Yüksekte Çalışmada Termoregülasyon Bozuklukları Odaklı İşe Giriş – Periyodik Muayene – Tetkikleri
Yüksekte çalışmak, sadece düşme riskiyle değil, aynı zamanda çevresel koşulların bedensel sistemler üzerindeki zorlu etkileriyle de dikkatle değerlendirilmesi gereken bir iş alanıdır. Güneşin kavurucu sıcaklığı, rüzgârın etkisi, yüksek nem ya da kuru hava gibi faktörler, çalışanların termal konforunu doğrudan etkilerken, termoregülasyon sistemi üzerindeki yükü artırarak ciddi sağlık sorunlarına zemin hazırlayabilir.
Terleme yoluyla sıvı kaybı, vücut ısısının kontrol edilememesi, sıcak çarpması, hipotermi ya da sıvı-elektrolit dengesizliği gibi durumlar; yüksekte çalışan personelin performansını düşürmekle kalmaz, aynı zamanda ani bayılmalar, refleks zayıflıkları ve karar verme bozuklukları ile düşme gibi kazalara doğrudan neden olabilir.
Bu nedenle, yüksekte çalışacak bireylerin işe giriş muayeneleri yalnızca kas-iskelet sistemi ya da görme gibi klasik tetkiklerle sınırlı tutulmamalı; ısıya yanıt kapasitesi, hidratasyon durumu, nörolojik adaptasyon yeteneği ve kalp-dolaşım sisteminin dayanıklılığı gibi termoregülasyona özel başlıklar da dikkate alınarak değerlendirilmelidir.
Aynı hassasiyet, düzenli yapılan periyodik muayenelerde de sürdürülmeli; özellikle yaz ve kış aylarına girerken termal stres kaynaklı değişimler erken tespit edilmelidir.
Yüksekte çalışmanın oluşturduğu termal konfor bozuklukları ve termoregülasyon risklerinin işe giriş ve periyodik muayene süreçlerine nasıl entegre edilmesi gerektiği konusunda genel olarak görüşlerimi okuyacaksınız.
Pek tabi ki sahadaki çalışma şartları başta olmak üzere birçok faktörü değerlendirecek olan ilgili işyeri hekiminin görüşleri ve uygulamaları farklı olabilir. Hepimizin bildiği ve saygı duyduğu gibi yasal sorumluluğu üstlenen, kanun ve yönetmeliklerin verdiği yetki ile son kararı verecek olan sorumlu işyeri hekimidir.
| Tetkik / Tahlil | İstenen Neden / Açıklama |
|---|---|
| Tam Kan Sayımı (Hemogram) | Anemi, polistemi, enfeksiyon ve dehidratasyon gibi termoregülasyonu bozabilecek sistemik durumları ortaya koymak için. |
| Elektrolit Paneli (Na⁺, K⁺, Cl⁻, Ca²⁺, Mg²⁺) | Isı stresi altında terlemeyle kaybedilen elektrolitlerin düzeyini değerlendirmek, ısı krampları ve kalp ritim bozuklukları riskini önceden tespit etmek için. |
| Böbrek Fonksiyon Testleri (Üre, Kreatinin) | Dehidratasyon ve ısıya bağlı renal perfüzyon azalması riskini değerlendirmek. Isı bitkinliği ve çarpmasında böbrekler erken etkilenir. |
| Karaciğer Fonksiyon Testleri (AST, ALT, GGT) | Termal stres altında karaciğer fonksiyon bozukluklarını ve oksidatif stres yanıtlarını değerlendirmek için. |
| Tiroid Fonksiyon Testleri (TSH, FT3, FT4) | Tiroid hormonları, bazal metabolizma hızını ve dolaylı olarak ısı üretimini etkiler. Hipertiroidi: ısı intoleransı. Hipotiroidi: soğuğa hassasiyet. |
| HbA1c / Açlık Kan Şekeri | Diyabetik bireylerde periferik sinir iletimi ve terleme refleksi bozulabilir. Termoregülasyon ciddi şekilde etkilenir. |
| EKG (Elektrokardiyografi) | Isı stresi ve elektrolit kaybı kardiyak iletim sistemini etkileyebilir. Ritim bozukluğu riski açısından önemlidir. |
| Ekokardiyografi (Gerekiyorsa) | Kardiyovasküler rezervi ve kalp pompa gücünü değerlendirmek: sıcak stresine fizyolojik uyum kapasitesi için. |
| Akciğer Grafisi / Solunum Fonksiyon Testleri (SFT) | Soğuk hava ve yüksek irtifa solunum sistemini etkileyebilir. KOAH, astım gibi hastalıklar termal yükle kötüleşebilir. |
| Terleme Testleri (Quantitative Sudomotor Axon Reflex Test / QSART – gerekiyorsa) | Otonom sinir sisteminin terleme refleksini değerlendirmek; ısı regülasyon bozukluklarını saptamak için (özellikle diyabetik nöropatide). |
| Vitamin D düzeyi | Termoregülasyona katkı sağlayan kas fonksiyonu, genel immün sistem durumu ve kardiyovasküler dayanıklılık için. |
| Doppler Ultrason (Periferik dolaşım için, gerekiyorsa) | Soğuk hava koşullarında Raynaud fenomeni veya periferik dolaşım bozukluğu şüphesinde. |
| Vücut Kitle İndeksi (VKİ) ve Biyoempedans (BIA) | Obezite ya da aşırı zayıflık, ısı tutma veya dağıtma kapasitesini etkiler. Kas-yağ oranı termal yanıtı belirler. |
| Psikiyatrik değerlendirme (Gerekiyorsa) | Aşırı sıcak veya soğuk ortamlar anksiyete, panik bozukluk ve bilişsel çökme riskini artırır. Mental dayanıklılık önemlidir. |
🔎 🔎 🔎
Neden Bu Tetkikler?
Bu tetkikler, termoregülasyonun merkezi (hipotalamus), otonomik (sempatik-parasempatik sistem) ve periferik (ter bezleri, damar tonusu) bileşenlerini doğrudan veya dolaylı yoldan etkileyen sistemlerin fonksiyonel bütünlüğünü değerlendirir. Ayrıca, yüksekte çalışmanın getirdiği hipobariye ve fiziksel eforlara karşı organizmanın adaptasyon kapasitesini ortaya koyar.
Yüksekte Çalışma İçin Termal Konfor Ve Termoregülasyon Odaklı Tıbbi Değerlendirme Protokolü
🔹 1. Protokolün Amacı
Bu protokol, yüksekte çalışacak bireylerde ısıya veya soğuğa bağlı termal konfor bozuklukları ve termoregülasyon sorunlarına karşı tıbbi riskleri önceden saptamak, gerekli yönlendirmeleri yapmak ve iş sağlığı güvenliği açısından uygunluk kararlarını vermek amacıyla düzenlenmiştir.
🔹 2. Protokolde Hedeflenen Risk Alanları
- Isı çarpması ve bitkinliği
- Soğuk stresi / hipotermi / donma
- Elektrolit dengesizlikleri
- Kardiyak ritim bozuklukları
- Nörolojik bilişsel bozukluklar (ısıya bağlı konfüzyon, yavaşlama)
- Terleme yetersizliği (anhidroz)
- Termal maruziyete bağlı vasküler sorunlar (Raynaud sendromu, hipotansiyon)
🔹 3. Tıbbi Değerlendirme Adımları
A. Klinik Öykü & Fizik Muayene
İşyeri Hekimi Sorgulama Formu ile:
- Kronik hastalıklar (HT, DM, kalp, solunum, tiroid vb.)
- Aşırı terleme veya terleyememe öyküsü
- Ailede ısıya bağlı rahatsızlık öyküsü
- İlaç kullanımı (diüretikler, beta bloker, antikolinerjikler vb.)
- Aşırı zayıflık veya obezite
- Uyku düzeni, sıvı tüketim alışkanlıkları
- Soğuğa veya sıcağa tahammülsüzlük
- Raynaud benzeri parmak beyazlaması, soğukta morarma
📌 Muayenede değerlendirilecekler:
- Vücut sıcaklığı (termometre ile)
- Cilt turgoru, terleme paterni
- Nabız, tansiyon, periferik dolaşım (kapiller dolum)
- Vücut Kitle İndeksi (VKİ) ve boy-kilo ölçümü
- Beden ısısı dağılımı (soğuk ekstremite, nemli cilt vs.)
B. Yüksekte Çalışacaklarda Laboratuvar Tetkikleri
Her yüksekte çalışacak birey için:
| Tetkik | Değerlendirme Amacı | Uyarı Sınırları |
|---|---|---|
| Tam Kan Sayımı (Hemogram) | Anemi, enfeksiyon, sıvı kaybı | Hb <12 g/dL (kadın), <13.5 g/dL (erkek): dikkat! |
| Elektrolit Paneli (Na, K, Cl, Ca, Mg) | Terle kayıp, kramp, aritmi riski | K <3.5 mEq/L veya >5.0 mEq/L: riskli |
| Üre, Kreatinin | Dehidratasyon, böbrek yükü | Üre >50 mg/dL → sıvı dengesi sorgulanmalı |
| TSH, FT3, FT4 | Tiroid regülasyonu | Hipertiroidi: sıcak intoleransı; Hipotiroidi: soğuk hassasiyeti |
| Açlık Kan Şekeri, HbA1c | Diyabetik terleme bozukluğu | HbA1c >6.5% → ileri değerlendirme gerekebilir |
| EKG | Aritmi, kardiyovasküler stres riski | Her yeni çalışan için baz çizgi alınmalı |
C. İhtiyaca Göre Planlanacak Ek Tetkikler
Aşağıdaki durumlar varsa hekimin kararıyla:
| Durum | Önerilen Tetkik |
|---|---|
| Dolaşım bozukluğu şüphesi (parmak uçlarında renk değişimi) | Periferik Doppler USG |
| KOAH/astım öyküsü | Solunum Fonksiyon Testi, Akciğer Grafisi |
| Kardiyovasküler hastalık öyküsü | Ekokardiyografi |
| Sıcak maruziyet sonrası bilinç değişikliği öyküsü | Nörolojik değerlendirme, terleme testi |
| Aşırı terleme veya anhidroz | QSART veya Minor testi (terleme testi) |
🔹 4. Uygunluk Kriterleri
Yüksekte çalışmaya uygunluk; termoregülasyon sistemlerinde ciddi yetersizlik saptanmayan, sıvı-elektrolit dengesi normal, nörolojik ve kardiyak riski olmayan bireyler için onaylanabilir.
📌 “Koşullu Uygun” Notu: Gerekli eğitim, sıvı takibi, gölgeleme/soğutma önlemleri ile termal ortam iyileştirmesi yapılması koşuluyla çalışabilir.
📌 “Geçici Uygunsuz” Notu: Akut enfeksiyon, sıvı kaybı, kontrolsüz diyabet gibi geçici durumlarda işe başlaması ertelenmelidir.
📌 “Uygun Değil” Notu: Şiddetli kardiyak yetersizlik, anhidroz, hiponatremi gibi hayati risk içeren durumlar.
🔹 5. İşyeri Eğitimi & Ortam Önlemleri
Tüm çalışanlara:
- Aşırı ısı ve soğuk maruziyetinde belirti ve bulguların tanıtımı
- Sıvı takibi ve elektrolit desteği eğitimi
- Uygun giysi, ısı yalıtımı, soğutma/ısıtma ekipmanlarının tanıtımı
🔹 6. Yıllık Takip ve Yeniden Değerlendirme
Yüksekte çalışanlar, yılda en az 1 kez yeniden değerlendirmeye alınmalıdır.
Kronik hastalığı olanlar için izlem sıklığı hekimin takdiri ile artırılabilir.
Yüksekte çalışacaklar için termal konfor ve termoregülasyon açısından risk teşkil eden durumları tespit edebilmek için yardımcı olacak laboratuvar tetkikleri, referans değeri ve değerlendirme tablosunu aşağıda sunuyorum. (Kan tetkiklerinin referans aralıkları kullanılan cihazlarda değişebilir)
Tablo, her tetkikin referans aralığını, uyarı eşiğini ve yüksekte çalışmaya engel olup olmayacağını belirtmektedir.
📊 📊 📊
Yüksekte Çalışma Öncesi Tetkik Değerlendirme Tablosu
(Termal Konfor ve Termoregülasyon Riskleri Açısından)
| Tetkik | Referans Aralığı | Uyarı Eşiği | Yüksekte Çalışmaya Engel Durum | Açıklama |
|---|---|---|---|---|
| Hemoglobin (Hb) | Erkek: 13.5–17.5 g/dL Kadın: 12.0–15.5 g/dL | Hb <12 g/dL | Hb <10 g/dL → Engel | Düşük Hb → Oksijen taşıma azalır, hipoksi riski artar |
| Sodyum (Na⁺) | 135–145 mEq/L | <130 veya >150 mEq/L | <130 veya >150 → Engel | Hiponatremi: konfüzyon, bilinç bulanıklığı; Hipernatremi: dehidratasyon riski |
| Potasyum (K⁺) | 3.5–5.0 mEq/L | <3.2 veya >5.5 mEq/L | <3.0 veya >6.0 → Engel | Aritmi riski taşır, ani kardiyak olaylar gelişebilir |
| Kalsiyum (Ca²⁺) | 8.5–10.5 mg/dL | <8.0 veya >11.0 mg/dL | <7.5 veya >12.0 → Engel | Kas krampları, nöromüsküler ileti bozuklukları |
| Magnezyum (Mg²⁺) | 1.6–2.6 mg/dL | <1.5 veya >2.8 mg/dL | <1.3 veya >3.0 → Engel | Nöromusküler eksitabilite, kardiyak risk |
| Üre | 10–50 mg/dL | >50 mg/dL | >70 mg/dL → Engel | Yüksek üre = sıvı kaybı/dehidratasyon göstergesi olabilir |
| Kreatinin | Erkek: 0.7–1.3 mg/dL Kadın: 0.6–1.1 mg/dL | >1.5 mg/dL | >2.0 mg/dL → Engel | Renal rezerv düşüklüğü, sıvı-elektrolit yönetimi zorlaşır |
| TSH | 0.4–4.0 µIU/mL | <0.1 veya >10.0 µIU/mL | <0.1 veya >10.0 → Engel | Tiroid regülasyon bozuklukları → ısı toleransı etkilenir |
| FT3, FT4 | fT3: 2.3–4.2 pg/mL fT4: 0.8–1.8 ng/dL | Klinik hipertiroidi veya hipotiroidi düzeyleri | Evet → Engel | Isı tahammülsüzlüğü, çarpıntı, bilinç değişikliği olabilir |
| Açlık Kan Şekeri | 70–99 mg/dL | >126 mg/dL | >180 mg/dL (kontrolsüz DM) → Engel | Hızlı sıvı kaybı, hipoglisemi riski, terleme bozuklukları |
| HbA1c | <5.7% (normal) 5.7–6.4% (prediyabet) ≥6.5% (diyabet) | >7.5% | >8.0% ve kontrolsüz → Engel | Diyabetik terleme bozuklukları, ısı regülasyonu bozulur |
| EKG | Normal sinüs ritmi | Aritmi saptanması | Ciddi aritmi, AV blok → Engel | Yükseklik, sıcak/soğuk stresi aritmiyi tetikleyebilir |
🔎 🔎 🔎
Ekstra Önemli Klinik Bulgular (Muayene ile desteklenmeli)
| Klinik Bulgular | Risk | Engel Durumu |
|---|---|---|
| Anhidroz (terleyememe) | Ciddi termoregülasyon sorunu | Engel |
| Aşırı terleme (hiperhidroz) | Elektrolit kaybı riski | Koşullu uygun (takip ve destekle) |
| Raynaud fenomeni | Soğukta parmaklarda renk değişimi | Koşullu uygun |
| Hipotansiyon (TA <90/60 mmHg) | Bayılma riski yüksekte çalışmada tehlike | Engel |
| VKİ > 35 veya <18.5 | Isı toleransı ve denge zayıflığı | Koşullu uygun / Engel |
📌 📌 📌
Notlar:
- Değerler hastaya göre yorumlanmalı; kronik hastalığı olan bireylerde kardiyoloji / endokrinoloji / nöroloji konsültasyonu önerilir.
- “Koşullu Uygun” kişiler için: sıvı desteği, periyodik takip ve uygun KKD şartları sağlanmalıdır.
- “Engel” durumlarında tekrar değerlendirme, tedavi sonrası uygunluk değerlendirmesi yapılabilir.
Yüksekte çalışma, sadece teknik beceri değil, aynı zamanda yüksek düzeyde fizyolojik dayanıklılık ve çevresel faktörlere uyum gerektirir. Bu yazıda vurguladığımız gibi, termal konfor bozuklukları ve termoregülasyon sistemi üzerindeki yük, ihmal edildiğinde sadece iş verimliliğini değil, insan hayatını doğrudan tehlikeye sokabilecek sonuçlar doğurabilir.
İşe giriş muayeneleri ve periyodik sağlık kontrolleri; yasal bir zorunluluk olmanın ötesinde, çalışanı tanımak, olası riskleri öngörmek ve koruyucu önlemleri zamanında hayata geçirmek için eşsiz fırsatlardır. Ancak bu muayeneler ne kadar kapsamlı ve özgül olursa, sonuçları da o denli koruyucu ve yaşamsal olur.
İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarında “önce insan” yaklaşımını benimsiyorsak, yüksekte çalışan her bireyin sıcak ve soğuk stresine karşı dayanıklılığını doğru ölçmek, sağlık durumunu sürekli izlemek ve riskleri önceden kontrol altına almak bir tercihten öte ahlaki ve mesleki bir zorunluluktur.
Unutmayalım:
Yüksekte alınmayan küçük bir önlem, çok büyük bir düşüşe neden olabilir.
Önleyici sağlık hizmetleri ise iş kazalarının en güçlü fren sistemidir.
Dr. Mustafa KEBAT
İşe Giriş Muayeneleri – Tetkik ve Tahlilleri için firmamız Tetkik OSGB yi arayabilirsiniz.
📞 İsterseniz randevu alabilirsiniz:
📍 Telefon: +90 232 265 20 65 Laboratuvar Telefonumuz: +90 541 125 15 82
📍 Ya da randevusuz da gelebilirsiniz:
🕗 Hafta içi her gün: 08.30 – 17.30 saatleri arasında başvurabilirsiniz.
Cennetoglu Mh., Foliage Cd., Modeko Selgeçen Is Merkezi, No: 230 Kat:4 Daire:424-425, Cennetoğlu, 35110 Karabağlar/İzmir, Türkiye
Hizmetlerimiz Laboratuvar ve muayene ile de sınırlı değil.
İlk yardımcı olmak isteyenler eğitimlerimize katılabilirler.
Hijyen Mesleki Eğitim Belgesi almak isteyenlere de çözümümüz mevcut.
Mesleki Eğitim Belgesi için yine sizlere destek veriyoruz.
İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili tüm konularda her daim sizlerin hizmetindeyiz.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü