Pentan Tankı HZ-04: Statik Elektrik Kaynaklı Tutuşma Olay Ağacı Analizi
Pentan Tankı – İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda 45 (Kırk beş) yazıdan oluşan serinin altıncısında Pentan Tankı – (Hazard Identification – Tehlike Tanımlama) Analizi‘ nde yer alan Statik Elektrik Kaynaklı Tutuşma Olay Ağacı Analizini inceleyebilirsiniz.
Yararlı olması dileklerimle.
Pentan gibi yüksek uçuculuğa ve düşük parlama noktasına sahip hidrokarbonların depolandığı tank sistemlerinde, statik elektrik kaynaklı tutușma riski, işletmenin ve işlerin güvenliği açısından yüksek öncelikli bir tehlike olarak değerlendirilmeli, gerekli önlemler belirlenerek aralıksız uygulanmalıdır.
Pentan Tankının dolumu ve boşaltımı sırasında sıvıların hareketi, boru hatlarında ve tank iç yüzeylerinde elektriksel yük birikimine neden olabilir.
Uygun topraklama yapılmadığında veya antistatik önlemler ihmal edildiğinde, bu birikim kıvılcım boşalmasına dönüşerek patlayıcı atmosferin tutușmasına yol açabilir.
Statik Elektrik Kaynaklı Tutuşma Olay Ağacı Analizinde, statik elektrik yükünün oluşumu ile başlayan olası bir senaryo üzerinden, bu yükün kontrol altına alınıp alınamamasına bağlı olarak gelişebilecek olay zincirlerini değerlendirmeye çalışacağım
Yapacağımız analizde olayların olasılıklarını belirleyecek olan ve dikkate alacağım temel değişkenler;
- Topraklama sistemlerinin işlevselliği,
- Operasyonel disiplin
- Ortamda uçucu buhar konsantrasyonu
- Kıvılcım söndürme sistemleri
- Acil durum önlemleri
Başlıklarında olacak.
HZ-04: Statik Elektrik Kaynaklı Tutuşma için detaylı açıklamalı olay ağacı (event tree) analizimize bakalım.
🔺 HZ-04 – Olay Ağacı (Event Tree) Analizi
Tehlike Başlığı: Statik Elektrik Kaynaklı Tutuşma
Başlangıç Olayı (Initiating Event):
→ Statik elektrik birikimi ve potansiyel kıvılcım oluşumu.
🔸 1. Kontrol Noktası: Topraklama / Eş Potansiyel Sistemi Çalışıyor mu?
- Evet:
- Tüm metal parçalar eş potansiyel ile topraklanmış.
- Statik yükler etkili şekilde boşaltılır.
✅ Sonuç: Kıvılcım oluşmaz, tutuşma riski yok. - Risk Değerlendirmesi: Düşük – Önleyici sistem etkin şekilde çalışmakta.
- Hayır:
- Topraklama yapılmamış ya da arızalı.
- Statik yük birikir.
- 🔸 2. Kontrol Noktası: Ortamda Yanıcı Buhar Mevcut mu?
- Evet:
- Yanıcı buhar mevcut, patlayıcı atmosfer oluşur.
- 🔸 3. Kontrol Noktası: Kıvılcım Atladı mı?
- Evet:
- Statik elektrik boşalmasıyla kıvılcım meydana gelir.
- Tutuşma olur.
❌ Sonuç: Yangın/patlama meydana gelir. - Risk Değerlendirmesi: Yüksek – İgnisyon ve tutuşma gerçekleşti.
- Hayır:
- Yük birikse de kıvılcım oluşmaz.
⚠️ Sonuç: Tutuşma olmaz ama risk devam eder. - Risk Değerlendirmesi: Orta – Kritik durum devam ediyor.
- Yük birikse de kıvılcım oluşmaz.
- Evet:
- Hayır:
- Yanıcı buhar yok.
✅ Sonuç: Kıvılcım oluşsa da tutuşturacak ortam yok. - Risk Değerlendirmesi: Düşük – Yangın riski yok.
- Yanıcı buhar yok.
- Evet:
🔸 4. Kontrol Noktası: Antistatik Malzeme Kullanıldı mı?
- Evet:
- Hortumlar, eldivenler, ayakkabılar antistatik özellikte.
- Yük transferi dengelenmiş.
✅ Sonuç: Statik yük oluşmaz veya güvenli boşaltılır. - Risk Değerlendirmesi: Düşük – Tasarımda güvenlik ön planda.
- Hayır:
- Uygun antistatik önlem alınmamış.
- İnsan veya ekipman üzerindeki yük birikir.
- 🔸 5. Kontrol Noktası: İşlem Alanı İçinde Buhar Yoğunluğu Yüksek mi?
- Evet:
- Buhar patlayıcı düzeyde.
- Kıvılcım olursa tutuşma kaçınılmaz.
❌ Sonuç: Yangın ve patlama meydana gelir. - Risk Değerlendirmesi: Yüksek – İhmaller zinciriyle sonuç kötüleşti.
- Hayır:
- Buhar az, patlayıcı atmosfer oluşmaz.
⚠️ Sonuç: Kıvılcım tehlikesi mevcut ama tutuşturacak ortam yok. - Risk Değerlendirmesi: Orta – Tehlike sınırında seyreden durum.
- Buhar az, patlayıcı atmosfer oluşmaz.
- Evet:
Senaryomuzun Özeti
| Senaryo No | Sonuç | Risk Seviyesi |
|---|---|---|
| 1 | Topraklama çalışıyor, statik yük boşaltılır | Düşük |
| 2 | Topraklama yok, kıvılcım oluşmaz, ortamda buhar yok | Orta |
| 3 | Topraklama yok, buhar var, kıvılcım oluşur, yangın çıkar | Yüksek |
| 4 | Antistatik ekipman var, yük oluşmaz | Düşük |
| 5 | Antistatik önlem yok, kıvılcım var ama buhar yok | Orta |
| 6 | Antistatik önlem yok, ortam buhar dolu, kıvılcım → patlama | Yüksek |
Bu yazının kaynağı olan Pentan Tankı – (Hazard Identification – Tehlike Tanımlama) Analizi aşağıdadır.
Pentan Tankı – ((Hazard Identification – Tehlike Tanımlama) Analizi
| Tehlike Kodu | Tehlike Başlığı | Olası Nedenler | Etkilenen Alanlar / Sistemler | Olası Sonuçlar | Mevcut / Önerilen Kontroller |
|---|---|---|---|---|---|
| HZ-01 | Sızıntı – Flanş / Conta | Aşınmış conta, torklama hatası, kimyasal uyumsuzluk | Dolum hattı, tank çıkışı, pompa bağlantıları | Buhar yayılımı, patlayıcı atmosfer oluşumu, yangın, çevresel kirlenme | Kimyasal uyumlu contalar, periyodik sızdırmazlık kontrolü, EX-proof alan izleme |
| HZ-02 | Tank Delinmesi / Korozyon | Tank iç yüzey kaplamasında bozulma, dış darbe, metal yorgunluğu | Tank gövdesi, temel çevresi | Yüksek hacimli döküntü, yangın/patlama riski, çevresel tehlike | Koruyucu kaplama, tank ultrasonik kalınlık ölçümü, koruma bariyeri |
| HZ-03 | Statik Elektrik Boşalması | Topraklama eksikliği, sürtünme etkisi, uygun olmayan boru malzemesi | Dolum hattı, pompa, operatör | Kıvılcım → yangın veya patlama, çalışan yaralanması | Topraklama çubuğu, antistatik hortumlar, dolum öncesi topraklama test cihazı |
| HZ-04 | Tank Aşırı Dolumu | Seviye sensörü arızası, manüel dolum hatası | Tank içi, taşma menholü | Parlayıcı sıvı dışarı taşar, buhar oluşur, yangın riski | İkincil seviye sensörü, taşma alarmı, taşma haznesi (containment bund) |
| HZ-05 | Köpük Sistemi Arızası | Köpük pompası arızası, vana kapalı kalması, manuel hatalar | Yangınla mücadele sistemi | Yangın kontrol edilemez, tank ısınması, BLEVÉ riski | Köpük sistem periyodik test, yedek pompa, acil stop düğmesi |
| HZ-06 | Elektriksel Kıvılcım | EX-proof olmayan ekipman, gevşek bağlantı, kaçak akım | Tank çevresi, dolum alanı | Parlayıcı buhar → tutuşma, yangın | EX-proof elektrik altyapısı, periyodik izolasyon testleri |
| HZ-07 | Buhar Yayılması (Havalandırma Eksikliği) | Tank solunumu, atmosferik dalgalanma, buhar çıkışı | Tank havalandırması, soluma hattı | Patlayıcı atmosfer oluşumu, personel zehirlenmesi | ATEX uyumlu havalandırma sistemi, VOC dedektörü |
| HZ-08 | Operatör Hataları | Eğitim yetersizliği, prosedür eksikliği, dikkatsizlik | Dolum-boşaltım işlemleri, alarm devre dışı bırakılması | Taşma, sızıntı, geç müdahale, acil durum yönetiminde zafiyet | SOP’ler, eğitim, check-list uygulaması, gözetmen kontrolü |
| HZ-09 | Yangın / Harici Kaynaklı | Yakın tesislerdeki yangın, kaynak kıvılcımı, araç motorları | Tank dışı, tesis geneli | Tank ısınması, basınç artışı, patlama (BLEVÉ) riski | 30 m yangın güvenlik mesafesi, yangın sensörleri, otomatik yangın kapısı |
| HZ-10 | Yanlış Kimyasal Dolumu | Kimliklendirme eksikliği, operatör hatası | Tank içi kimyasal uyumu | Reaktif madde karışımı, toksik gaz çıkışı, basınç artışı | Etiketleme, kodlama, kimyasal tanımlama SOP, RFID okuma sistemi |
| HZ-11 | PSV (Basınç Tahliye Valfi) Arızası | Valf tıkanması, bakım eksikliği, yanlış kalibrasyon | Tank üst kısmı, solunum hattı | Tank içi aşırı basınç → tank deformasyonu/patlama | Periyodik PSV testi, tahliye borusu yönlendirmesi |
| HZ-12 | Gaz Dedektör Arızası | Kalibrasyon gecikmesi, sensör yaşlanması, fiziksel hasar | Gaz izleme sistemi | Tehlikeli atmosfer fark edilmez, patlama/yangın riski artar | Gaz dedektörü kalibrasyon protokolü, çift dedektör kurulumu |
| HZ-13 | Sızan Kimyasalın Giderilememesi | Yetersiz absorban, ekipmanın gecikmeli kullanımı, yanlış müdahale | Sızıntı alanı, yer altı suyu | Kimyasalın yayılması, çevre kirliliği, yeraltı suyunun kontaminasyonu | Absorban istasyonu, eğitimli ekip, sızıntı toplama küvetleri |
| HZ-14 | Aydınlatma Eksikliği / Gece Operasyonu | Yetersiz ışık, karanlıkta yapılan manuel dolumlar | Tüm saha | Gözle kaçırılan taşmalar, güvenlik riski, müdahale gecikmesi | Patlamaya dayanıklı LED projektörler, gece vardiyası eğitimi |
| HZ-15 | Acil Tahliye Gecikmesi | Kaçış yollarının kapalı olması, tatbikat eksikliği | Tüm çalışanlar | Yangın/patlama sırasında personelin mahsur kalması | Acil kaçış yönlendirmeleri, yılda 2 defa tatbikat |
Statik elektrik kaynaklı tutușma olayları, genellikle görünmeyen bir enerji kaynağının etkisiyle başlar ve ani, zincirleme etkiler ile yangın veya patlamalara neden olabilir.
Bu analizimizde, pentan tankı depolama biriminde, statik elektrik riskinin hafife alınamayacağını ve bu riskin yalnızca pasif topraklama sistemleriyle değil, tüm proses zinciri boyunca disiplinli bir kontrol sistematiğiyle yönetilmesi gerektiğini ortaya koymaya
Statik Elektrik Kaynaklı Tutuşma Olay Ağacı senaryosu, statik elektriğe bağlı tutuşma – patlama riskinin gerçekleşmesi durumunda hem personel güvenliği hem de tesisin operasyonel bütünlüğü açısından yaratabileceği etkileri gözler önüne sermeye çalıştım.
Bu çalışmanın – analizin sonucu olarak; statik elektrik önleme stratejilerinin, önleyici bakım planlarına entegre edilmesinin, çalışanların antistatik kıyafetlerle çalışmasının ve yüksek riskli alanlarda donanım kıvılcım güvenliğinin sağlanmasının elzem olduğunu farklı bir bakış açısı ile vurgulamaya çalıştım.
Sonuç olarak, bu olay ağacı analizi; statik elektrik kaynaklı tutușmaların öngörüp önleyici (proaktif – günümüzün popüler kelimesi) risk yönetimi bakış açısı ile ele alınması, enerji kontrol önlemlerinin disiplinli bir şekilde uygulanması ve insan-makine-çevre etkileşimlerinin eş zamanlı birbirleri ile paralel olarak değerlendirilmesi için kapsamlı bir temel sunmayı amaçladım. Katkılarınız ile daha da iyi olacağına eminim.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Değerli İş Güvenliği Camiası üyesi,
Pentan Tankı – İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda ulaşılabilir makale ve teknik yazı sayısı maalesef yeterli değil. O sebeple bu yazıda eksiklerim olabilir.
Bilgi ve tecrübelerinizi paylaşmanız vereceğiniz katkılar ile iş güvenliği camiasının daima yararlanacağı büyük ve ayrıntılı bir veri bankası haline getirebiliriz.
Dr. Mustafa KEBAT – 0 530 568 42 75
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Pentane dış depolama tankının yangın etkisine ilişkin bir çalışma https://koreascience.kr/article/JAKO202430540257020.page
⭐️⭐️ Depolama tankı kazalarına ilişkin bir çalışma https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0950423005000641?via%3Dihub
⭐️⭐️ Kaza Sonucu ve Risk Analizine Dayalı Kimyasal Depolama Tanklarının Güvenlik Aralıklarının Araştırılması https://www.researchgate.net/publication/346406356_Research_on_Safety_Spacing_of_Chemical_Storage_Tanks_Based_on_Accident_Consequence_and_Risk_Analysis
⭐️⭐️ IOC terminalindeki büyük yakıt depolama tankının yangın tehlikesi ve risk analizi https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/09544089231207419
⭐️⭐️ Propan depolama tanklarının dinamik risk değerlendirmesi için tahmini bir kaza modelinin geliştirilmesi https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0957582021000896
⭐️⭐️ Pentan https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Pentane
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü