HSE Indicator Tool (HSE IT), özellikle psikososyal riskleri değerlendirmek ve iyileştirme alanlarını belirlemek için kullanılan, bilimsel temelli bir iş sağlığı ve güvenliği ölçüm aracıdır.
İngiltere merkezli Health and Safety Executive (HSE) tarafından geliştirilmiştir ve işyerinde stresle ilgili yedi temel alanı değerlendirir.
🔍 🔍 🔍
HSE Indicator Tool Nedir?
HSE Indicator Tool (HSE IT), çalışanların işyerindeki stres düzeylerini ve stres kaynaklarını belirlemeyi amaçlayan anket tabanlı bir değerlendirme aracıdır. Araç, çalışanların algılarına dayalı veri toplar ve bu verileri analiz ederek:
- Örgütsel düzeyde psikososyal riskleri belirler,
- Müdahale önceliklerini ortaya koyar,
- Yönetime hedef odaklı iyileştirme stratejileri sunar.
🧱 🧱 🧱
HSE IT’in Temel Bileşenleri (7 Ana Boyut)
HSE Indicator Tool, iş yerinde stres oluşturan yedi ana faktör üzerine yapılandırılmıştır. Bunlar, iş sağlığı açısından kabul edilen ana stres kaynaklarıdır:
| BOYUT | Açıklama |
|---|---|
| 1. Talepler (Demands) | İş yükü, işin hızı, işin zorluğu ve çalışma koşullarıyla ilgilidir. |
| 2. Kontrol (Control) | Çalışanların işleri üzerinde ne kadar söz sahibi oldukları ve karar sürecine katılım düzeylerini kapsar. |
| 3. Destek (Support) | Yönetici ve çalışma arkadaşlarından alınan destek, eğitim olanakları ve duygusal destek içerir. |
| 4. İlişkiler (Relationships) | İşyerindeki kişilerarası ilişkiler, çatışmalar, zorbalık, güven ortamı gibi konuları değerlendirir. |
| 5. Rol (Role) | Çalışanın iş yerindeki rolünü net şekilde anlayıp anlamadığıyla ilgilidir. |
| 6. Değişim (Change) | İşyerindeki değişimlerin nasıl yönetildiği, iletişim düzeyi ve çalışanlara ne kadar bilgi verildiğidir. |
| 7. Yönetici Desteği (Management of Change) | Değişim süreçlerinde çalışanların desteklenip desteklenmediği değerlendirilir. |
Not: Bazı sürümlerde “Destek” tek boyutta ele alınırken, bazı uygulamalarda “Yönetici Desteği” ve “Meslektaş Desteği” olarak alt kategorilere ayrılır.
📝 📝 📝
HSE IT Nasıl Uygulanır?
🔹 Adım 1: Anketin Hazırlanması
- Genellikle 35-45 sorudan oluşur (7 boyut × 5–6 madde).
- Likert tipi ölçek kullanılır (1: Hiç katılmıyorum – 5: Tamamen katılıyorum).
🔹 Adım 2: Anketin Uygulanması
- Anonim ve gönüllü temelli yapılır.
- Mümkünse dijital ortamda uygulanarak daha hızlı veri toplanması sağlanır.
🔹 Adım 3: Verilerin Analizi
- Her boyut için ortalama skor hesaplanır.
- HSE tarafından sağlanan benchmark (karşılaştırmalı) verilerle kıyaslama yapılabilir.
🔹 Adım 4: Geri Bildirim & Eylem Planı
- Düşük puan çıkan boyutlar için müdahale planı hazırlanır.
- Uygun aksiyonlar: Eğitim, liderlik gelişimi, iş tasarımı, ekip çalışması vb.
📊 📊 📊
Skorların Yorumlanması (Risk Seviyesi Değerlendirmesi)
| Puan Aralığı | Renk Kodu | Yorum |
|---|---|---|
| 4.00 – 5.00 | Yeşil | Güvenli – İyileştirme gerekli değil. |
| 3.00 – 3.99 | Sarı | Uyarı – İyileştirme düşünülmeli. |
| 2.00 – 2.99 | Turuncu | Riskli – Müdahale planı oluşturulmalı. |
| 1.00 – 1.99 | Kırmızı | Çok Riskli – Derhal müdahale gerektirir. |
Bu renk skalası, örgütsel düzeyde hızlı görsel analiz yapılmasına olanak tanır.
🛠️ 🛠️ 🛠️
HSE IT’in Kurumlara Faydaları
- 🔍 Objektif Psikososyal Risk Tespiti: Sayısal veriye dayalı stres haritaları oluşturulabilir.
- 📈 Karşılaştırılabilirlik: Sektör veya ülke geneliyle kıyaslama yapma imkânı sunar.
- 📣 Katılımcı Yönetim: Çalışan sesini sistematik biçimde duymaya yardımcı olur.
- 🔄 Sürekli İyileştirme: Zaman içinde gelişmeleri izlemeye ve değerlendirmeye olanak sağlar.
🧪 🧪 🧪
Türkiye’deki Uygulama Durumu
- Türkiye’de İSG profesyonelleri, özellikle büyük ölçekli şirketler ve kamu kurumlarında HSE IT’in Türkçe uyarlamasını kullanmaya başlamıştır.
- İstanbul Üniversitesi ve bazı İSG danışmanlık firmaları, bu aracı Türkçeleştirmiş ve geçerlik-güvenirlik analizleri yapmıştır.
- 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında psikososyal risklerin değerlendirilmesi gerektiği için bu araç, oldukça işlevsel bir çözüm sunmaktadır.
🧠 🧠 🧠
HSE IT ile Karıştırılanlar
| HSE IT | KOPSOR / COPSOQ / JCQ |
|---|---|
| Yalnızca stres kaynaklarını ölçer | Stresin yanı sıra memnuniyet, zihinsel talepler gibi alanları da ölçer |
| HSE tarafından geliştirilmiştir | Akademik kurumlar ya da farklı ülkeler tarafından geliştirilmiştir |
| Daha sade ve kuruma yönelik | Daha ayrıntılı ve araştırma bazlıdır |
📁 📁 📁
Hazır Formlar
HSE Indicator Tool (İş Sağlığı ve Güvenliği Göstergesi) Anketi
Bu anket, işyerinizdeki stres düzeylerini ve stres kaynaklarını belirlemek amacıyla hazırlanmıştır.
Lütfen her ifadeyi dikkatlice okuyun ve sizin için ne derece geçerli olduğunu 1 ile 5 arasında değerlendiriniz:
1 = Kesinlikle Katılmıyorum
2 = Katılmıyorum
3 = Kararsızım
4 = Katılıyorum
5 = Tamamen Katılıyorum
1. Talepler (Demands)
- 1. İşim fiziksel olarak yorucu.
- 2. İş yüküm genellikle çok fazladır.
- 3. Sürekli olarak çok hızlı çalışmam gerekiyor.
- 4. İşyerimde sık sık zaman baskısı hissederim.
- 5. İşimin gereklilikleri bana ağır gelir.
2. Kontrol (Control)
- 1. İşimde karar verme yetkim vardır.
- 2. İşimde nasıl çalışacağımı kendim belirleyebilirim.
- 3. Çalışma hızımı kendim kontrol edebilirim.
- 4. İşim üzerinde etkili olduğumu hissederim.
- 5. Kendimi işime dahil hissederim.
3. Destek (Support)
- 1. Yöneticim bana destek olur.
- 2. İş arkadaşlarım yardımseverdir.
- 3. Zor zamanlarda destek alabilirim.
- 4. İşim için yeterli eğitimi alıyorum.
- 5. İşyeri yönetimi ihtiyaçlarımı dikkate alır.
4. İlişkiler (Relationships)
- 1. İşyeri ortamında çatışma sıktır.
- 2. İşyeri arkadaşlarım saygılı davranır.
- 3. Zorbalık ya da mobbing yaşamam.
- 4. İşyeri ilişkilerinden memnunum.
- 5. İşyerinde sorunlar açıkça konuşulur.
5. Rol (Role)
- 1. İşyerindeki rolüm açık ve nettir.
- 2. Ne beklendiğini tam olarak bilirim.
- 3. Görevlerim çakışmaz.
- 4. İş tanımım uygun şekilde belirlenmiştir.
- 5. Yöneticimden net yönlendirmeler alırım.
6. Değişim (Change)
- 1. İşyerindeki değişiklikler önceden duyurulur.
- 2. Yapılan değişiklikler iyi yönetilir.
- 3. Değişikliklerle ilgili yeterli bilgi verilir.
- 4. Değişim sürecine katılım sağlanır.
- 5. Yöneticiler değişim hakkında görüşümüzü alır.
📌 📌 📌
Örnek Uygulama Senaryosu
Kurum: TETKİK Tersanesi A.Ş.
Sektör: Gemi İnşa – Ağır Sanayi
Uygulama Tarihi: Mart 2025
Katılımcı Sayısı: 60 çalışan
Anket Aracı: HSE Indicator Tool – 7 boyut, 43 soru
Uygulama Süresi: 15 gün
🧩 🧩 🧩
Anket Boyutları
- Yönetim Taahhüdü
- İletişim
- Katılım
- Öğrenme ve Gelişim
- Kural Uyumu
- İklim ve İşbirliği
- İş Yükü ve Baskı
📊 📊 📊
Örnek Veriler (Seçilmiş 5 Katılımcıdan)
| Katılımcı | Boyut 1 | Boyut 2 | Boyut 3 | Boyut 4 | Boyut 5 | Boyut 6 | Boyut 7 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| K1 | 4 | 3 | 2 | 4 | 3 | 4 | 2 |
| K2 | 5 | 4 | 4 | 5 | 5 | 5 | 3 |
| K3 | 3 | 2 | 2 | 3 | 3 | 2 | 1 |
| K4 | 4 | 3 | 3 | 4 | 4 | 4 | 2 |
| K5 | 5 | 5 | 4 | 5 | 5 | 5 | 4 |
Not: Her boyut 1 (çok zayıf) ile 5 (çok güçlü) arasında puanlanmıştır.
📈 📈 📈
Ortalama Puanlar
| Boyut | Ortalama |
|---|---|
| Yönetim Taahhüdü | 4.2 |
| İletişim | 3.4 |
| Katılım | 3.0 |
| Öğrenme ve Gelişim | 4.2 |
| Kural Uyumu | 4.0 |
| İklim ve İşbirliği | 4.0 |
| İş Yükü ve Baskı | 2.4 ⛔ |
🔎 🔎 🔎
Bulgular
- Güçlü Alanlar:
- Yönetim Taahhüdü, Öğrenme ve Gelişim (4.2)
- Kural Uyumu ve İşbirliği oldukça yüksek (4.0)
- Gelişime Açık Alanlar:
- Çalışan Katılımı (3.0) – orta düzeyde ancak ideal değil.
- İş Yükü ve Psikolojik Baskı (2.4) – kritik risk bölgesinde.
🛠️ 🛠️ 🛠️
Önerilen Müdahaleler
| Zayıf Boyut | Önerilen Müdahale |
|---|---|
| İş Yükü | Vardiya planlamalarının yeniden gözden geçirilmesi. Dinlenme sürelerinin artırılması. |
| Katılım | Çalışanların öneri sistemi oluşturulmalı. Görüş alma toplantıları düzenlenmeli. |
| İletişim | Haftalık HSE iletişim bülteni başlatılmalı. Geribildirim mekanizması kurulmalı. |
🧾 🧾 🧾
Nihai Raporlama Formatı (Kısa Özet)
Başlık: “TETKİK Tersanesi A.Ş. 2025 Yılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kültür Değerlendirme Raporu (HSE Indicator Tool)”
Özet:
- Yüksek yönetim taahhüdü ile güçlü bir HSE altyapısı var.
- Ancak çalışanlar, iş yükü ve stres düzeyi konusunda ciddi sıkıntılar yaşıyor.
- Çalışanların sürece katılımı sınırlı.
- Bu iki boyutta iyileştirme çalışmaları planlanmalı.
📌 📌 📌
Uygulama Notları
- Anket çevrim içi olarak doldurulmuştur.
- Anonimlik garanti edilmiştir.
- Analiz Microsoft Excel ile yapılmış, ortalamalar grafikleştirilmiştir.
- Her boyut için çubuk grafik hazırlanmıştır.
HSE Indicator Tool, işletmelerin psikososyal risklerini bilimsel temele dayalı olarak ortaya koymasına imkân tanır. İş yükü, kontrol eksikliği, destek yetersizliği gibi konuların sistematik analizini sağlar ve iş sağlığına yönelik etkili adımlar atılmasına zemin hazırlar.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Sağlık ve Davranış: Biyolojik, Davranışsal ve Toplumsal Etkilerin Etkileşimi https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK43750/
⭐️⭐️ Psikososyal riskler ve çalışan sağlığı https://oshwiki.osha.europa.eu/tr/themes/psychosocial-risks-and-workers-health
⭐️⭐️ Çalışma Yaşamında Esenlik ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamiklerle Başa Çıkma Stratejileri İşyerinde Refah ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamikleri Yönetme Stratejileri https://www.researchgate.net/publication/377014012_Calisma_Yasaminda_Esenlik_ve_Psikososyal_Riskler_Degisen_Dinamiklerle_Basa_Cikma_Stratejileri_Well-being_and_Psychosocial_Risks_in_the_Workplace_Strategies_for_Navigating_Changing_Dynamics
⭐️⭐️ İş Stresi Kardiyovasküler Hastalıklar İçin Bir Risk Faktörüdür https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26238744/
⭐️⭐️ İşyerinde psikososyal riskler ve ruh sağlığı https://osha.europa.eu/en/themes/psychosocial-risks-and-mental-health
⭐️⭐️ Çalışma Yaşamında Esenlik ve Psikososyal Riskler: Değişen Dinamiklerle Başa Çıkma Stratejileri https://dergipark.org.tr/tr/pub/ohsacademy/issue/85769/1393212
⭐️⭐️ Fazla Saatlerle Çalışmanın Iş Sağlığı ve Güvenliği Üzerine Etkileri https://www.proquest.com/openview/29e975929e3587a0d68322e2e822c18e/1?cbl=2026366&diss=y&pq-origsite=gscholar
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü