5 Ağustos 2025

HSE Indicator Tool (İş Sağlığı ve Güvenlik Göstergesi Aracı) Psikososyal Risk Değerlendirmesi

HSE Indicator Tool (HSE IT), özellikle psikososyal riskleri değerlendirmek ve iyileştirme alanlarını belirlemek için kullanılan, bilimsel temelli bir iş sağlığı ve güvenliği ölçüm aracıdır.

İngiltere merkezli Health and Safety Executive (HSE) tarafından geliştirilmiştir ve işyerinde stresle ilgili yedi temel alanı değerlendirir.

🔍 🔍 🔍

HSE Indicator Tool Nedir?

HSE Indicator Tool (HSE IT), çalışanların işyerindeki stres düzeylerini ve stres kaynaklarını belirlemeyi amaçlayan anket tabanlı bir değerlendirme aracıdır. Araç, çalışanların algılarına dayalı veri toplar ve bu verileri analiz ederek:

Örgütsel düzeyde psikososyal riskleri belirler,
Müdahale önceliklerini ortaya koyar,
Yönetime hedef odaklı iyileştirme stratejileri sunar.

🧱 🧱 🧱

HSE IT’in Temel Bileşenleri (7 Ana Boyut)

HSE Indicator Tool, iş yerinde stres oluşturan yedi ana faktör üzerine yapılandırılmıştır. Bunlar, iş sağlığı açısından kabul edilen ana stres kaynaklarıdır:

BOYUT	Açıklama
1. Talepler (Demands)	İş yükü, işin hızı, işin zorluğu ve çalışma koşullarıyla ilgilidir.
2. Kontrol (Control)	Çalışanların işleri üzerinde ne kadar söz sahibi oldukları ve karar sürecine katılım düzeylerini kapsar.
3. Destek (Support)	Yönetici ve çalışma arkadaşlarından alınan destek, eğitim olanakları ve duygusal destek içerir.
4. İlişkiler (Relationships)	İşyerindeki kişilerarası ilişkiler, çatışmalar, zorbalık, güven ortamı gibi konuları değerlendirir.
5. Rol (Role)	Çalışanın iş yerindeki rolünü net şekilde anlayıp anlamadığıyla ilgilidir.
6. Değişim (Change)	İşyerindeki değişimlerin nasıl yönetildiği, iletişim düzeyi ve çalışanlara ne kadar bilgi verildiğidir.
7. Yönetici Desteği (Management of Change)	Değişim süreçlerinde çalışanların desteklenip desteklenmediği değerlendirilir.

Not: Bazı sürümlerde “Destek” tek boyutta ele alınırken, bazı uygulamalarda “Yönetici Desteği” ve “Meslektaş Desteği” olarak alt kategorilere ayrılır.

📝 📝 📝

HSE IT Nasıl Uygulanır?

🔹 Adım 1: Anketin Hazırlanması

Genellikle 35-45 sorudan oluşur (7 boyut × 5–6 madde).
Likert tipi ölçek kullanılır (1: Hiç katılmıyorum – 5: Tamamen katılıyorum).

🔹 Adım 2: Anketin Uygulanması

Anonim ve gönüllü temelli yapılır.
Mümkünse dijital ortamda uygulanarak daha hızlı veri toplanması sağlanır.

🔹 Adım 3: Verilerin Analizi

Her boyut için ortalama skor hesaplanır.
HSE tarafından sağlanan benchmark (karşılaştırmalı) verilerle kıyaslama yapılabilir.

🔹 Adım 4: Geri Bildirim & Eylem Planı

Düşük puan çıkan boyutlar için müdahale planı hazırlanır.
Uygun aksiyonlar: Eğitim, liderlik gelişimi, iş tasarımı, ekip çalışması vb.

📊 📊 📊

Skorların Yorumlanması (Risk Seviyesi Değerlendirmesi)

Puan Aralığı	Renk Kodu	Yorum
4.00 – 5.00	Yeşil	Güvenli – İyileştirme gerekli değil.
3.00 – 3.99	Sarı	Uyarı – İyileştirme düşünülmeli.
2.00 – 2.99	Turuncu	Riskli – Müdahale planı oluşturulmalı.
1.00 – 1.99	Kırmızı	Çok Riskli – Derhal müdahale gerektirir.

Bu renk skalası, örgütsel düzeyde hızlı görsel analiz yapılmasına olanak tanır.

🛠️ 🛠️ 🛠️

HSE IT’in Kurumlara Faydaları

🔍 Objektif Psikososyal Risk Tespiti: Sayısal veriye dayalı stres haritaları oluşturulabilir.
📈 Karşılaştırılabilirlik: Sektör veya ülke geneliyle kıyaslama yapma imkânı sunar.
📣 Katılımcı Yönetim: Çalışan sesini sistematik biçimde duymaya yardımcı olur.
🔄 Sürekli İyileştirme: Zaman içinde gelişmeleri izlemeye ve değerlendirmeye olanak sağlar.

🧪 🧪 🧪

Türkiye’deki Uygulama Durumu

Türkiye’de İSG profesyonelleri, özellikle büyük ölçekli şirketler ve kamu kurumlarında HSE IT’in Türkçe uyarlamasını kullanmaya başlamıştır.
İstanbul Üniversitesi ve bazı İSG danışmanlık firmaları, bu aracı Türkçeleştirmiş ve geçerlik-güvenirlik analizleri yapmıştır.
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında psikososyal risklerin değerlendirilmesi gerektiği için bu araç, oldukça işlevsel bir çözüm sunmaktadır.

🧠 🧠 🧠

HSE IT ile Karıştırılanlar

HSE IT	KOPSOR / COPSOQ / JCQ
Yalnızca stres kaynaklarını ölçer	Stresin yanı sıra memnuniyet, zihinsel talepler gibi alanları da ölçer
HSE tarafından geliştirilmiştir	Akademik kurumlar ya da farklı ülkeler tarafından geliştirilmiştir
Daha sade ve kuruma yönelik	Daha ayrıntılı ve araştırma bazlıdır

📁 📁 📁

Hazır Formlar

HSE Indicator Tool (İş Sağlığı ve Güvenliği Göstergesi) Anketi

Bu anket, işyerinizdeki stres düzeylerini ve stres kaynaklarını belirlemek amacıyla hazırlanmıştır.

Lütfen her ifadeyi dikkatlice okuyun ve sizin için ne derece geçerli olduğunu 1 ile 5 arasında değerlendiriniz:
1 = Kesinlikle Katılmıyorum
2 = Katılmıyorum
3 = Kararsızım
4 = Katılıyorum
5 = Tamamen Katılıyorum

1. Talepler (Demands)

1. İşim fiziksel olarak yorucu.
2. İş yüküm genellikle çok fazladır.
3. Sürekli olarak çok hızlı çalışmam gerekiyor.
4. İşyerimde sık sık zaman baskısı hissederim.
5. İşimin gereklilikleri bana ağır gelir.

2. Kontrol (Control)

1. İşimde karar verme yetkim vardır.
2. İşimde nasıl çalışacağımı kendim belirleyebilirim.
3. Çalışma hızımı kendim kontrol edebilirim.
4. İşim üzerinde etkili olduğumu hissederim.
5. Kendimi işime dahil hissederim.

3. Destek (Support)

1. Yöneticim bana destek olur.
2. İş arkadaşlarım yardımseverdir.
3. Zor zamanlarda destek alabilirim.
4. İşim için yeterli eğitimi alıyorum.
5. İşyeri yönetimi ihtiyaçlarımı dikkate alır.

4. İlişkiler (Relationships)

1. İşyeri ortamında çatışma sıktır.
2. İşyeri arkadaşlarım saygılı davranır.
3. Zorbalık ya da mobbing yaşamam.
4. İşyeri ilişkilerinden memnunum.
5. İşyerinde sorunlar açıkça konuşulur.

5. Rol (Role)

1. İşyerindeki rolüm açık ve nettir.
2. Ne beklendiğini tam olarak bilirim.
3. Görevlerim çakışmaz.
4. İş tanımım uygun şekilde belirlenmiştir.
5. Yöneticimden net yönlendirmeler alırım.

6. Değişim (Change)

1. İşyerindeki değişiklikler önceden duyurulur.
2. Yapılan değişiklikler iyi yönetilir.
3. Değişikliklerle ilgili yeterli bilgi verilir.
4. Değişim sürecine katılım sağlanır.
5. Yöneticiler değişim hakkında görüşümüzü alır.

📌 📌 📌

Örnek Uygulama Senaryosu

Kurum: TETKİK Tersanesi A.Ş.
Sektör: Gemi İnşa – Ağır Sanayi
Uygulama Tarihi: Mart 2025
Katılımcı Sayısı: 60 çalışan
Anket Aracı: HSE Indicator Tool – 7 boyut, 43 soru
Uygulama Süresi: 15 gün

🧩 🧩 🧩

Anket Boyutları

Yönetim Taahhüdü
İletişim
Katılım
Öğrenme ve Gelişim
Kural Uyumu
İklim ve İşbirliği
İş Yükü ve Baskı

📊 📊 📊

Örnek Veriler (Seçilmiş 5 Katılımcıdan)

Katılımcı	Boyut 1	Boyut 2	Boyut 3	Boyut 4	Boyut 5	Boyut 6	Boyut 7
K1	4	3	2	4	3	4	2
K2	5	4	4	5	5	5	3
K3	3	2	2	3	3	2	1
K4	4	3	3	4	4	4	2
K5	5	5	4	5	5	5	4

Not: Her boyut 1 (çok zayıf) ile 5 (çok güçlü) arasında puanlanmıştır.

📈 📈 📈

Ortalama Puanlar

Boyut	Ortalama
Yönetim Taahhüdü	4.2
İletişim	3.4
Katılım	3.0
Öğrenme ve Gelişim	4.2
Kural Uyumu	4.0
İklim ve İşbirliği	4.0
İş Yükü ve Baskı	2.4 ⛔

🔎 🔎 🔎

Bulgular

Güçlü Alanlar:
- Yönetim Taahhüdü, Öğrenme ve Gelişim (4.2)
- Kural Uyumu ve İşbirliği oldukça yüksek (4.0)
Gelişime Açık Alanlar:
- Çalışan Katılımı (3.0) – orta düzeyde ancak ideal değil.
- İş Yükü ve Psikolojik Baskı (2.4) – kritik risk bölgesinde.

🛠️ 🛠️ 🛠️

Önerilen Müdahaleler

Zayıf Boyut	Önerilen Müdahale
İş Yükü	Vardiya planlamalarının yeniden gözden geçirilmesi. Dinlenme sürelerinin artırılması.
Katılım	Çalışanların öneri sistemi oluşturulmalı. Görüş alma toplantıları düzenlenmeli.
İletişim	Haftalık HSE iletişim bülteni başlatılmalı. Geribildirim mekanizması kurulmalı.

🧾 🧾 🧾

Nihai Raporlama Formatı (Kısa Özet)

Başlık: “TETKİK Tersanesi A.Ş. 2025 Yılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kültür Değerlendirme Raporu (HSE Indicator Tool)”

Özet:

Yüksek yönetim taahhüdü ile güçlü bir HSE altyapısı var.
Ancak çalışanlar, iş yükü ve stres düzeyi konusunda ciddi sıkıntılar yaşıyor.
Çalışanların sürece katılımı sınırlı.
Bu iki boyutta iyileştirme çalışmaları planlanmalı.

📌 📌 📌

Uygulama Notları

Anket çevrim içi olarak doldurulmuştur.
Anonimlik garanti edilmiştir.
Analiz Microsoft Excel ile yapılmış, ortalamalar grafikleştirilmiştir.
Her boyut için çubuk grafik hazırlanmıştır.

HSE Indicator Tool, işletmelerin psikososyal risklerini bilimsel temele dayalı olarak ortaya koymasına imkân tanır. İş yükü, kontrol eksikliği, destek yetersizliği gibi konuların sistematik analizini sağlar ve iş sağlığına yönelik etkili adımlar atılmasına zemin hazırlar.

Firmanızın Psikososyal Risk Takip ve Müdahale Programı Var mı?

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler

⭐️⭐️ Sağlık ve Davranış: Biyolojik, Davranışsal ve Toplumsal Etkilerin Etkileşimi https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK43750/

⭐️⭐️ Psikososyal riskler ve çalışan sağlığı https://oshwiki.osha.europa.eu/tr/themes/psychosocial-risks-and-workers-health

⭐️⭐️ Çalışma Yaşamında Esenlik ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamiklerle Başa Çıkma Stratejileri İşyerinde Refah ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamikleri Yönetme Stratejileri https://www.researchgate.net/publication/377014012_Calisma_Yasaminda_Esenlik_ve_Psikososyal_Riskler_Degisen_Dinamiklerle_Basa_Cikma_Stratejileri_Well-being_and_Psychosocial_Risks_in_the_Workplace_Strategies_for_Navigating_Changing_Dynamics

⭐️⭐️ İş Stresi Kardiyovasküler Hastalıklar İçin Bir Risk Faktörüdür https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26238744/

⭐️⭐️ İşyerinde psikososyal riskler ve ruh sağlığı https://osha.europa.eu/en/themes/psychosocial-risks-and-mental-health

⭐️⭐️ Çalışma Yaşamında Esenlik ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamiklerle Başa Çıkma Stratejileri https://dergipark.org.tr/tr/pub/ohsacademy/issue/85769/1393212

⭐️⭐️ Fazla Saatlerle Çalışmanın Iş Sağlığı ve Güvenliği Üzerine Etkileri https://www.proquest.com/openview/29e975929e3587a0d68322e2e822c18e/1?cbl=2026366&diss=y&pq-origsite=gscholar

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir.

Ayrıca, sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir iş güvenliği uzmanının, ilgili mühendisin ya da teknik ekibin yetki ve kararlarının yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, çalışma sahanız içerisindeki tehlike – risk belirlemesi ya da mevcut işleyişin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla firmanızın işleyişine müdahil olma ya da sorumlularınızın vereceği kararların yerine tutması olarak değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

⭐️⭐️⭐️⭐️

Daha Fazla

Genel, Sağlık Bülteni5 Ağustos 2025

29 Temmuz 2025

Kopenhag Psikososyal Risk Değerlendirme Ölçeği (KOPSOR)

Kopenhag Psikososyal Risk Değerlendirme Ölçeği (KOPSOR) Nedir?

KOPSOR (COPSOQ – Copenhagen Psychosocial Questionnaire), iş yerindeki psikososyal riskleri sistematik ve bilimsel bir şekilde değerlendirmek için geliştirilmiş uluslararası bir ölçektir.

Danimarka’da 1990’lı yıllarda geliştirilmiş ve daha sonra birçok ülke tarafından kültürel ve dilsel uyarlamalarla kullanıma alınmıştır. Türkiye için de uyarlanmış Türkçe sürümü bulunmaktadır.

🎯 🎯 🎯

Amacı Nedir?

Çalışma yaşamındaki stres kaynaklarını, psikolojik yükleri, iş tatmini düzeylerini ve iş-yaşam dengesi sorunlarını ölçmek.
İşyeri psikososyal ortamı hakkında veri toplayarak, müdahale planları geliştirmek.
İşverenin sorumluluğunu yerine getirmesi için bilimsel dayanak sunmak.

🧩 🧩 🧩

KOPSOR’un Yapısı

KOPSOR’un farklı versiyonları mevcuttur:

Kısa Versiyon (KOPSOR-K)
Orta Versiyon (KOPSOR-O)
Geniş Versiyon (KOPSOR-G)

Türkiye’de genellikle orta uzunluktaki versiyon tercih edilmektedir. Ölçek genelde 20–40 dakika arasında uygulanır.

🧠 🧠 🧠

KOPSOR, telif korumalı bir psikososyal ölçektir. Yasal ve etik sınırlar içinde, içerik paylaşımı aynı şekilde korunur. Bu sebeplerle ölçeğin tamamı yerine anlaşılmasını sağlamak için örneklem sorular iki farklı açıdan aşağıda verilmiştir.

🧠 🧠 🧠

Ana Boyutlar – Örnek Alt Başlıklarla

Boyut	Açıklama	Örnek Soru
İş Talepleri	Zihinsel, duygusal, fiziksel yükler	“İş yükünüz zihinsel olarak sizi zorluyor mu?”
Çalışan Kontrolü (Özerklik)	Kendi kararlarını verebilme düzeyi	“İşinizi nasıl yapacağınızı siz mi belirlersiniz?”
Sosyal Destek	Yöneticilerden ve çalışma arkadaşlarından alınan destek	“Zor zamanlarda yöneticiniz size destek olur mu?”
İş-Yaşam Dengesi	İşin özel hayat üzerindeki etkisi	“İşiniz, özel yaşamınızı olumsuz etkiliyor mu?”
Rol Açıklığı ve Çatışması	Görev tanımlarının netliği, çelişkili beklentiler	“Yaptığınız işin sizden tam olarak ne beklendiğini biliyor musunuz?”
İş Güvenliği ve Gelecek	İş güvencesi algısı ve kariyer devamlılığı	“İşinizi kaybetme korkusu taşıyor musunuz?”
İşyerinde Adalet	Yönetsel kararların adil olup olmadığı	“Yöneticiniz herkese adil davranıyor mu?”
Duygusal Talepler	Duygusal emek yükü, müşteri ilişkilerinin yoruculuğu	“İşinizde duygusal olarak yıpranıyor musunuz?”
Mobbing ve Taciz	İşyerinde olumsuz davranışlara maruz kalma durumu	“İş arkadaşlarınız tarafından dışlandığınızı hissediyor musunuz?”
İş Tatmini	İşten genel memnuniyet	“İşinizden genel olarak memnun musunuz?”

🧠 🧠 🧠

KOPSOR‑O’nun Yapısı

KOPSOR‑O, 17 temel boyuttan ve bu boyutlara ait 45–60 arası maddeden oluşur. Türkiye’de uygulanan uyarlanmış sürümde yaklaşık 52 madde vardır.

KOPSOR‑O: Ölçek Boyutları ve Örnek Sorular

Aşağıda, KOPSOR‑O’nun ana boyutları ve her birinden seçilmiş örnek sorular yer almaktadır. Bu yapı, anketin neyi ölçtüğünü ve nasıl kurgulandığını anlamanızı sağlar.

Boyut	Örnek Madde
Zihinsel Talepler	“İşiniz zihinsel olarak sizi ne kadar yoruyor?”
Duygusal Talepler	“Gün boyunca duygusal anlamda kendinizi yıpranmış hissediyor musunuz?”
Fiziksel Talepler	“Çalışma pozisyonunuz vücudunuzda ağrıya neden oluyor mu?”
Çalışma Hızı ve Yoğunluğu	“İşlerinizi zamanında yetiştirmekte zorlanıyor musunuz?”
Karar Özgürlüğü (Kontrol)	“İşinizi kendi yöntemlerinizle yapma imkânınız var mı?”
Gelişim İmkanları	“İşiniz mesleki gelişime uygun fırsatlar sunuyor mu?”
İşin Anlamlılığı	“Yaptığınız işin topluma fayda sağladığını düşünüyor musunuz?”
Rol Netliği	“Görev ve sorumluluklarınız açıkça tanımlanmış mı?”
Rol Çatışması	“İş yerinde çelişkili istekler alıyor musunuz?”
Sosyal Destek – Yönetici	“Yöneticiniz zor durumda olduğunuzda yanınızda mı?”
Sosyal Destek – Meslektaş	“İş arkadaşlarınız zor zamanınızda destek oluyor mu?”
İş Güvencesi	“İşinizi kaybetme korkusu hissediyor musunuz?”
İş Tatmini	“İşinizden genel olarak memnun musunuz?”
Ödül ve Tanıma	“Yaptığınız başarılı işler takdir ediliyor mu?”
Adalet Algısı	“Dairenizde herkes adil şekilde muamele görüyor mu?”
Mobbing / Taciz	“Meslektaşlarınız tarafından psikolojik tacize uğradığınızı hissediyor musunuz?”
İş-Yaşam Dengesi	“İşiniz özel hayatınızı düzenlemenizi zorlaştırıyor mu?”

📊 📊 📊

Uygulama Biçimi

Likert Tipi Ölçek: Genellikle 5’li veya 7’li skalada (örneğin: hiç – bazen – sık sık – her zaman) puanlama yapılır.
Anonim ve Gönüllü: Katılımcılar dürüst yanıt verebilsin diye anonimlik esastır.
Toplu veya Bireysel Uygulama: Kâğıt-kalem yöntemiyle ya da çevrim içi anket olarak uygulanabilir.

🔍 🔍 🔍

Neden KOPSOR Kullanılmalı?

Avantajı	Açıklama
Bilimsel Geçerlik ve Güvenirlik	Uluslararası araştırmalarla test edilmiştir, geçerliliği kanıtlanmıştır.
Kültürel Uyarlanabilirlik	Türkiye dâhil birçok ülkede dil ve kültüre uygun hale getirilmiştir.
Çok Boyutluluk	Tek bir testle iş yerindeki birçok psikososyal faktörü değerlendirme imkânı sunar.
Kıyaslama İmkânı	Kurum içi birimler arasında ya da sektörler arası karşılaştırma yapılabilir.
Erken Uyarı Mekanizması	Müdahale gerektiren psikososyal riskleri önceden tespit etmeye yardımcı olur.

🎯 🎯 🎯

Kopenhag Psikososyal Risk Değerlendirme Ölçeği (KOPSOR) Nasıl Uygulanır?

Uygulama Yöntemi:

Kağıt-kalem anket veya çevrim içi form (Google Forms, SurveyMonkey, vb.)
Bireysel veya grup ortamında
Anonimlik garanti edilir
25–35 dakika sürer
Ortalama 52 soru sorulur

Ölçek Biçimi:

5’li Likert Tipi
1 = Hiç katılmıyorum
2 = Katılmıyorum
3 = Ne katılıyorum ne katılmıyorum
4 = Katılıyorum
5 = Tamamen katılıyorum

Bazı maddelerde ters puanlama yapılabilir (örneğin: “Yaptığım iş anlamsız geliyor.” → yüksek puan = olumsuz)

Puanlama ve Değerlendirme

Puanlama

Her alt boyut için soruların puanları toplanır ve ortalaması alınır.
Boyutlar 1 ile 5 arasında puanlanır.
Yüksek puan = Olumlu algı (bazı boyutlar hariç: mobbing, rol çatışması gibi).
Bazı maddeler ters puanlanır → (5 – madde puanı)

📈 📈 📈

Değerlendirme Aralıkları (örnek olarak)

Alt Boyut	1.00–2.00	2.01–3.00	3.01–4.00	4.01–5.00
Sosyal Destek	Düşük	Orta Düşük	Orta Yüksek	Yüksek
Rol Çatışması	Yüksek Risk	Orta Risk	Düşük Risk	Yok
Mobbing	Yüksek Risk	Orta Risk	Düşük Risk	Yok
İş Tatmini	Çok Düşük	Düşük	İyi	Çok İyi

Bu sınıflandırma, her kurumun yapısına göre özelleştirilebilir.

Raporlama ve Kullanım

Raporlama İçeriği

Genel memnuniyet ve stres düzeyleri
Hangi birimlerde hangi boyutlarda risk yüksek
Çalışanlar hangi destekleri eksik hissediyor
Müdahale gerektiren alanlar

🔧 🔧 🔧

Müdahale Önerileri

Risk Alanı	Olası Müdahale
Yüksek iş yükü	İş planlamasının yeniden düzenlenmesi, iş bölümü
Düşük sosyal destek	Liderlik eğitimi, ekip çalışması programları
Rol belirsizliği	Görev tanımlarının yeniden yazılması
İş-yaşam dengesi zayıf	Esnek çalışma saatleri, evden çalışma olanakları
Yüksek mobbing riski	Kurumsal davranış politikaları, psikolojik danışmanlık hattı kurulması

🎯 🎯 🎯

Etik ve Hukuki Dikkatler

Anonim ve gönüllülük esasına göre uygulanmalıdır.
Çalışanlar sonuçlara göre etik dışı muameleye uğramamalıdır.
Kişisel veri korunmalı, analizler toplu yapılmalıdır.

🎓 🎓 🎓

KOPSOR’un Sonuçlarının Kullanımı

Raporlama: İstatistiksel analizlerle birim bazlı risk düzeyleri çıkarılır.
Müdahale Planı: Yüksek riskli boyutlar için özel çözümler geliştirilir (ör. rol tanımlarının netleştirilmesi, stres yönetimi eğitimi).
Eğitim ve Farkındalık: Riskin görüldüğü alanlarda eğitim çalışmaları başlatılır.
İzleme: 6 ay ya da 1 yıl sonra tekrar ölçüm yapılarak iyileşme seviyesi kontrol edilir.

Vermiş olduğum bilgileri esas alarak kurumsal iç anketler hazırlayabilirsiniz.

Örneğin:

“İşim beni zihinsel olarak çok yoruyor mu?”
“Yaptığım işler için yeterince takdir görüyor muyum?”
“Ev ve iş yaşamımı dengede tutabiliyor muyum?”

Bu şekilde, kendi “mini KOPSOR” versiyonunuzu oluşturabilir ve erken aşamada psikososyal riskleri tespit edebilirsiniz.

📌 📌 📌

Sonuç

KOPSOR, iş yaşamında giderek önem kazanan psikososyal risk yönetimi için güçlü, bilimsel ve uygulaması kolay bir araçtır. İşverenler için hem çalışan sağlığını desteklemek, hem de verimliliği artırmak açısından etkili sonuçlar üretir. Türkiye’de Türkçeye çevrilmiş ve uyarlanmış versiyonu sayesinde artık yerel koşullara göre uygulanabilir durumdadır.

Firmanızın Psikososyal Risk Takip ve Müdahale Programı Var mı?

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler

⭐️⭐️ Sağlık ve Davranış: Biyolojik, Davranışsal ve Toplumsal Etkilerin Etkileşimi https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK43750/

⭐️⭐️ Psikososyal riskler ve çalışan sağlığı https://oshwiki.osha.europa.eu/tr/themes/psychosocial-risks-and-workers-health

⭐️⭐️ İş Stresi Kardiyovasküler Hastalıklar İçin Bir Risk Faktörüdür https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26238744/

⭐️⭐️ İşyerinde psikososyal riskler ve ruh sağlığı https://osha.europa.eu/en/themes/psychosocial-risks-and-mental-health

⭐️⭐️ Çalışma Yaşamında Esenlik ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamiklerle Başa Çıkma Stratejileri https://dergipark.org.tr/tr/pub/ohsacademy/issue/85769/1393212

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

⭐️⭐️⭐️⭐️

Daha Fazla

Genel, Sağlık Bülteni29 Temmuz 2025

22 Temmuz 2025

NHUMAN PSR‑Q Psikososyal Risk Ölçeği

Günümüz çalışma yaşamı, yalnızca fiziksel değil; zihinsel ve duygusal dayanıklılığı da zorlayan pek çok unsuru içinde barındırmaktadır. İş yükü, belirsizlik, iletişim sorunları, destek eksikliği ya da çatışmalar… Tüm bu etkenler, çalışanların psikolojik sağlığını tehdit eden psikososyal riskler olarak tanımlanır ve zamanla verimlilik kaybı, tükenmişlik, hatta iş kazalarıyla sonuçlanabilir.

İşte bu karmaşık tabloyu anlamak ve yönetilebilir hale getirmek için bilimsel araçlara ihtiyaç duyulmaktadır. NHUMAN PSR-Q (Psikososyal Risk Ölçeği), bu ihtiyaca cevap veren yerli ve kapsamlı bir ölçüm sistemidir.

Türkiye çalışma kültürüne uygun olarak geliştirilen bu ölçek, çalışanların maruz kaldığı psikososyal tehlikeleri 17 alt boyut ve 84 madde aracılığıyla detaylı bir şekilde ortaya koyar.

Sizlere, NHUMAN PSR-Q’nun yapısını, değerlendirme mantığını ve alt boyutlarını açıklamayı; İşyeri hekimi ve İş güvenliği uzmanlarına, yöneticilere ve insan kaynakları uzmanlarına güvenilir bir değerlendirme altyapısı sunmayı hedefliyorum Aynı zamanda yalnızca riskleri tanımayı değil, aynı zamanda psikolojik iyilik halini sürdürülebilir şekilde güçlendirmeyi inşaa etmmeyi de göreceğiz.

NHUMAN PSR-Q (Psikososyal Risk Ölçeği), Türkiye’ye özgü psikososyal risk faktörlerini ölçmek üzere geliştirilmiş kapsamlı bir değerlendirme aracıdır. (NHUMAN Danışmanlık tarafından geliştirilmiştir)

Bir işletmede bu ölçeği doğru ve güvenilir biçimde uygulayabilmek için aşağıdaki veriler ve hazırlık süreçleri gereklidir:

Katılımcı Profili ile İlgili Veriler

Uygulamanın güvenilir ve geçerli sonuçlar vermesi için, her katılımcıya dair şu temel bilgiler toplanmalıdır:

Gerekli Bilgi	Açıklama
Çalışanın cinsiyeti	Erkek / Kadın / Belirtmek istemiyor
Yaş	18–65+ (kesin yaş veya aralık olarak alınabilir)
Eğitim durumu	İlkokul, Lise, Önlisans, Lisans, Yüksek Lisans, Doktora
Çalıştığı birim / departman	İdari, Üretim, Destek Hizmetleri vb.
Görev / Pozisyon	Mühendis, Operatör, Müdür, Güvenlik görevlisi vb.
İşe giriş tarihi	Kıdeme göre risk değerlendirmesi yapılabilir
Vardiya durumu	Vardiyalı / Sabit saatli çalışma
İş sözleşme türü	Kadrolu / Taşeron / Geçici / Stajyer
Daha önce benzer ölçümlere katılım	Ölçüm tekrarı varsa analizde kontrol edilir

🧩 🧩 🧩

Uygulama Ortamı Verileri

Uygulamanın yapılacağı ortamla ilgili aşağıdaki bilgiler planlama açısından önemlidir:

Gerekli Bilgi	Açıklama
Anket uygulama şekli	Online (Google Forms, SurveyMonkey) / Kağıt üzerinden
Katılımcı sayısı	Analizlerin istatistiksel anlamlılığı için önerilen minimum: 30 kişi
Uygulama zamanı	Hangi gün/saat aralıklarında yapılacağı (iş yükünü aksatmayacak şekilde)
Anketin açıklanacağı kişi	İnsan kaynakları / İş sağlığı birimi / Harici uzman

🧠 🧠 🧠

Anketin İçeriğini Analiz Edebilmek İçin Gereken Veriler

NHUMAN PSR-Q; 17 alt boyutta, toplam 84 madde içerir. Alt boyutlar şunlardır:

Ana Boyutlar (örnekler ve verilerle)

Alt Boyut	Açıklama	Örnek Soru	Beklenen Veri Tipi
İş Yükü ve Zaman Baskısı	Aşırı çalışma, mola eksikliği	“Yetiştirilmesi gereken işler beni sürekli baskı altında bırakır.”	5’li Likert (Hiçbir zaman – Her zaman)
Rol Belirsizliği	Görev tanımlarının net olmaması	“Benden ne beklendiğini tam olarak bilmiyorum.”	5’li Likert
Yönetici Desteği	Amirlerin yaklaşımı	“Yöneticim ihtiyaç duyduğumda beni dinler.”	5’li Likert
Çalışanlar Arası İlişkiler	Takım içi etkileşim	“İş arkadaşlarımla açık iletişim kurabiliyorum.”	5’li Likert
İşyeri Adaleti	Dağıtım ve süreç adaleti	“Terfilerde liyakate önem veriliyor.”	5’li Likert
İş-Yaşam Dengesi	İşin özel hayata etkisi	“İşim aileme yeterince vakit ayırmamı engelliyor.”	5’li Likert
Tehlikeli Görevler	Fiziksel/duygusal riskler	“Çalıştığım işin hayati tehlikeleri var.”	5’li Likert

Bu veriler, her bir katılımcının alt boyutlardaki ortalama puanlarına göre analiz edilir.

📈 📈 📈

Veri Analizi İçin Gerekli Araçlar

Ölçeğin uygulanması sonrası aşağıdaki verilerin analizi gerekir:

Gerekli Veri / Araç	Açıklama
Ham cevaplar	Katılımcı bazında tüm 84 sorunun cevapları
Alt boyutlara göre puan ortalamaları	Her boyut için 4–6 sorunun ortalaması alınır
Toplam risk profili	Kurumun genel psikososyal risk haritası
Grup karşılaştırmaları	Birim, pozisyon, cinsiyet, kıdem vb. faktörlere göre karşılaştırmalı analiz
İstatistiksel araçlar	SPSS, Excel veya Python/R gibi analiz yazılımları

✅ ✅ ✅

Etik ve Onay Süreci

Çalışanlardan veri toplarken şu noktalara dikkat edilmelidir:

Gizlilik garantisi verilmeli (KVKK Hükümlerine uygun veriler işlenmeli)
Katılım gönüllülük esasına dayanmalı
Kullanım amacı net olarak açıklanmalı
Veri analizi yalnızca yetkili kişilerce yapılmalı

📌 📌 📌

Uygulama Öncesi Hazırlık Listesi

❒ İnsan kaynakları/İSG onayı alınmalı
❒ Katılımcılar bilgilendirilmeli (amaç, gizlilik, süre)
❒ Anket sistemi kurulmalı (basılı ya da dijital)
❒ Uygulama günü duyurulmalı
❒ Uygulama sonrası veri kontrolü yapılmalı
❒ Analiz süreci ve raporlama planlanmalı

Psikososyal Risk Ölçümünde Puanlama ve Değerlendirme Sistemi

Psikososyal riskleri ölçmek için kullanılan anketlerde, çalışanlara çeşitli ifadeler (maddeler) sunulur ve bu ifadelere ne derece katıldıkları sorulur.

Bu anket maddeleri genellikle 5’li Likert tipi bir ölçekte düzenlenir.

Yani kişilere şu şekilde bir puanlama seçenekleri sunulur:

0 – Kesinlikle Katılmıyorum
1 – Katılmıyorum
2 – Kararsızım
3 – Katılıyorum
4 – Kesinlikle Katılıyorum

Bu sistemde her cevap bir sayıya karşılık gelir ve bu sayılar üzerinden toplam puan veya ortalama puan hesaplanır.

📌 📌 📌

Neden Bu Ölçüm Yapılıyor?

Her bir madde, iş yerindeki belirli bir psikososyal risk boyutunu (örneğin iş yükü, yönetici desteği, rol belirsizliği gibi) temsil eder. Çalışanın bu maddelere verdiği yanıtlar, o riskin ne kadar var olduğunu veya ne kadar yoğun yaşandığını gösterir.

🔍 🔍 🔍

Puanlama Nasıl İşliyor?

Toplanan verilerin anlamlı hale gelmesi için istatistiksel işlemler yapılır. Bu işlemler sırasında kullanılan bir matematiksel formül vardır:

y = a + b·x

Bu formülde:

x, çalışanın verdiği orijinal puanı (örneğin 3 – “katılıyorum”) temsil eder.
y, dönüştürülmüş puanı, yani analiz için kullanılacak değeri temsil eder.
a ve b, verileri standart hale getirmek için kullanılan sabit sayılardır (ancak analizde bunlar etkisizdir, çünkü her iki tarafta da eşit olarak yer alır ve birbirini götürür).

🎯 🎯 🎯

Ölçeğin Uzantısı Ne Anlama Geliyor?

Likert tipi bu puanlama sisteminde en düşük ve en yüksek değerler arasında bir “uzantı” vardır.

Örneğin:

En düşük puan: 0 (Kesinlikle Katılmıyorum)
En yüksek puan: 4 (Kesinlikle Katılıyorum)
Bu durumda ölçeğin uzantısı: 4 – 0 = 4’tür

Bu uzantı, verilerin nasıl analiz edileceğini ve yorumlanacağını etkiler. Çünkü ölçekte kullanılan değerlerin mesafesi (örneğin 1 ile 2 arasındaki fark), ne ölçüde bir görüş farkını temsil ettiğini gösterir.

🧩 🧩 🧩

ILO İlkeleri ile NHUMAN PSR-Q Uyumluluk Tablosu

ILO Psikososyal Risk Yönetimi İlkesi	Açıklama	NHUMAN PSR-Q Uyum Durumu	Açıklama
1. Önleme Temelli Yaklaşım	Risk ortaya çıkmadan önce müdahale	✅ Uyumlu	Riskleri erken tespit etmeyi amaçlayan önleyici ölçüm sağlar
2. Katılımcı Süreç	Çalışanlar risk değerlendirme sürecine dahil edilir	✅ Uyumlu	Anket doğrudan çalışanlara uygulanır; bireysel görüşleri içerir
3. Kapsamlı Risk Alanları	Psikososyal risklerin tüm yönlerini kapsar	✅ Uyumlu	17 alt boyut, iş yükünden mobbinge, sosyal desteğe kadar geniş alanı kapsar
4. Sistematik Yönetim Döngüsü	Belirleme → Öncelik → Müdahale → İzleme	✅ Uyumlu	Ölçüm → Raporlama → Müdahale planı → Yeniden değerlendirme döngüsüne uygundur
5. Kültürel Uyum ve Dil Uyarlaması	Yerel bağlama uygunluk	✅ Uyumlu	Türkiye iş gücü profiline özel geliştirilmiştir, Türkçe dilinde sunulur
6. İnsan Merkezli Müdahaleler	Kurumsal ve bireysel düzeyde destek önerilir	⚠️ Kısmen Uyumlu	Müdahale kısmı uygulayıcıya kalır, ancak alt boyut verileri bireysel destek planı için kullanılabilir
7. Bilimsel Geçerlik ve Güvenirlik	Geçerli, güvenilir ve bilimsel temelli araçlar önerilir	✅ Uyumlu	Akademik geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır
8. Veriye Dayalı Karar Verme	Nicel verilerle önceliklendirme ve planlama	✅ Uyumlu	5’li Likert ile puanlanan sürekli ölçek; analiz ve raporlama uygundur
9. Müdahale ve Geri Bildirim	Riskler belirlendikten sonra çözüm planı hazırlanır	⚠️ Kısmen Uyumlu	Anket çözüm önerisi sunmaz ama veri temeli sağlar; yöneticilerin geri bildirim vermesi gerekir
10. İzleme ve Süreklilik	Riskler düzenli aralıklarla tekrar ölçülmelidir	✅ Uyumlu	Aynı ölçekle dönemsel uygulama yapılabilir, karşılaştırmalı analiz yapılmasına uygundur

📌 📌 📌

NHUMAN PSR-Q ve ILO Uyumlu mu?

Evet.

NHUMAN PSR-Q, yukarıdaki ILO ilkelerine büyük oranda uyum sağlar:

Kapsamlı ve sistematik ölçüm sunar
Kültürel uyarlama içerir (Türk iş gücü gerçeklerine göre geliştirilmiştir)
Katılımcı değerlendirmeye uygundur
Müdahale ve iyileştirme için veri sağlar

📌 📌 📌

Notlar:

✅ Uyumlu: ILO ilkesine doğrudan ve açık şekilde karşılık gelir.
⚠️ Kısmen Uyumlu: Aracın kendisi veriyi sağlar ancak müdahale ve takip işverenin yönetim sistemine bağlıdır.
❌ Uyumlu Değil: Gözlemlenmedi (bu tablo özelinde böyle bir durum yoktur).

📌 📌 📌

Özetle

Psikososyal risk anketleri, insanların iş yerindeki stres, iş yükü, destek eksikliği gibi sorunları ne kadar yaşadıklarını ölçmek için yapılır.
Çalışanların cevapları sayısal hale getirilerek değerlendirilir.
Ölçekteki puanlar 0’dan 4’e kadar gider ve ortalamalar alınarak hangi konularda sorun olduğu anlaşılır.
Kullanılan matematiksel yöntemler, verilerin doğru analiz edilmesini ve güvenilir sonuçlar elde edilmesini sağlar.

Bu sistem sayesinde iş yerleri, çalışanların ruhsal ve sosyal durumlarını daha sağlıklı analiz edebilir, gerekli iyileştirme adımlarını planlayabilir.

Yazının kaynağı:

PSİKOSOSYAL RİSK DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ: NHUMAN PSR-Q ÖLÇEK GELİŞTİRME, GÜVENİRLİK VE GEÇERLİK ÇALIŞMASI http://chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3229188?utm_source=chatgpt.com

Firmanızın Psikososyal Risk Takip ve Müdahale Programı Var mı?

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler

⭐️⭐️ Sağlık ve Davranış: Biyolojik, Davranışsal ve Toplumsal Etkilerin Etkileşimi https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK43750/

⭐️⭐️ Psikososyal riskler ve çalışan sağlığı https://oshwiki.osha.europa.eu/tr/themes/psychosocial-risks-and-workers-health

⭐️⭐️ İş Stresi Kardiyovasküler Hastalıklar İçin Bir Risk Faktörüdür https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26238744/

⭐️⭐️ İşyerinde psikososyal riskler ve ruh sağlığı https://osha.europa.eu/en/themes/psychosocial-risks-and-mental-health

⭐️⭐️ Çalışma Yaşamında Esenlik ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamiklerle Başa Çıkma Stratejileri https://dergipark.org.tr/tr/pub/ohsacademy/issue/85769/1393212

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

⭐️⭐️⭐️⭐️

Daha Fazla

Genel, Sağlık Bülteni22 Temmuz 2025

15 Temmuz 2025

İş Yerinde Psikososyal Riskleri Ölçme ve Değerlendirme

Görünmeyen Tehditlerle Yüzleşmek

Modern çalışma yaşamı, fiziksel tehlikeler kadar görünmeyen risklerle de doludur. Günümüz iş yerlerinde çalışanları yalnızca makine gürültüsü, ağır yükler ya da kimyasal maddeler değil; sürekli baskı, rol belirsizlikleri, sosyal çatışmalar ve duygusal tükenmişlik gibi unsurlar da tehdit eder. Bu görünmeyen tehditlere verilen isim ise psikososyal risklerdir.

Bir çalışanın üretkenliği, güvenliği ve genel sağlığı; yalnızca iş tanımına değil, kendini ne kadar değerli hissettiğine, adaletli muamele görüp görmediğine ve iş ortamının sosyal yapısına da doğrudan bağlıdır. Ancak bu tür riskler çoğu zaman sessizdir; fark edilmediklerinde hızla kronikleşir, iş kazalarına, verim kaybına, hatta toplu iş yeri huzursuzluklarına yol açabilir.

Bu nedenle iş sağlığı ve güvenliği alanında artık “ne kadar çalıştığın” değil, “nasıl hissettiğin” de büyük önem taşımaktadır.

Psikososyal riskleri belirlemek için kullanılan araçlar, yalnızca sorunları ölçmekle kalmaz, aynı zamanda bir kurumun “çalışanına verdiği değerin göstergesi” hâline gelir.

Bu yazıda iş yerlerinde psikososyal risklerin tespiti ve yönetimi için kullanılan en etkili yöntemleri başlıkları ve tanımları ile okuyacaksınız. Bu yöntemlerin ayrıntılandırıldığı yazılarımızı da okuyabilirsiniz

İş yerinde psikososyal riskleri ölçmek ve değerlendirmek için en etkili araçlar ve yöntemler şunlardır:

Psikososyal Risk Değerlendirme Anketleri ve Ölçekleri
İş yerindeki psikososyal risk faktörlerini nicel olarak ölçmek için geliştirilmiş standart anketler kullanılır. Örneğin:
- NHUMAN PSR-Q (Psikososyal Risk Ölçeği): Türkiye normlarına uygun, 17 alt boyut ve 84 maddeden oluşan kapsamlı bir ölçektir. İşin içeriği, organizasyonu, sosyal faktörler, çalışma ortamı ve tehlikeli görevler gibi alanları değerlendirir. Güvenirlik ve geçerlik çalışmaları yapılmıştır.
- Kopenhag Psikososyal Risk Değerlendirme Ölçeği (KOPSOR): İş yükü, kontrol, destek, ilişkiler, rol belirsizliği gibi psikososyal riskleri ölçer ve Türkçe uyarlaması mevcuttur7.
- HSE Indicator Tool (İş Sağlığı ve Güvenlik Göstergesi Aracı): İşe bağlı stresin potansiyel belirleyicilerini ölçer (talepler, kontrol, destek, ilişkiler, rol, değişim).
Görüşmeler ve Odak Grup Çalışmaları
Çalışanlarla yapılan birebir görüşmeler veya grup tartışmaları, psikososyal risklerin daha derinlemesine anlaşılmasını sağlar. Bu yöntem, anketlerde ortaya çıkmayan sorunların tespiti için önemlidir.
Gözlemler
İş yerindeki çalışma koşulları, sosyal etkileşimler ve davranışların doğrudan gözlemlenmesi, psikososyal risklerin değerlendirilmesinde destekleyici bir yöntemdir.
Risk Değerlendirme Formları ve Ön Değerlendirme Araçları
Organizasyonel yapı, iş yükü, rol belirsizliği gibi risk faktörlerinin hızlıca tespiti için kullanılan ön değerlendirme formları.
Psikososyal Risk Yönetim Sistemleri
İş yerinde psikolojik sağlık ve güvenlik kültürünü geliştirmek için bütüncül yaklaşımlar ve sistematik yönetim modelleri uygulanır. Bu sistemler, ölçme, değerlendirme, müdahale ve izleme süreçlerini kapsar.
Uluslararası Standartlar ve Rehberler
ISO 45003 gibi standartlar, psikososyal risklerin değerlendirilmesi ve yönetimi için çerçeve sağlar. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (EU-OSHA) rehberleri de yol göstericidir.

Özetle, psikososyal risklerin etkin ölçümü için standardize edilmiş anket ve ölçekler (NHUMAN PSR-Q, KOPSOR vb.), çalışan görüşmeleri, gözlemler ve ön değerlendirme formları bir arada kullanılır.

Bu araçlar, iş yerindeki psikososyal tehlikelerin kapsamlı ve sistematik olarak belirlenmesini, risklerin önceliklendirilmesini ve uygun müdahalelerin planlanmasını sağlar.

Türkiye’de özellikle NHUMAN PSR-Q ölçeği, ulusal normlara uygunluğu ve kapsamlı yapısıyla öne çıkmaktadır.

Güvende Olmak, Yalnızca Fiziksel Değildir

İş kazalarının büyük kısmı, yalnızca teknik eksikliklerden değil, aynı zamanda çalışanların stres altında karar verme becerisinin bozulmasından, tükenmişlikten ve iletişim kopukluklarından kaynaklanır. Bu nedenle iş yerinde güvenliği sağlamak, artık sadece baret ya da çelik burunlu ayakkabı giymekle sınırlı değildir. Gerçek güvenlik, çalışanların kendilerini duygusal olarak güvende, anlaşılmış ve desteklenmiş hissetmesiyle başlar.

NHUMAN PSR-Q, KOPSOR ve HSE Indicator Tool gibi bilimsel geçerliliği olan ölçekler; iş yerinde görünmeyen baskıları, iletişim kopukluklarını, adaletsizlik duygularını ve duygusal yıpranmayı açığa çıkarmak için güçlü araçlardır. Ancak bu araçlar tek başına yeterli değildir. Çalışan görüşmeleri, sahada yapılan gözlemler ve işyeri psikososyal ikliminin bütüncül analizi, bu ölçümleri tamamlamalıdır.

Unutulmamalıdır ki, iyi yönetişim, çalışanların sadece işini değil, duygusunu da yönetebilen kurumlardan çıkar. Bu sebeple, psikososyal risklerin ciddiyetle ele alınması, yalnızca iş sağlığı açısından değil, aynı zamanda kurumsal sürdürülebilirlik açısından da bir zorunluluktur.

İyi analiz edilen bir psikososyal yapı, hem çalışanların yaşam kalitesini artırır hem de iş yerlerini daha verimli, daha sağlıklı ve daha huzurlu alanlara dönüştürür.

Firmanızın Psikososyal Risk Takip ve Müdahale Programı Var mı?

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler

⭐️⭐️ Sağlık ve Davranış: Biyolojik, Davranışsal ve Toplumsal Etkilerin Etkileşimi https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK43750/

⭐️⭐️ Psikososyal riskler ve çalışan sağlığı https://oshwiki.osha.europa.eu/tr/themes/psychosocial-risks-and-workers-health

⭐️⭐️ İş Stresi Kardiyovasküler Hastalıklar İçin Bir Risk Faktörüdür https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26238744/

⭐️⭐️ İşyerinde psikososyal riskler ve ruh sağlığı https://osha.europa.eu/en/themes/psychosocial-risks-and-mental-health

⭐️⭐️ Çalışma Yaşamında Esenlik ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamiklerle Başa Çıkma Stratejileri https://dergipark.org.tr/tr/pub/ohsacademy/issue/85769/1393212

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

⭐️⭐️⭐️⭐️

Daha Fazla

Genel, İş Güvenliği, Sağlık Bülteni15 Temmuz 2025

18 Mayıs 2025

Aile İçi Sorunların Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Kurallarına Uyumuna Etkisi

İş sağlığı ve güvenliği (İSG), çalışanların fiziksel ve psikolojik bütünlüğünü korumayı amaçlayan bir disiplindir. Ancak, çalışanların iş yerindeki davranışları sadece iş ortamıyla sınırlı değildir; aile yaşamındaki sorunlar da iş performansını ve güvenlik davranışlarını etkileyebilir.

Aile İçi Sorunlar ve Psikososyal Risk Etkenleri

Aile içi sorunlar, özellikle karı-koca arasındaki anlaşmazlıklar; bireyin ruhsal, zihinsel ve duygusal dengesini doğrudan etkileyen temel psikososyal risk faktörleri arasında yer alır.

Modern iş sağlığı ve güvenliği anlayışı, çalışanların yalnızca fiziksel güvenliğini değil aynı zamanda ruhsal bütünlüğünü de koruma altına almayı amaçlar.

Aile içi tartışmalar, boşanma süreçleri, geçimsizlik, ekonomik baskılar ve iletişim sorunları; bireyde stres, kaygı, depresyon ve dikkat eksikliğine neden olabilir.

Bilimsel araştırmalara göre, aile içi huzursuzluk yaşayan çalışanların stres hormonları olan kortizol düzeylerinde belirgin bir artış gözlenmiştir. Bu da çalışanların iş yerindeki dikkat, reaksiyon süresi ve karar verme becerilerini doğrudan olumsuz etkileyerek iş kazası riskini artırır.

Örneğin, 2021 yılında yayınlanan bir çalışma (Çalışma Psikolojisi Dergisi, Cilt 45) aile içi problemler yaşayan bireylerde %34 oranında daha fazla iş kazası bildirimi olduğunu ortaya koymuştur.

Erkek Çalışanlar Üzerindeki Etkiler

Toplumsal rollerin erkeklere yüklediği “ailenin geçimini sağlama” beklentisi, aile içi sorunlar karşısında erkeklerin daha fazla stres yaşamasına neden olabilir. Bu durum, iş yerinde daha saldırgan davranışlara, öfke kontrol bozukluklarına ve iş arkadaşlarıyla iletişim sorunlarına yol açar. İş güvenliği açısından bu, riskli ekipman kullanımı sırasında dikkatsizlik veya kural dışı davranışlar gibi tehlikeli durumları doğurabilir.

Ayrıca erkek çalışanlar, duygusal problemlerini açıkça ifade etme veya destek arama konusunda daha çekingen olabilirler. Bu da psikososyal destek mekanizmalarının devre dışı kalmasına yol açar. İş kazalarının çoğu zaman “kişisel hata” olarak görülmesinin altında yatan nedenlerden biri de budur: Oysa hata, çoğu zaman bastırılmış stresin dışavurumudur.

Kadın Çalışanlar Üzerindeki Etkiler

Kadın çalışanlar, aile içi sorunlardan etkilendiklerinde hem işyerinde hem de evde “çifte yük” altına girerler. Özellikle çocuk bakımı, yaşlı bakımı gibi ek sorumluluklar, zihinsel yorgunluğu artırır. Kadınların daha fazla tükenmişlik ve depresyon belirtisi gösterdiği çalışmalarla ortaya konmuştur (Sağlık Psikolojisi Araştırmaları, 2019). Bu durum, işe geç kalma, görev unutma, tehlike işaretlerini fark edememe gibi davranışlara yol açabilir.

Kadın çalışanlar, duygusal travmalar sonucunda fiziksel belirtiler de yaşayabilirler. Migren, mide problemleri, kas gerginlikleri gibi stres kaynaklı fizyolojik etkiler, iş sırasında dikkat dağınıklığına neden olabilir. Bu tür semptomlar çoğu zaman göz ardı edilir; ancak iş güvenliği açısından ciddi bir tehdit oluştururlar.

İş Kazası Riski Açısından Değerlendirme

Aile içi sorunların çalışan üzerindeki etkileri genellikle dolaylıdır; fakat sonuçları çok doğrudan ve dramatik olabilir.

Psikososyal yük altındaki çalışanlar:

Kişisel koruyucu donanımı takmayı unutabilir.
Talimatlara uymakta isteksiz davranabilir.
Yetersiz dikkat ve odaklanma nedeniyle makine kullanımı sırasında hata yapabilir.
Tehlikeli alanlarda bulunma riskini göz ardı edebilir.

İş Güvenliği uzmanları tarafından yürütülen sahada gözlem temelli çalışmalarda, kazaların yaklaşık %20’sinin “kişisel sorunlara bağlı dikkat eksikliği” ile ilişkilendirildiği görülmüştür. Bu oran, deprem ya da yangın gibi olağanüstü durumların neden olduğu kazalardan bile yüksektir.

İş Performansına Etkileri

Aile içi sorunlar yaşayan çalışanlar, iş yerinde performans düşüklüğü, verimsizlik, motivasyon eksikliği ve işe devamsızlık gibi belirtiler gösterebilirler. İşten sık izin alma, hasta raporu kullanımı, kısa süreli ayrılmalar; iş akışını bozmakta, iş bölümü ve üretim verimliliğini olumsuz etkilemektedir.

Bu durum, yalnızca bireysel değil ekip düzeyinde de verimsizliğe yol açar. Özellikle montaj, bakım, üretim gibi ekip çalışmasına dayalı işlerde bir kişinin düşük performansı zincirleme şekilde tüm hattı etkileyebilir. Sonuçta hem üretim süresi uzamakta hem de hata oranı artmaktadır.

İşyeri Ortamında Oluşabilecek Etkiler

Aile içi sıkıntıların iş yerine yansıması sadece bireyin performansıyla sınırlı kalmaz. Bu durum, iş arkadaşlarıyla ilişkilerde bozulmaya, ekip içi çatışmalara, mobbing şüphelerine ve hatta işyeri içi şiddete kadar varabilir.

Çalışma ortamında moral bozukluğu, olumsuz enerji ve iletişim sorunları, diğer çalışanları da dolaylı olarak etkiler. Bu nedenle İş Sağlığı ve Güvenliği profesyonelleri, sadece fiziksel değil aynı zamanda psikososyal ortamı da göz önünde bulundurmalıdır. Yasal mevzuatta yer alan “çalışanların ruhsal ve sosyal iyilik hali” hedefi, bu çerçevede değerlendirilmelidir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Politikaları Açısından Geliştirilebilecek Önlemler

Psikososyal Risk Değerlendirmesi
İşletmeler, yılda en az bir kez psikososyal risk değerlendirmesi yapmalı; çalışanların ailevi sorunları olup olmadığını anonim yöntemlerle öğrenebilecek anketler ve görüşme sistemleri kurmalıdır.
Kurumsal Destek Mekanizmaları
İşyerinde psikolog, rehberlik servisi ya da sosyal hizmet uzmanı istihdam edilerek bireysel destek sağlanmalıdır. Evlilik danışmanlığı, stres yönetimi ve öfke kontrolü gibi hizmetler sunulabilir.
Esnek Çalışma Saatleri ve İzin Politikaları
Ailevi sorun yaşayan çalışanlar için esnek saat uygulamaları, evden çalışma olanakları ya da kısa süreli özel izin politikaları geliştirilmelidir.
Eğitim Programları
“Aile ve İş Dengesini Koruma”, “İşyerinde Stresle Başa Çıkma” gibi başlıklarla periyodik eğitimler düzenlenmelidir.
Yöneticilere Farkındalık Eğitimi
Orta ve üst düzey yöneticilere, çalışan davranışlarındaki değişimlerin ardındaki psikososyal nedenleri ayırt edebilme ve destek olabilme becerisi kazandırılmalıdır.

Sonuç ve Öneriler

İş kazalarının, meslek hastalıklarının ve iş gücü kayıplarının önlenmesinde, ailevi sorunlar gibi “görünmeyen ama etkili” risk faktörlerinin değerlendirilmesi elzemdir.

Türkiye’deki İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu da (6331 sayılı kanun) kapsamlı bir risk değerlendirmesi yapılmasını ve çalışanların ruhsal durumlarının gözetilmesini şart koşmaktadır. Buna rağmen uygulamada psikososyal risklere gereken önem verilmemektedir.

İşletmelerin sadece teknik güvenlik tedbirlerine değil; çalışanlarının hayat kalitesine, aile ortamına, ruhsal dengelerine de yatırım yapması gerekmektedir. Çünkü sağlıklı bir çalışan, yalnızca kazaları önlemez; aynı zamanda verimli, motive ve işine sadık olur.

Aile içi huzur ile işyeri güvenliği arasındaki bağ, düşündüğümüzden çok daha kuvvetlidir. Bu nedenle iş sağlığı kültürü, sadece işyerinde değil, evde de başlamalıdır.

Daha Fazla

Genel, Makaleler18 Mayıs 2025