (yük sabitleme) işlemleri çoğunlukla:
- Liman ve tersane operasyonlarında,
- Ro-ro ve konteyner gemilerinde,
- Demiryolu taşımalarında,
- Yükleme-boşaltma hatlarında gerçekleştirilir.
Lashing İşleminde Başlıca Tehlike Kaynakları ve Riskler
Lashing (yük sabitleme) işlemi sırasında karşılaşabilecek riskleri şu ana başlıklarda değerlendirmeliyiz:
1. Mekanik Tehlikeler
- Gerdirme sırasında fırlayan zincir veya halatlar,
- Kopan kancaların ani savrulması (kamçı etkisi),
- Vincin altında çalışmak,
- Sıkışma ve ezilme riski (yük-kasa arası, kasa-yük arası).
2. Kimyasal Riskler
- Paslı, yağlı zincirlerden cilt temasıyla bulaşan kontaminasyonlar,
- Solvent bazlı gerdirme sıvıları (temizlik/yağlayıcı ürünler),
- Metal tozlarıyla uzun süreli temas (tetanoz riski dahil).
3. Fiziksel Riskler
- Gürültü (yükleme sahası > 85 dB),
- Titreşimli aletler (hidrolik sıkıştırıcılar),
- Zorlayıcı hava koşullarında (rüzgâr, yağmur) kayma ve düşmeler,
- Düşük aydınlatmada yapılan gece operasyonları.
4. Ergonomik Riskler
- Yüksek kuvvet gerektiren manuel gerdirme işlemleri,
- Uygun olmayan duruşlarla yapılan sabitleme çalışmaları (bel ve omuz zorlanması),
- Tekrarlayan hareketler (RSI sendromu).
Lashing Eğitiminin İçeriği ve Teknik Boyutu
Bir lashing (yük sabitleme) eğitiminin etkin olabilmesi için, içeriğinin sadece pratik uygulamalarla sınırlı kalmayıp, teorik bilgilerle desteklenmesi gerekir. Eğitim modülleri aşağıdaki temel bölümlerden oluşmalıdır:
Yasal Mevzuat ve Uluslararası Standartlar
- IMO Code of Safe Practice for Cargo Stowage and Securing (CSS Code)
- TS EN 12195-1:2010 standardı
- Uygulamada TMGD (Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı) yükünlülükleri
Fiziksel Kuvvetler ve Etkileşimler
- Yer çekimi, merkezkaç kuvveti, ivme etkileri
- Sürtünme katsayıları, denge analizleri
- Dinamik yük etkileşimleri
Bağlama Ekipmanları ve Malzeme Bilgisi
- Halatlar, zincirler, çektirme kolları (ratchet), kanca ve kilitleme sistemleri
- Malzeme mukavemetleri, yıkılma yükleri
Uygulamalı Teknikler ve Kontroller
- Diagonal, çapraz, direkt ve loop bağlama teknikleri
- İzleme, gerilim ayarlama ve sökme prosedürleri
- Emniyet kontrol listeleri (checklist)
Araç ve Konteyner Tipine Göre Uyum
- Flat-rack, open-top, reefer gibi konteyner türleri
- Karayolu vs denizyolu yükleme farkları
Lashing Eğitiminin İş Güvenliği Boyutu
Risk Analizi ve Tehlike Tanımlaması
Lashing (yük sabitleme) hatalarından kaynaklı kazalar, genellikle ağaçlama sırasında yük düşmesi, halat kopması, zincir savrulması, operatör dengesizliği gibi önlenebilir olaylardır.
Risk analizi yapılırken aşağıdaki faktörler dikkate alınmalıdır:
- Çalışma alanının zemin durumu
- Operatörün fiziksel yeterliliği ve bilgi seviyesi
- Lashing işlemi türünü (manuel – mekanik) ve kullanılan ekipmanlar
- Yük tipine uygun ekipman kullanılması
- Mevsimsel riskler (ıslak zemin, karanlıkta görüş zorluğu)
- Sabitlenmesi gereken yükün türü (tehlikeli madde, dengesiz yük)
KKD (Kişisel Koruyucu Donanım) Kullanımı
Lashing (yük sabitleme) işleminde kullanılması gereken KKD’ler:
- Kask ve gözlük
- Reflektif yelek
- Çelik burunlu iş ayakkabıları
- Güvenlik halatları (yüksek bağlama alanlarında)
- El ve kol koruyucular (kesilmeye dayanıklı eldiven)
Davranışsal Emniyet ve Gözlem Teknikleri
Eğitimsiz çalışanlar, refleksif olarak hatalı bağlama teknikleri kullanabilir. Bu da risk doğuran alışkanlıkların kronik hale gelmesine neden olur. Gözlem formları, video analizleri ve davranış temelli emniyet gözlem formları, bu hataların tespit edilmesinde etkilidir.
Lashing Eğitimsizliğinin Sonuçları – Örnek Olaylar ve Analizler
Gerçek Bir Vaka – Liman Kaza Raporu
2021 yılında Batı Avrupa’daki bir konteyner limanında yaşanan olayda, eğitimsiz bir liman işçisi, 16 tonluk bir endüstriyel jeneratörü sadece 2 çelik halatla sabitlemeye çalıştı.
Taşıma sırasında lashing (yük sabitleme) yetersizliği nedeniyle jeneratör konteynerden kayarak, yakındaki vinç operatör kabinine çarptı. Sonuç: 1 ölü, 2 ağır yaralı.
Sigorta Verileri İçgörüsü
Uluslararası sigorta firmalarının 2022 verilerine göre, konteyner kaynaklı zararlı olayların %28’i yetersiz lashing (yük sabitleme) nedeniyle oluşmuştur. Bu zararların yıllık ortalama ekonomik bedeli: 300 milyon dolar.
Karayolu Taşımasında Yetersiz Bağlama
Türkiye’de bir OSB bölgesinde, ekskavatör taşıyan bir TIR’ın yetersiz lashing (yük sabitleme) nedeniyle dorsesinden kayan yük, yan şeritte seyreden bir aracın üzerine düştü. Neyse ki ölüm olmadı ama olay ulusal medyada geniş yankı buldu.
Lashing Eğitiminin Kurumsal Yaygınlaşması ve Sürdürülebilirlik
Kurum İçi Eğitim Politikası
Kurumsal şirketlerde, lashing (yük sabitleme) eğitimi belirli periyotlarla tekrarlanmalıdır. (6 ay – 1 yıl) Yeni başlayan personel için oryantasyon eğitimleri mutlaka bu konuyu içermelidir.
Eğitici Eğitimi ve Sertifikasyon
Eğitimlerin etkililiği, eğitici personelin bilgi ve deneyimiyle doğrudan ilişkilidir. Lashing (yük sabitleme) eğitimi verecek kişilerin, MEB onaylı eğitici sertifikası ve sektörel tecrübesi olmalıdır.
Dijital Araçlar ve Simülasyonlar
Özellikle liman ve tersane ortamlarında sanal gerçeklik (VR) destekli lashing (yük sabitleme) simülasyonları, eğitimin hatırlanabilirliğini artırmakta ve operatör davranışının gözlenmesine imkan tanımaktadır.
Mevzuat ve Standartlar Ne Diyor?
Lashing (yük sabitleme) işlerinin güvenli yürütülmesi için iş güvenliği uzmanlarının aşağıdaki yasal dayanaklara ve standartlara aşina olması gerekir:
🇹🇷 Türkiye Mevzuatı:
🌍 Uluslararası Standartlar:
- IMO/ILO/UNECE Code of Practice for Packing of Cargo Transport Units (CTU Code)
- ISO 3874 ve ISO 1161 – Konteyner sabitleme kuralları
- TS EN 12195-1 ve EN 12195-2 – Yük bağlama hesapları ve malzeme gereklilikleri
Mesleki Yeterlilik Belgelerinde Lashing Uygulamaları
Lashing (yük sabitleme), doğrudan bir “Lashing (yük sabitleme) Elemanı” meslek standardı olarak tanımlanmamış olsa da, aşağıdaki mesleki yeterlilik belgeleri ve ulusal yeterliliklerin içinde alt modül, kazanım veya görev alanı olarak geçmektedir:
✅ Lojistik Elemanı (Seviye 3 ve 4)
- Kod: 15UY0243-3 ve 15UY0243-4
- İlgili Faaliyetler:
- Taşıma öncesi hazırlıklar,
- Yüklerin araçlara/taşıyıcılara yüklenmesi,
- Yüklerin uygun bağlama ve sabitleme teknikleriyle güvenli şekilde taşınması.
- Lashing (yük sabitleme) bu yeterlilikte, “yük emniyeti”, “yük sabitleme ekipmanlarının seçimi” ve “yük bağlama” başlıkları altında işlenir.
✅ Konteyner Operasyon Elemanı (Seviye 3)
- Kod: 14UY0206-3
- İlgili Faaliyetler:
- Konteyner taşıma ve istifleme operasyonları,
- Konteynerlerin gemiye veya sahaya emniyetli şekilde sabitlenmesi.
- Lashing (yük sabitleme) burada doğrudan konteyner bağlama sistemleri ve sabitleme teknikleriyle ilgilidir.
✅ Limancılık Operasyon Elemanı (Seviye 3 ve 4)
- Kodlar: 14UY0205-3 ve 14UY0205-4
- İlgili Faaliyetler:
- Gemi operasyonlarının yükleme-boşaltma adımlarında sabitleme uygulamaları,
- Lashing (yük sabitleme) planı hazırlama ve uygulama becerileri.
✅ Ağır ve Tehlikeli Yük Taşımacılığı Personeli (ADR/DGR eğitimi almış sürücüler veya operatörler)
- Bu tür sürücüler ve vinç operatörleri için MYK onaylı yeterlilik belgesi gerekmez; ancak SRC-5, Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı (TMGD) gibi unvanlarda lashing (yük sabitleme) bilgisi zorunlu değildir ama önleyici güvenlik adımı olarak uygulanır.
✅ 5. Vinç Operatörü (Seviye 3 ve 4)
- Kod: 11UY0016-3 / 11UY0016-4
- Operatörün kaldırdığı yüklerin sabitlenmesinde doğrudan sorumluluğu olmasa da, yük hareketlerinde risk analizi açısından lashing (yük sabitleme) bilgi ve uygulamasına hakim olması gereklidir.
Mesleki Yeterlilik Özet Tablosu
| Meslek / Sertifikasyon | Lashing Konusu Var mı? | Notlar |
|---|---|---|
| Lojistik Elemanı (Seviye 3-4) | ✅ Var | MYK belgelidir |
| Konteyner Operasyon Elemanı | ✅ Var | MYK belgelidir |
| Limancılık Operasyon Elemanı | ✅ Var | MYK belgelidir |
| Vinç Operatörü | ⚠️ Dolaylı | Risk ve denge analizi açısından önemlidir |
| SRC / ADR Sürücüsü | ❌ Yok | Lashing özel eğitimi önerilir |
| Tersane/Liman içi eğitim sertifikası | ✅ Var (resmî değil) | Çalışma izni ve saha eğitimi için geçerli |
🧠 🧠 🧠
Eğitim Materyali Desteği İçin
Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi – Ulaştırma Hizmetleri Alanı – Taşıma Modelleri Dersi Kitabı
🎯 🎯 🎯
Sonuç ve Öneriler
Lashing (yük sabitleme) eğitimi, yalnızca bir teknik bilgi aktarımı değil; aynı zamanda İSG bilinci, risk yönetimi ve kurumsal süreklilik açısından stratejik bir yatırımdır. Eğitimsizliğin sonucu maddi kayıplarla sınırlı kalmaz; insan hayatını da doğrudan tehdit eder.
Öneriler:
- Lashing (yük sabitleme) operasyonları için işbaşı gözlemleri rutinleştirilmelidir.
- Risk analizleri sürekli güncellenmelidir.
- KKD denetimleri arttırılmalıdır.
- Tüm lashing (yük sabitleme) ekipmanlarının periyodik kontrolleri yapılmalıdır.
Unutulmamalıdır ki; bir yük doğru sabitlenmediği sürece, tekerlekler dönse bile emniyet ilerlemez.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü