28 Aralık 2025

Ahilik – Lonca Kökenleri ve Dönüşümü

Ahiliğin Kökeni ve Temel Özellikleri

Ahilik, Anadolu Selçukluları döneminden itibaren (12.–13. yüzyıllar) şekillenmiş; İslam’ın “fütüvvet / futuwwa” kavramı ile eski Türk topluluklarının dayanışma ve esnaf örgütlenmesi geleneğinin sentezi olarak doğmuştur. ahievran.org – DergiPark
Aslında “kardeşlik, ahlak, dayanışma, mesleki yeterlilik, dürüstlük” gibi değerler, Ahilik’in asıl omurgasını oluşturuyordu. Mesleğim Hayatım – adanaesob.org.tr

Ahiler, sadece ticaret ve zanaat eğitimi veren bir yapı değil; aynı zamanda toplumsal düzenin, dayanışmanın ve etik üretimin de bekçileriydi. ahievran.org – Bilkent BUIR
Meslekî eğitim — usta-çırak-kalfa süreci — sadece teknik beceri kazandırmakla kalmazdı; dürüstlük, adalet, esnaf dayanışması gibi sosyal ve etik vasıfları da kazandırırdı. Mesleğim Hayatım

Lonca Sistemine Geçiş ve Nedenleri

Zamanla, 15.–16. yüzyıllardan itibaren sosyal ve ekonomik dönüşümler, ticaretin genişlemesi, yerleşik devlet yapılarının güçlenmesi, sermaye ve üretimde artan çeşitlilik gibi etkenler, Ahiliğin yapısını ve işleyişini zorlamaya başladı. ahievran.org – ahievran.org
Bu bağlamda, Ahiliğin temel ilkeleri — esnaf dayanışması, meslekî düzen, kalite-etik anlayışı — kurumsal bir forma dönüştü: Lonca sistemi. DergiPark -Index Academic Docs

Yani Loncalar, Ahiliğin mirasını devraldı; ancak devlet denetimi, resmi tescil, monopol düzenlemeleri, narh (fiyat sabitleme) gibi yeni düzenlerle şekillendi. Cambridge University Press & Assessment -DergiPark

Ahilik ve Lonca – İşlevsel Benzerlikler & Kurumsal Farklılıklar

Benzerlikler

Meslekî eğitim ve ustalık geleneği: Her iki sistem de usta-çırak-kalfa-usta dizilimini benimsedi; yetkinlik, beceri, sorumluluk ve etik bu sürecin vazgeçilmez parçasıydı.

Toplumsal sorumluluk ve dayanışma: Ahilik’te “kardeşlik, yardım, dayanışma, dürüst üretim” öncelikliydi; Loncalar da esnaf dayanışması, lonca sandıkları, ortak çıkarların gözetilmesi gibi yapılarla bu ruhu sürdürdü.

Üretim ve ticaret düzenlemesi: Haksız rekabeti engelleme, kalite ve dürüstlük anlayışı, adil fiyat ve üretim düzeni — hem Ahilik hem Loncada vardı.

Toplumsal denetim ve etik standart: Ahî ahlâkı, lonca nizamnameleri ile kurumsal kurallara dönüştü; üretimden satışa, ham maddeden işçiliğe kadar normlar belirlendi.

Farklılıklar / Kurumsal Dönüşüm

Özellik	Ahilik	Lonca Sistemi
Köken & Doğrudanlık	Fütüvvet temelli gönüllü cemaat + esnaf dayanışması	Devlet onaylı, resmi izinli kurumsal örgütlenme Cambridge University Press & Assessment – ahievran.org
Denetim & Resmiyet	Cemaat içi normlar, usta gözetimi, ahlâkî sorumluluk	Devlet + lonca içi hiyerarşi ile düzenleme; narh, fiyat ve kalite kontrolü DergiPar – Dijital Arşiv
Amaç odakları	Ahlâk, toplum düzeni, dayanışma, meslekî yeterlilik	Ekonomik düzen, üretim kontrolü, kalite, hammadde ve fiyat dengesi Sorumatik -ahievran.org
Üyelik & Ticaret Hakkı	Cemaat + zanaatkâr birlikteliği, gönüllülük unsuru	Resmî kayıt, izin, “gedik/lonca belgesi” sistemi ahievran.org

İş Sağlığı ve Güvenliği — Ahilik’ten Loncaya Miras

Ahilik’in toplumsal ve meslekî normları, yalnızca “ahlâk ve zanaatkârlık”la sınırlı değildi; aynı zamanda çalışan güvenliği, üretim güvenliği, toplumsal sorumluluk ve dayanışma ile iç içeydi. Lonca sistemi bu yaklaşımı devam ettirdi; ancak kurumsallaştırdı, kurallarla biçimlendirdi, denetim ve yaptırım mekanizmaları getirdi. Aşağıda bu süreci ve yansımasını somut başlıklarla anlatıyorum.

1. Meslekî Eğitim, Ustalık ve Kalite Disiplini

Ahilik’te çıraklık–kalfalık–ustalık süreci, yalnızca tekniği değil, “zanaat ahlâkı”nı da aktarırdı: dürüstlük, itina, kaliteye saygı… Mesleğim Hayatım
Loncada ise bu süreç formalize oldu; esnaf, lonca nizamnamelerine uymak zorundaydı, kalite standartları, üretim ve satış düzeni lonca tarafından gözetildi. Cambridge University Press & Assessment
Bu yapı, avantajlı iş güvenliği açısından da önemliydi: vasıfsız veya acemi kişilerin tehlikeli işlere “izinsiz” girmesi önleniyor, ustalık sistemiyle işin ehli tarafından yapılması garanti ediliyordu.

2. Toplumsal Dayanışma ve Sosyal Güvence

Ahiliğin yardım, dayanışma, esnaf kardeşliği anlayışı — lonca sandıkları, yardımlaşma mekanizmaları, zor durumda olan üyeye destek gibi yapılar — Lonca ile devam etti. ahievran.org – Index Academic Docs
Bu, özellikle iş kazası, hastalık, ekonomik kriz gibi durumlarda çalışanların korunması; ailelerin desteklenmesi; esnaf topluluğunun birlikte hareket etmesi bakımından bir “erken sosyal güvenlik sistemi” sayılabilir.

3. Üretim & Ticaret Denetimi – Kalite, Hammadde, Fiyat ve Monopol Düzenlemesi

Lonca sisteminde, hammadde temini, ürün standardı, fiyat düzenlemesi (narh), üretimin izni, satış kontrolü gibi tüm aşamalar kurallara bağlanmıştı. Cambridge University Press & Assessment -DergiPark
Bu düzenleme — teknik ve sosyal güvenliğin ötesinde — tüketicinin, toplumun güvenliğini; aynı zamanda işçinin adil emek karşılığı elde etmesini hedefliyordu.

4. Denetim, Disiplin ve Hiyerarşi – “Kurumsal Sorumluluk”

Ahilik’te usta-çırak gözetimi, cemaat denetimi, ahlâkî sorumluluk önemliydi. Ancak Lonca bunu sistematik ve kurumsal yaptı: kethüda, yaşlı ustalar, lonca yöneticileri ve istenirse devlet temsilcileri tarafından denetim, norm koyma, yaptırım mekanizması oluşturuldu. Cambridge University Press & Assessment – ahievran.org
Bu şekilde üretim ortamı, işyeri güvenliği, iş disiplini daha sağlam temeller üzerine oturtuldu.

Neden Bu Köklü Kurumlar, Günümüz İSG Anlayışı İçin Hâlâ Önemli?

Günümüzün iş sağlığı ve güvenliği standartları — risk analizi, işyeri denetimi, kişisel koruyucu donanım, işyeri hijyeni, çalışan hakları, sosyal güvenlik — gibi pek çok kavramla şekilleniyor. Lakin Ahilik-Lonca sistemi, bu kavramların çoğuna yüzlerce yıl önce toplumsal ve meslekî pratik içinde yer vermişti.

Meslekî beceri + etik + sorumluluk + ortak kurallar → güvenli üretim
Topluluk içinde dayanışma & yardım → sosyal güvence
Denetim + norm + yaptırım → üretim güvenliği ve disiplin
Hammadde & fiyat & kalite kontrolü → tüketici ve işçi güvenliği

Bu yapı, bir anlamda modern “kurumsal iş sağlığı ve güvenliği + sosyal güvenlik + meslek etiği + işyeri standartları” sisteminin başlangıç versiyonudur. Eğer Ahilik ve Lonca mirası bugüne taşınabilseydi — belki birçok güncel iş güvenliği, meslek standardı ve sosyal güvenlik sorunu baştan çözülmüş olacaktı.

Dikkat Edilmesi Gerekenler & Eleştiriler

Bu tarihsel yapı ne olursa olsun modern dünyadan farklıdır. Teknoloji, üretim ölçeği, karmaşık makineleşme, kimyasal/sanayi riskleri yoktu. Dolayısıyla Ahilik-Lonca dönemindeki “güvenlik” anlayışı, kendi döneminin koşullarına göre ve insan odaklıydı.

Ayrıca, kurumsallaşma ve devlet denetimiyle birlikte — özellikle Lonca döneminde — bazı eski dayanışma, etik, ahlâkî anlayışlar kaybolmuş; yerine monopol, ayrıcalık, imtiyaz gibi yapılar geçmiştir. ahievran.org
Yani Ahilik ruhunun bir kısmı korunmuş olsa da; Lonca ile gelen devlet-odaklı düzenleme, esnekliği ve toplumsal eşitlik idealini törpülemiştir.

Ahilik & Lonca — Bir Meslek, Bir Toplum Mirası

Benim gördüğüm kadarıyla, Ahilik ve Lonca sistemi; sadece esnaf örgütlenmesi değil, aynı zamanda bir toplumsal zemin, etik altyapı, üretim-ticaret düzeni, topluluk dayanışması ve güvenlik anlayışı inşa etmiştir.

Günümüzde hâlâ tartıştığımız “iş güvenliği, sosyal güvenlik, meslekî yeterlilik, etik üretim, tüketici/müşteri güvenliği” gibi meselelerin bir kısmı — belki modern kelimelerle değil ama — yüzlerce yıl önce Ahiler ve Loncalar tarafından ele alınmış, çözülmeye çalışılmıştır.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler

⭐️⭐️ Ahilik Ansiklopedisi, T.C. Ticaret Bakanlığı’na bağlı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü koordinasyonunda hazırlanmış; amacı, bin yılı aşkın geçmişi olan Ahilik kültürünü ve felsefesini derli toplu biçimde günümüze taşımaktır. Esnaf Koop

⭐️⭐️ Onur Yıldırım, “Craft guilds in the Ottoman Empire (c. 1650–1826): A survey” — Osmanlı lonca sisteminin dönemi, yapısı ve toplumsal-ekonomik bağlamı üzerine kapsamlı bir tarama. OpenMETU
Link: [METU açık arşiv PDF] OpenMETU

⭐️⭐️ Onur Yıldırım, “Ottoman Guilds in the Early Modern Era” — 17.–19. yüzyıllar arası loncaların evrimi, devlet–lonca ilişkisi ve lonca içi dinamikler üzerine akademik makale. Cambridge University Press & Assessment

⭐️⭐️ Selahattin Bayram, “Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilâtı ve Esnaf Loncaları” — Ahilik ile lonca arasındaki kurumsal ve toplumsal sürekliliği inceleyen detaylı çalışma. DergiPark – ahievran.org

⭐️⭐️ Abdulmennan M. Altıntaş, “Artisans in the court: Operations and practices of the Ottoman guilds” (tez, 2010) — Lonca teşkilatının hukuki statüsü, yönetim mekanizması ve toplumsal/ekonomik rolü üzerine bir doktora tezi. Açık Bilim

⭐️⭐️ Ülkü İleri, “Anadolu Selçuklu’dan Osmanlı’ya Esnaf Örgütlenmeleri” — Ahilik’ten loncaya geçişi, dönüşümü ve ekonomik/toplumsal etkilerini irdeleyen derleme makale. DergiPark

⭐️⭐️ Aliye Öten, “17. Yüzyıl Osmanlı İnşâat Piyasasında Lonca Teşkilatının Rolü” — Loncanın sadece üretim ve zanaat değil, inşaat sektöründeki işlevini, meslek örgütlenmesini, toplumsal denetimi ve ticari düzeni analiz eden makale. lib.hacibayram.edu.tr

⭐️⭐️ Argunhan B., “Osmanlı Payîtahtında Esnaf Teşkilâtı: Loncaların Hukukî Açıdan İncelenmesi” — Lonca sisteminin hukuki altyapısı, devlet ile lonca ilişkisi ve esnaf-devlet dengesi üzerine analiz. Avesis

⭐️⭐️ “Osmanlı’da Kamusal Tedbirlerin Etkinliğinin Artırılmasında Loncaların Tamamlayıcı Rolü” (2023 makalesi) — Loncaların kamu otoritesinin tedbirleri ile esnaf topluluğu düzeni arasında aracı rolünü, düzenleme-denetim-sosyal denge işlevini ortaya koyar. DergiPark

⭐️⭐️ Nalan Turna, “Ottoman craft guilds and silk-weaving industry in İstanbul” (MA tezi, Boğaziçi Ünv., 2001) — İstanbul’daki loncalar, ipek dokumacılığı, üretim kontrolü, esnaf dayanışması gibi konuları arşiv belgeleriyle ele alan saha çalışması. Dijital Arşiv

⭐️⭐️“Osmanlı İmparatorluğu’nda XVI. Yüzyıldan Sonra Gedik ve Lonca Sistemine Dönüşen Ahilik İlkeleri ve Kurallarının Günümüz Çalışma Yaşamı ile Sosyal Güvenlik Sistemi Açısından Önemi” — Ahilik ilkeleri ile lonca düzeninin sürekliliği, değişen koşullara adaptasyonu ve toplumsal işleyişe etkisi üzerine literatür incelemesi. ahievran.org

⭐️⭐️ “Osmanlı Devleti’nde Esnaf Loncaları” (İÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012) — Lonca-kökenli esnaf düzeninin genel çerçevesini, hiyerarşi, dükkân-gedik sistemi, toplumda esnafın rolünü net biçimde tanımlar. Arastirmax

⭐️⭐️“Ahilik Teşkilâtının Kurumsal Dönüşümü ve Lonca Sistemine Geçiş” — (Üniversite yayımlı analiz, 2020’ler) — (Ahi → Lonca) dönüşümünün sosyo-ekonomik, devlet-toplum ilişkisi, esnaf hakları ve kontrol mekanizmaları açısından irdelendiği çalışma. [Not: Karşılaştırmalı olarak Ahilik-Lonca geçişini inceler; bu kaynak güncel çalışmalardan biri sayılır.] (Örneğin, Hacı Bayram Veli Üniversitesi bildirisi kaynakları arasında). lib.hacibayram.edu.tr

⭐️⭐️ “Esnaf Loncaları, Gedik Sistemi ve Tekel – Osmanlı Ekonomik Politikası” (akademik makale / inceleme) — Loncaların ekonomik tekel, fiyat kontrolü, düzenleme işlevi ve fert-toplum dengesi üzerine tarihsel analiz. (Atıfta: Ahilik kökeni, lonca tekel düzeni, esnaf hakları) DergiPark – DergiPark

⭐️⭐️ “Esnaf, Lonca ve Devlet – Osmanlı’da İktisadi/Sosyal Dönüşüm Süreci” (Üniversite yayımlı tez / makale) — Loncanın toplumsal ve ekonomik düzen üzerindeki etkisini, esnaf-devlet ilişkisini, lonca statüsünün zaman içindeki değişimini inceler. (Örnek: Erbakan Üniversitesi yayınları) Açık Erişim

⭐️⭐️ “Kentleşme, Zanaatkârlık ve Lonca Teşkilatları: Osmanlı Kentlerinde Esnafın Yaşam Alanı ve Toplumsal Düzeni” — Şehir tarihi & sosyal tarih perspektifi — Şehirleşme süreci, esnaf yerleşimi, lonca örgütlenmesi ve toplumsal düzen analizi. (Birçok alt başlık ile; esnaf dayanışması, işyeri düzeni, toplum düzeni vs.) (Örn. makaleler derleme içinde). Açık Bilim

⭐️⭐️ “Lonca Teşkilatları ve Sanayi Öncesi İktisat: Osmanlı Örneği” — Zanaat, üretim düzeni, esnaf örgütlenmesi ve ekonomik sosyal etkileşim üzerine tarihsel iktisat analizi — Ahilik-Lonca sürekliliği, zanaat standardı, üretim denetimi, esnaf koruması konularına eğilir. (Bu tür makaleler genelde kent iktisadı ve Osmanlı iktisat tarihi kapsamında yayımlanır.) Cambridge University Press & Assessment – OpenMET

⭐️⭐️ “Osmanlı Şer’iye Sicilleri ve Esnaf-Lonca İlişkileri: Hukuki, Sosyal ve Ekonomik Belgeler Işığında” — arşiv incelemesi — Kadı sicilleri, mahkeme kayıtları, lonca-esnaf davaları, dükkân izinleri gibi birincil belgelerle lonca sisteminin toplumsal fonksiyonunu belgeler. (Kaynaklara yönlendirme: makalelerde atıf verilen arşiv koleksiyonları) Açık Bilim -Dijital Arşiv

⭐️⭐️ “Ahilik Fütüvvet Geleneği ve Zanaatkâr Ahlâkı: Sosyo-Kültürel Bir Analiz” — fütüvvet/ Ahilik kaynakları ve toplumsal normlar üzerine — Ahilik’in etik, toplumsal düzen, esnaf ahlâkı, dayanışma ve iş ahlâkı kodlarını inceler; Lonca dönemine yansımalarını tartışır. (Çeşitli derleme makaleler içinde) ahievran.org – DergiPark

⭐️⭐️ “Üretim, Zanaat ve Loncalar — İstanbul’da 18. Yüzyıl Örneği” — Üretim süreçlerinin düzenlenmesi, esnaf dayanışması, lonca-devlet ilişkisi, işyeri denetimi ve toplumsal örgütlenme üzerine saha ve arşiv çalışması. (Özellikle İstanbul özelinde) Dijital Arşiv

⭐️⭐️ “Esnaf Teşkilâtları, Lonca ve Osmanlı Sosyal Yapısı: Tarihsel Bir Değerlendirme” — genel perspektif + karşılaştırmalı yaklaşım (Ahilik ↔ Lonca ↔ Modernlik) — Ahilik’ten modern döneme iş örgütlenmeleri ve toplumsal dönüşüm üzerine geniş kapsamlı bir analiz. (Genellikle Osmanlı sosyo-ekonomi tarihi derlemelerinde yer alır.) DergiPark – DergiPark

⭐️⭐️ Osmanlı Devleti’nde Esnaf Loncaları – Abdullah İslamoğlu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (2017) -Bu makalede, loncaların köklerinin Ahilik ve fütüvvet anlayışına dayandığı; loncaların kesin kuralları olan, esnaflığı düzenleyen, üretim ve ticareti organize eden kurumlar olduğu vurgulanır. Makale, lonca sisteminin hem ekonomik hem toplumsal işlevlerini analiz eder. DergiPark

⭐️⭐️ Osmanlı’da Sendika (Lonca Teşkilatı) – Cihan Karabulut, Ekosektor.com – Bu popüler ama tarihi temelli yazıda, loncaların her meslek grubunun ayrı bir loncada örgütlendiği; lonca üyeliğinin sıkı kurallara tabi olduğu; loncaların esnafın ticari, mesleki ve sosyal haklarını koruyan örgütler olduğu ifade edilmektedir. ekosektor.co

⭐️⭐️ “KETHÜDÂ” maddesi, TDV İslâm Ansiklopedisi – Bu makale “kethüda” unvanının Osmanlı’da ne demek olduğunu, lonca ve esnaf teşkilâtlarındaki yerine genel olarak değinir. Kethüda’nın hem devlet hem esnaf teşkilâtı bağlamında yer alabileceğini gösterir. TDV İslâm Ansiklopedisi

⭐️⭐️ Osmanlı’da Kamusal Tedbirlerin Etkinliğinin Artırılmasında Loncaların Tamamlayıcı Rolü – Bu çalışma, lonca içi hiyerarşinin en üst basamağında “kethüdâ”ların bulunduğunu; loncanın üyeleri arasından seçilen kethüdaların hem lonca yönetimini yürüttüğünü hem de devlet-esnaf ilişkilerinde loncayı resmi temsil ettiğini belirtir. DergiPark

⭐️⭐️ Artisans in the Court: Operations and Practices of the Ottoman Guilds (Altıntaş, 2010) – Bu tez, Osmanlı lonca teşkilatının yapısını, lonca yönetimini, kadı ve lonca yetkililerinin (kethüda dahil) rollerini inceler. Kethüda ile lonca yönetimi ve devlet ilişkisi arasındaki arayüzü açıklar. Açık Bilim

⭐️⭐️ “Yiğitbaşı” maddesi, TDV İslâm Ansiklopedisi – Bu ansiklopedi maddesi, “yiğitbaşı”nın lonca ve esnaf teşkilâtındaki yerini, lonca içi bir görevli olduğunu ve lonca yönetiminde yer alan kadro içinde bulunduğunu resmen ortaya koyar. TDV İslâm Ansiklopedisi

⭐️⭐️ Osmanlı’da Kamusal Tedbirlerin Etkinliğinin Artırılmasında Loncaların Tamamlayıcı Rolü (dergi makalesi, 2023) – Bu çalışmada lonca teşkilatının toplumsal ve ekonomik düzenin korunmasında kamusal otorite ile birlikte yürüttüğü görevler incelenir. Çalışmada “yiğitbaşı”nın yalnızca mesleki değil — lonca sandığı, esnaf dayanışması, denetim, iç düzen gibi sosyal ve kurumsal sorumluluklara sahip olduğu; lonca içindeki denetim ve organizasyonda kilit görevli olduğu belirtilir. DergiPark

⭐️⭐️ Artisans in the Court: Operations and Practices of the Ottoman Guilds — Altıntaş, 2010 – Bu akademik tez, Osmanlı lonca teşkilatının yapısını, lonca yönetimini, kadı ve lonca yetkililerinin rollerini inceler. Tez içinde yiğitbaşı görevlinin, lonca içi disiplin, organizasyon ve iç ilişkilerden sorumlu olduğu; ham madde temini, üretim organizasyonu, lonca işleri, üyeler arası düzen ve lonca-devlet ilişkilerinin yürütülmesinde rol oynadığı açıklanır. Açık Bilim

⭐️⭐️ Ottoman Guilds in the Early Modern Era (Cambridge + O. Yıldırım, 2008) – Bu makalede Osmanlı zanaatkâr loncalarının “ürün kalitesi kontrolü” ve “üretimin düzenlenmesi, fiyat ve hammadde denetimi, üretim ve satışın lonca standartlarına uygunluğu” gibi sorumluluklara sahip olduğu vurgulanır. Cambridge University Press & Assessment

⭐️⭐️ Osmanlı Devleti’nde Lonca Teşkilatı Yapısı ve Yönetim Düşüncesi (Akbaş, Bozkurt, Yazıcı — 2018) – Bu çalışmada, lonca denetim, kalite, fiyat, üretim standardı, üye ve üretim kontrolü gibi işlevlerin lonca yönetimi kapsamında olduğu; loncanın geleneksel “işletmecilik / yönetim / denetim” fonksiyonlarını taşıdığı belirtilir. DergiPark

⭐️⭐️ Osmanlı’da Lonca Teşkilatı ve Esnaflık (serenti.org derlemesi) – Bu derlemede — halk kaynaklı / popüler tarih / sentez tarzında olmakla beraber — loncanın “üretimin kalitesini ve fiyatını belirleme, kalite denetimi yapma, hatalı / kusurlu ürünleri tespit edip yaptırım uygulama (dükkân kapatma, ürün teşhiri, loncadan çıkarma vb.)” yetkisine sahip olduğu ifade edilir. serenti.org

⭐️⭐️ 363 Osmanlı Payîtahtında Esnaf Teşkilâtı – Bu makalede, lonca teşkilatlarında “ihtiyar heyeti” (ihtiyarlar, yaşlı ustalar vs.) görev listesinde sayılıyor. Makale, loncalarda sadece kethüda, yiğitbaşı vb. değil; “ihtiyar heyeti / esnaf ihtiyarları / yaşlı ustalar” gibi kollektif karar-denetim organlarının bulunduğunu kaydediyor. DergiPark

⭐️⭐️ Osmanlı Devleti’nde Esnaf Loncaları (Abdullah İslamoğlu) – Bu makalede, loncaların devlete bağlı kurumlar olarak “esnaf ile devlet – piyasa ile toplum” arasındaki dengeyi sağladığı; esnaf arasında rekabetin düzenlenmesi, fiyat/ürün kontrolü, toplumsal menfaatin korunması görevlerini üstlendikleri belirtilir. DergiPark

⭐️⭐️ Ottoman Guilds (Erken Modern Dönem) — toplumsal/ekonomik analiz – Bu çalışma, loncaların üretimi kısıtlayarak kalite kontrolü, fiyat düzenlemesi ve üretim planlaması yaptığını; hammaddelerin lonca tarafından toptan alınarak ustalara adil biçimde dağıtıldığını ve loncanın bu düzeni sağlamadaki rolünü vurgular. vdoc.pub

⭐️⭐️ B. Argunhan, “363 Osmanlı Payîtahtında Esnaf Teşkilâtı” — makale (pdf) – Lonca teşkilâtındaki görev ve unvan çeşitliliğini (şeyh, kethüda, yiğitbaşı, ehl-i hibre, ihtiyar heyeti vb.) ve loncaların toplumsal/idari işlevlerini örneklerle açıklar; loncaların hem mesleki hem toplumsal düzeni gözettiğini vurgular. DergiPark

⭐️⭐️ H. E. Akbaş, “Osmanlı Devleti’nde Lonca Teşkilatı Yapısı ve Yönetim Düşüncesi” — makale (dergipark pdf) – Ahilik-lonca ilişkisini, lonca örgütlenmesini, lonca içi hiyerarşi ve görev dağılımını dönemsel perspektifle inceler; üretim, hammadde temini, tedarik ve fiyat düzenlemelerinin lonca aracılığıyla nasıl sağlandığını tartışır. DergiPark

⭐️⭐️ Onur Yıldırım, “Craft guilds in the Ottoman Empire (c.1650–1826): A survey” (METU / makale/pdf) – Osmanlı lonca kurumunun ekonomik rolleri (fiyat kontrolü, kalite standardizasyonu, üretim denetimi) ve lonca-devlet ilişkisi üzerine kapsamlı bir literatür taraması sunar; narh ve üretim düzenlemesi tartışmalarına kaynaklık eder. AJindex

⭐️⭐️ M. İ. Kaya, “Shops and Shopkeepers in the Ottoman City” (tezi / araştırma pdf) – Kent esnaf teşkilâtının pratik işleyişine dair örnekler içerir; narh (fiyat sabitleme), hammadde akışı, esnaf-denetim uygulamaları ve lonca içi düzenlemelere dair arşiv temelli bulgular sunar. Bilkent BUIR

⭐️⭐️ İstanbul Kadı Sicilleri (katalog ve dijital arşiv) — kadisicilleri.org / ISAM katalogları – Kadı sicilleri loncaların uygulamalarını, anlaşmazlıkları ve lonca-kadı ilişkisini gösteren birincil kaynaklardır; lonca kuralları ve lonca içi yaptırımların mahkeme kayıtlarındaki yansımalarını incelemek için temel arşiv kaynağıdır. (dijital katalog ve taranmış defterler erişimi). kadisicilleri.org

⭐️⭐️ Abdülmennan M. Altuntaş, “The World of Ottoman Guilds: The Issue of Monopoly / Osmanlı Loncalarının Dünyası: Tekel Meselesi” (makale/derleme, pdf) – Loncaların kent ekonomisindeki rolünü, monopolistik uygulamalar vs. kamusal düzen bağlamında tartışır; loncaların üretim, fiyat ve dağıtım üzerindeki kolektif düzenleyici fonksiyonuna dair önemli analizler içerir. Academia

⭐️⭐️ “Loncaların Tarihsel Kaynakları” — derleme (Academia.edu) – Ölçülü bir literatür derlemesi; lonca yapısının kökenleri (Bizans etkisi, ahilik kökenleri), nizam-nameler, fütüvvet/ahilik belgeleri ve lonca kaynaklarının nasıl okunacağı üzerine bibliyografik yol gösterir. Birincil kaynaklara (futuvvetname, nizam-nameler, kadı sicilleri) nasıl ulaşılacağını gösterir. Academia

⭐️⭐️ P. Süt, “The transformation of the Istanbul artisans and traders” (METU / tez, 2021) – Osmanlı arşiv belgelerine dayalı dönemselleştirilmiş çalışma; lonca örgütlenmesinin değişimi, hammadde temini, üretim organizasyonu ve lonca-kadı etkileşimi üzerine arşiv örnekleri sunar. etd.lib.metu.edu.tr

⭐️⭐️ Onur Yıldırım, “Ottoman Guilds in the Early Modern Era” (International Review of Social History / makale) – Lonca teşkilatının ekonomik ve toplumsal fonksiyonlarını (üretim düzenleme, fiyat/kâr denetimi, sosyal yardımlaşma mekanizmaları) dönemselleştirerek tartışır; loncaların yalnızca ekonomik değil aynı zamanda sosyal aktörler olduğunu vurgular. Cambridge University Press & Assessment

⭐️⭐️ Gershon Baer, “The Administrative, Economic and Social Functions of the Turkish Guilds” (JSTOR makale, 1970) – Loncaların hammadde dağıtımı, karşılıklı yardımlaşma fonları ve üyelerin sosyal ihtiyaçlarını karşılayan sandıklar (orta sandık / esnaf sandıkları) tutma gibi pratik fonksiyonlarını arşiv-temelli ele alır. Bu çalışma, loncaların toplumsal güvenlik işlevine dair klasik bir referanstır. JSTO

⭐️⭐️ S. Turan, “Osmanlı Devleti’nde Ahilik Teşkilâtında Orta Sandıkları ile Başlayan Tekaful Uygulamaları” (İzmir Yakın Dönem/tez veya makale; arşiv PDF) – Orta sandık / esnaf sandığı uygulamalarını tarihsel süreç içinde açıklar; loncalar ve önceki Ahî yapıların karşılıklı yardım/sigorta-benzeri uygulamalarını belgeleyerek loncanın sosyal güvence boyutunu gösterir. openaccess.izu.edu.tr

⭐️⭐️ P. Süt, “The transformation of the Istanbul artisans and traders” (METU doktora tezi, 2021) – İstanbul örneği üzerinden lonca yapısının dönüşümünü, lonca-esnaf ilişkilerini, narh ve hammadde dağıtımı uygulamalarını arşiv belgeleriyle (kadı sicilleri, vakfiye kayıtları vb.) gösterir; çırak-kalfa-usta kurallarının pratik etkilerini ele alır. etd.lib.metu.edu.tr

⭐️⭐️ “Osmanlı Devleti’nde Esnaf Loncaları” — İstanbul Üniversitesi Mecmua (makale) – Loncaların kökenleri, yapı ve işlevleri — üretim-fiyat düzenlemesi, disiplin mekanizmaları, toplumsal dayanışma uygulamaları — üzerine kapsamlı özet ve kaynakça sunar; nizam-nameler ve uygulama örneklerine işaret eder. Istanbul University Press

⭐️⭐️ Makale / derleme: “Osmanlı’da Vakıf, Yardımlaşma Sandıkları ve Kentleşme Sürecine Katkıları” (Ç. Gürsoy ve benzeri çalışmalar) – Vakıflar, esnaf/vakıf sandıkları ve lonca sandıklarının kent yaşamındaki sosyal koruma rolünü, yoksullar/dul-yetim desteği ve esnaf dayanışmasını muhasebe-kaydı örnekleriyle gösterir — loncaların sosyal işlevlerini ekonomik kayıtlarla doğrular. History Studies
Link: PDF / makale. History Studies

⭐️⭐️ S. Turan / ME Yardımcı vb., “Orta Sandık / Esnaf Sandığı örnekleri ve oyun-teorik/kurumsal analizler” (makaleler) – Orta sandıkların işlevleri, esnaf dayanışması mekanizmaları ve kurumsal etkinliği üzerine ampirik ve teorik analizler sunar; loncaların kolektif kaynak yönetimi uygulamalarını inceler. DergiPark

⭐️⭐️ Arşiv / Birincil Kaynak Yönlendirmesi: İstanbul Kadı Sicilleri ve BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) katalogları – Lonca içi anlaşmazlıklar, hile-cezalandırma vakaları, çırak-usta uyuşmazlıkları ve lonca-kadi yazışmaları gibi — sizin cümlenizde geçen “çırakların korunması, hile yapan ustaların cezalandırılması”— gibi somut olay hâlleri bu arşiv kayıtlarında yer alır. Birincil kaynak taraması için esastır. AJindex

⭐️⭐️ Timur Kuran, “Islamic Influences on the Ottoman Guilds” (çalışma/pdf) — dinî-kurumsal etkiler ve sosyal-ideolojik boyut – Loncaların cemaat/ahlak temelli yaptırımlarını, üyeler arası güven ve etik düzenlemeleri (hilenin ayıplanması, ahlaki denetim) ve dayanışma geleneğini tartışır; sosyal düzenleyici işlevleri anlamada teori-tarihi zemin sunar. Sites@Duke Express

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

0 530 568 42 75

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:

Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hukuki tavsiye yerini alamaz. Web sitemizdeki yayınlardan yola çıkarak, işlerinizin yürütülmesi, belgelerinizin düzenlenmesi ya da mevcut işleyişinizin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriğinde yer alan bilgilere istinaden profesyonel hukuki yardım almadan hareket edilmesi durumunda meydana gelebilecek zararlardan firmamız sorumlu değildir. Sitemizde kanunların içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

Ayrıca;
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Daha Fazla

Genel, İş Güvenliği, Makaleler28 Aralık 2025

27 Aralık 2025

Meslekî Yeterlilik Kurumu Meslekî Yeterlilik Belgesi Zorunluluğu Getirilen Mesleklere İlişkin Tebliğe Dair

Meslekî yeterlilik kavramı, modern çalışma hayatının yalnızca teknik bir gereği değil; aynı zamanda iş güvenliği, verimlilik, kalite ve sürdürülebilirlik ekseninde şekillenen bütüncül bir yönetim anlayışının temel bileşenlerinden biridir. Özellikle tehlikeli ve çok tehlikeli işler kapsamında yer alan mesleklerde, bireysel deneyim ile kurumsal standartların uyumlu hâle getirilmesi, hem çalışanların korunması hem de işverenlerin sorumluluklarını sağlıklı biçimde yerine getirebilmesi açısından kritik önem taşımaktadır.

Meslekî Yeterlilik Kurumu tarafından yayımlanan ve zaman içerisinde güncellenen tebliğler, bu ihtiyaca cevap verme amacıyla oluşturulmuş bir çerçeveyi temsil etmektedir. 2019/1 sayılı Tebliğ ile başlayan zorunluluk süreci, sahadan gelen geri bildirimler, uygulamada karşılaşılan güçlükler ve eğitim–istihdam dengesi gözetilerek 2025/1 ve 2025/2 sayılı Tebliğler ile yeniden ele alınmıştır.

Söz konusu değişiklikleri yalnızca mevzuat düzeyinde değil, uygulama, insan kaynağı, iş sağlığı ve güvenliği ve işletme yönetimi perspektifleriyle değerlendirmeyi hak ediyor. Meslekî yeterlilik sisteminin güçlü yönlerini görünür kılarken, geliştirilmesi gereken alanları da yapıcı bir yaklaşımla tartışmaya açmaya çalışacağım

26.12.2025 Tebliğ No: 2025/1

Bu tebliğ, 3/10/2019 tarihli ve 30907 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 2019/1 Tebliğ’in 3. maddesini yeniden düzenlemiştir.
Buna göre;

Tehlikeli ve çok tehlikeli işler kapsamında MYK standardı yayımlanan ve ek listede belirtilen mesleklerde,
MYK Meslekî Yeterlilik Belgesi olmayan kişiler, tebliğin yayımı tarihinden itibaren on iki ay sonra çalıştırılamayacaktır.
Ayrıca, belirli eğitim belgeleri (ustalık belgesi, meslekî ve teknik eğitim diploması veya 1/1/2022’den önce alınmış belirli kurs bitirme belgeleri) sahipleri için belge şartının aranmayacağı düzenlenmiştir.

25.12.2025 Tebliğ No: 2025/2

Bu tebliğ de 09/04/2021 tarihli 2021/1 Tebliğ’in 3. maddesinde değişiklik yaparak muafiyet kapsamını genişletmiştir.
Pratikte bu düzenleme, bazı mesleklerde gerekli mesleki belgeyi alma koşullarını genişleten ve daha esnek bir uygulama imkânı oluşturur.

Değişikliklerin Kapsamı ve Amacı

Bu düzenlemeler, MYK sisteminin önceki yıllarda yayımlanan tebliğleri temel alarak:

Mesleklerin tehlike ve risk seviyelerine göre sınıflandırılması,
Bu mesleklerde çalışanların bilgi, beceri ve yetkinliğinin tescillenmesi,
Belirli eğitim belgelerine sahip kişilerin istihdamında esneklik sağlanması
amacını taşımaktadır.

Olumlu Yönleri

Ulusal Mesleki Standartların Güçlendirilmesi

MYK belgeleri, ulusal mesleki standartlar çerçevesinde yeterliliklerin objektif şekilde değerlendirilmesini sağlar. Bu yaklaşım, iş kalitesini artırmaya ve mesleki yeterlilikle birlikte güvenlik ve verimliliğin yükselmesine katkı sunar.

İş Sağlığı ve Güvenliği ile Entegrasyon

Tehlike ve çok tehlikeli işler listesine giren mesleklerde belge zorunluluğu; işyerlerinde yetersiz nitelikli kişilerin çalıştırılmasını engelleyerek iş kazaları ve meslek hastalıklarına yönelik risklerin azaltılmasına katkıda bulunur. Bu, özellikle ağır makineler, elektrik işleri ve yüksek risk içeren sahalarda önemlidir.

Eğitim Geçmişine Göre Esneklik

2025/1 Tebliği ile bazı eğitim belgeleri (ustalık, diploma veya belirli kurs bitirme belgeleri) belge zorunluluğunu ortadan kaldırarak muafiyet sağlar. Bu, deneyimli veya formel eğitim geçmişi olan kişiler için yükü hafifletir ve istihdamı kolaylaştırır.

Sistematik ve Süre Bazlı Uygulama

Belge zorunluluğunun tebliğ yayım tarihinden itibaren 12 aylık bir süreyle uygulamaya girmesi, kişiler ve işverenler için bir uyum ve planlama süresi anlamına gelir. Bu, ani sıkılaştırmaların önüne geçer ve geçişi daha yönetilebilir kılar.

Zorluklar ve Olumsuz Etkileri

Belge Alma Sürecinin İş Gücü Üzerindeki Maliyet Etkisi

MYK belgesi almanın sınav, eğitim ve değerlendirme süreçleri vardır. Bu süreçler, özellikle küçük işletmeler ve bireysel çalışanlar için zaman ve maliyet yükü olabilir.
Ustalık veya diploma muafiyeti olsa da, belge alma süreci zorunlu mesleklerde hâlâ bir yük getirir.

Belgeye Erişimde Eşitsizlik

Belge alma merkezi veya sınav tarihleri bölgesel olarak farklılık gösterebilir. Özellikle kırsal veya dezavantajlı bölgelerdeki çalışanlar, belge alma sürecinde lojistik ve erişim sorunları yaşayabilir.

Sistemin Uygulama ve Denetim Yükü

Belge zorunluluğunun uygulanması ve denetimi, iş müfettişleri tarafından yapılmakta olup belge olmayan çalışanların çalıştırılması durumunda yaptırımlar söz konusudur. Bu, işveren için idari para cezası gibi uygulamalara yol açabilir.

Öğrenim ve Deneyimin Belgelendirilmesinde Zorluk

Bazı deneyimli işçiler veya ustalar resmi belgelere sahip olmayabilir. Belge alma sürecindeki standart sınav ve değerlendirmeler, pratik deneyimi olan kişiler için bile zorlayıcı olabilir.

Uygulama Boyutu ve Değerlendirme

Sektörel Perspektif

Bazı sektörlerde (örneğin inşaat, elektrik, ağır makineler) belge zorunluluğu, nitelikli iş gücüne erişimi artırabilirken kısa vadede iş gücü sıkıntısı yaratabilir. İşverenlerin planlı eğitim–sertifikasyon programları kurması, bu süreci stratejik bir avantaj haline getirebilir.

İşverenlerin Planlaması

İşverenler için en önemli adım, yeni veya değişen zorunlulukları erken planlama ve izleme süreçlerine dahil etmek; çalışanların belge edinimini edindirme programlarıyla desteklemektir. Bu, belgenin gereklilik hâline geldiği zamanlarda operasyonel aksaklıkların önüne geçilmesine yardımcı olur.

Sonuç ve Değerlendirme

Tebliğ No: 2025/1 ve 2025/2 ile yapılan düzenlemeler, Türkiye’de mesleki yeterlilik sistemini daha esnek ve kapsayıcı hale getirmeyi amaçlayan bir evrim niteliğindedir.
Bu çerçevede:

Olumlu yönler: Standartlaşma, iş güvenliği ve iş gücü niteliği, planlı geçiş süreci
Olumsuz yönler: Belge alma maliyeti, erişim eşitsizlikleri ve denetim yükü

olarak değerlendirilebilir.
Genel olarak sistem, çalışanların yetkinlik düzeyini artırmayı hedeflerken, değişikliklerle eğitim geçmişi ve deneyime dayalı esneklik sağlamaya çalışmaktadır.

Tebliğ No: 2025/1 ve 2025/2 ile yapılan düzenlemeler, meslekî yeterlilik sisteminin durağan değil; aksine öğrenen ve kendini güncellemeye çalışan bir yapı olduğunu göstermektedir. Getirilen muafiyetler, geçiş süreleri ve kapsam genişletmeleri; sistemin yalnızca belge odaklı değil, insan, deneyim ve eğitim geçmişi odaklı bir denge arayışında olduğunu ortaya koymaktadır.

Bununla birlikte, her düzenlemede olduğu gibi bu tebliğlerde de uygulamada karşılaşılabilecek güçlükler mevcuttur. Belgeye erişimde yaşanan bölgesel eşitsizlikler, maliyet unsurları ve denetim süreçlerinin işveren üzerindeki baskısı, göz ardı edilmemesi gereken gerçeklerdir. Bu noktada, mevzuatın başarısı yalnızca metnin kendisine değil; uygulayıcıların yaklaşımına, rehberlik mekanizmalarına ve destekleyici politikaların varlığına bağlıdır.

Uzun vadede meslekî yeterlilik belgelerinin, yalnızca bir yasal zorunluluk olarak değil; çalışan için bir değer, işveren için bir güvence ve toplum için bir kalite standardı olarak algılanması hedeflenmelidir. Bu algının oluşması ise cezai yaptırımlardan çok, doğru bilgilendirme, erişilebilir sistemler ve adil uygulamalarla mümkün olacaktır.

Sonuç olarak; 2025 yılı düzenlemeleri, eksikleriyle birlikte değerlendirildiğinde, meslekî yeterlilik sisteminin daha kapsayıcı ve uygulanabilir hâle gelmesi yönünde atılmış önemli bir adımdır. Bu adımın gerçek anlamda karşılık bulması ise mevzuatın ruhunu anlayan, sahayı tanıyan ve insan odaklı düşünen tüm paydaşların ortak sorumluluğudur.

Cemil Tanju ANAKLI

Tetkik OSGB Genel Müdür

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:

Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hukuki tavsiye yerini alamaz. Web sitemizdeki yayınlardan yola çıkarak, işlerinizin yürütülmesi, belgelerinizin düzenlenmesi ya da mevcut işleyişinizin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriğinde yer alan bilgilere istinaden profesyonel hukuki yardım almadan hareket edilmesi durumunda meydana gelebilecek zararlardan firmamız sorumlu değildir. Sitemizde kanunların içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

Ayrıca;
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Daha Fazla

Genel, Makaleler27 Aralık 2025

27 Aralık 2025

Bilimsel Kelimelerin Etimolojik Kökeni ve Hikayesi

Bilimsel kavramlar, yalnızca laboratuvarlarda doğmaz; aynı zamanda dilin, kültürün ve insanlığın ortak hayal gücünde şekillenir.

Bugün sıkça kullandığımız “atom”, “hücre”, “algoritma” gibi kelimeler, sadece teknik terimler değil; binlerce yıllık düşünsel yolculukların izlerini taşır. Her kelime, bir keşfin, bir gözlemin ya da bir sezginin dildeki yankısıdır. Sizlere bilimsel terimlerin kökenlerine ve arkasındaki hikâyelere ışık tutarak, bilimin yalnızca bilgi değil; aynı zamanda anlam ve anlatı üretimi olduğunu hatırlatmaya çalışacağım. Çünkü kelimeler, yalnızca tanımlar değil; aynı zamanda insanlığın evreni anlama çabasının sembolleridir.

🔬 Günümüzdeki Kelime	🌍 Kökeni	📖 Hikâyesi ve Anlamı
Atom	Yunanca atomos (“bölünemez”)	Demokritos, maddenin en küçük ve bölünemez parçası olarak tanımladı. Modern fizik atomun bölünebildiğini gösterdi ama isim kaldı.
Elektron	Yunanca elektron (“kehribar”)	Kehribarın sürtülerek statik elektrik üretmesi gözlemi, elektron kavramının isim babası oldu.
Quark	James Joyce’un Finnegans Wake romanından	Fizikçi Gell-Mann, kuarklara edebi bir isim verdi: “Three quarks for Muster Mark!”
Gene (Gen)	Yunanca genos (“soy, tür”)	Kalıtımın temel birimi olarak tanımlandı; canlıların soyunu belirleyen yapı anlamına gelir.
Robot	Çekçe robota (“zorla çalıştırma”)	Karel Čapek’in 1920’deki oyununda ilk kez kullanıldı; insan gibi çalışan makineleri tanımlamak için.
Virus (Virüs)	Latince virus (“zehir”)	Görünmeyen hastalık etkenleri “zehir” olarak tanımlanıyordu; mikroskop öncesi dönemin kavramı.
Cell (Hücre)	Latince cella (“küçük oda”)	Robert Hooke, mantar dokusundaki boşlukları manastır hücrelerine benzetti.
Oxygen (Oksijen)	Yunanca oxys (“keskin”) + genes (“oluşturan”)	Lavoisier, asitlerin oluşumunda rol oynadığını düşündü; isim bu varsayıma göre verildi.
Algorithm	Arapça al-Khwarizmi	El-Harezmi’nin adı, zamanla “algoritma”ya dönüştü; bugün dijital mantığın temelini oluşturur.
Galaxy (Galaksi)	Yunanca galaxias (“süt gibi”)	Samanyolu’nun süt dökülmüş gibi görünmesinden dolayı bu isim verildi.
Magnet	Antik şehir Magnesia	Mıknatıs taşları ilk kez bu bölgede bulunduğu için adını buradan aldı.
Laser	İngilizce kısaltma: Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation	Işık uyarımıyla enerji yayılımı sağlayan teknoloji; kısaltma zamanla bağımsız bir kelimeye dönüştü.
Neutron	Latince neuter (“tarafsız”)	Elektriksel yükü olmayan parçacık; proton ve elektronun aksine nötrdür.
Photon	Yunanca phos (“ışık”)	Işığın parçacık modeli; kuantum fiziğinde enerji taşıyıcısı olarak tanımlanır.
Telescope	Yunanca tele (“uzak”) + skopein (“görmek”)	Galileo’nun gökyüzünü incelemek için kullandığı cihaz; uzakları görmeye yarar.
Chromosome	Yunanca chroma (“renk”) + soma (“vücut”)	Hücre boyama tekniklerinde renkli göründüğü için bu isim verildi.
Bacteria	Yunanca bakterion (“küçük çubuk”)	Mikroskop altında çubuk şeklinde göründükleri için bu isimle anıldılar.
Molecule	Latince moles (“kütle”)	Maddenin küçük ama anlamlı birimlerini tanımlamak için kullanıldı.
Plasma	Yunanca plassein (“şekil vermek”)	Maddenin dördüncü hali; elektriksel olarak yüklü gaz.
Entropy	Yunanca en (“iç”) + tropos (“dönüş”)	Termodinamikte düzensizlik ölçüsü; enerjinin kullanılabilirliğini tanımlar.
Neuron	Yunanca neuron (“sinir, iplik”)	Sinir hücreleri; bilgi iletiminde görevli biyolojik yapı.
Synapse	Yunanca syn (“birlikte”) + haptein (“tutmak”)	Sinir hücreleri arasındaki bağlantı noktası; bilgi aktarımının gerçekleştiği yer.
Toxin	Yunanca toxikon (“ok zehiri”)	Zehirli maddeler; antik çağda ok uçlarına sürülen zehirlerden türetilmiştir.
Hormone	Yunanca hormaein (“harekete geçirmek”)	Vücutta belirli tepkileri başlatan kimyasal haberciler.
Enzyme	Yunanca en (“içinde”) + zyme (“mayalı”)	İlk enzimler mayalanma süreçlerinde keşfedildiği için bu isim verildi.
Quantum	Latince quantus (“ne kadar”)	Kuantum fiziğinde enerji paketçiklerini tanımlar; ölçülebilir en küçük birim.
Genome	Latince genus + ome (Yunanca son ek)	Tüm genetik materyali tanımlayan kavram; genlerin toplamı.
Gravity	Latince gravitas (“ağırlık, ciddiyet”)	Newton’un tanımladığı evrensel çekim kuvveti; kelime hem fiziksel hem felsefi anlam taşır.

Bilimsel kelimelerin kökenlerine bakmak, yalnızca etimolojik bir merak değil; aynı zamanda bilginin tarihsel ve kültürel bağlamını kavrama çabasıdır. Her terim, bir dönemin zihinsel haritasını, bir toplumun önceliklerini ve bir bireyin sezgisini yansıtır. Bu liste, bilimin evrensel olduğu kadar yerel, teknik olduğu kadar şiirsel bir yönü olduğunu gösteriyor. Bilim, yalnızca deneyle değil; aynı zamanda dille, hikâyeyle ve anlamla ilerler. Bu kelimeler, geçmişin bilgeliğini bugünün kavrayışına taşıyan köprülerdir. Onları tanımak, bilimi daha derin, daha insani ve daha bütünlüklü bir şekilde anlamaktır.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir.

Ayrıca, sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir iş güvenliği uzmanının, ilgili mühendisin ya da teknik ekibin yetki ve kararlarının yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, çalışma sahanız içerisindeki tehlike – risk belirlemesi ya da mevcut işleyişin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla firmanızın işleyişine müdahil olma ya da sorumlularınızın vereceği kararların yerine tutması olarak değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

⭐️⭐️⭐️⭐️

Daha Fazla

Genel, Makaleler27 Aralık 2025

27 Aralık 2025

İş Güvenliğinin Beşinci Boyutu

İş sağlığı ve güvenliği (İSG), tarihsel olarak tehlikelerin önlenmesiyle başlayan bir disiplinken; günümüzde hem fiziksel, hem psikososyal hem de örgütsel faktörleri kapsayan çok boyutlu bir güvenlik mühendisliği halini almıştır. Fiziksel riskler (birinci boyut), kimyasal-biyolojik ajanlar (ikinci boyut), ergonomi (üçüncü boyut) ve psikososyal yükler (dördüncü boyut) gibi alanlar sistemli şekilde tanımlanmış olsa da; modern çağın karmaşık üretim ilişkileri ve dijital dönüşüm süreçleri, bu çerçevenin artık yetersiz kaldığını göstermektedir.

İşte bu noktada, “İş Güvenliğinin Beşinci Boyutu”, klasik güvenlik paradigmasının ötesine geçmeyi; daha bütüncül, daha öngörülü ve daha kapsayıcı bir yaklaşımı zorunlu kılmaktadır.

Bu boyut, üretim sistemlerinin sadece bugünkü değil gelecekteki risklerini de gözetir. Yapay zekâ, otomasyon, siber güvenlik, insan-makine etkileşimi, değişim kaynaklı tehlikeler, veri yorgunluğu, bilgi kirliliği, hiper-ilişkililikten doğan bilişsel yüklenme gibi yeni nesil tehditler, artık doğrudan iş güvenliği ihlalleri doğurmaktadır.

Beşinci boyut, şu temel sorularla ilgilenir:

Bir sistem görünürde güvenli olsa bile, gelecekte nasıl bir zayıf halka üretebilir?
İnsan-bilgi-makine üçgeninde risk önceliği nasıl yeniden tanımlanmalıdır?
Veriye değil, anlamlı veriye dayalı karar sistemleri neden gereklidir?
Davranışsal ve dijital güvenlik kültürü nasıl inşa edilir?
“Sıfır kaza” hedefi algoritmalara emanet edilebilir mi?

Bu boyut; insanı, teknolojiyi ve çevreyi tekil değil, iç içe geçmiş sistemler olarak ele alır. Tork momentiyle sıkılmış bir civatadaki potansiyel enerjiyle, vardiya sonunda ekran yorgunluğu yaşayan bir çalışanın zihinsel düşüşü aynı zincirin farklı halkaları olarak görülür.

Bugünün İSG uzmanı, artık sadece güvenliğin “uygulanabilirliğini” değil, aynı zamanda dijitalleşmenin, yapay zekânın, sürdürülebilirliğin, insan davranışının ve kültürel kırılganlıkların da yönetimini üstlenmek zorundadır.

Beşinci Boyut, işyerlerinde dijitalleşmenin, otomasyonun, yapay zekânın, büyük verinin ve siber sistemlerin yaygınlaşmasıyla ortaya çıkan yeni türden iş sağlığı ve güvenliği (İSG) tehditlerini kapsar.

📌 📌 📌

İş Güvenliğinin Beş Boyutu (Güncel Yaklaşımla)

Boyut	İçerik
1. Fiziksel	Gürültü, titreşim, sıcaklık, düşme, kesilme vb. geleneksel tehlikeler.
2. Kimyasal	Gazlar, buharlar, solventler, tozlar gibi kimyasallardan kaynaklı riskler.
3. Biyolojik	Mikroorganizmalar, parazitler, biyolojik ajanlar.
4. Psikososyal	Stres, mobbing, vardiya düzensizliği, tükenmişlik sendromu.
✅ 5. Dijital/Teknolojik	Siber saldırılar, yapay zekâ hataları, veri kaybı, ekran maruziyeti, dijital yorgunluk, otomasyon kazaları.

🔍 🔍 🔍

İş Güvenliğinde Beşinci Boyutun Ana Unsurları

Siber Riskler
- Üretim sistemlerine sızma ve iş kesintileri
- Kritik güvenlik sistemlerinin (yangın algılama, gaz sensörleri vs.) hacklenmesi
Yapay Zekâ ve Otonom Sistem Hataları
- Otonom forkliftlerin çarpması
- AI destekli karar sistemlerinin yanlış yönlendirmesiyle oluşan kazalar
Ekran ve Teknoloji Maruziyeti
- Dijital göz yorgunluğu, kronik baş ağrısı
- Mavi ışığa uzun süreli maruziyetin uyku ritmini bozması
Veri Aşırı Yüklemesi ve Dijital Tükenmişlik
- Sürekli uyarı ve e-posta akışıyla dikkat dağınıklığı
- Mental yorgunluk, konsantrasyon bozukluğu
Otomasyon Sistemlerindeki Güvenlik Açıkları
- Endüstri 4.0 sistemlerinde insan-makine etkileşimi sorunları
- Makine öğreniminin tahmin hataları sonucu hatalı kararlar

🎯 🎯 🎯

Neden Beşinci Boyut Önemli?

Geleneksel risk değerlendirmeleri bu boyutu kapsamaz.
Birçok işletme otomasyon sistemleri kurarken sadece verimliliği gözetip güvenlik risklerini göz ardı eder.
Bu boyut, geleceğin iş güvenliği stratejilerinin merkezinde yer alacaktır.

📚 📚 📚

Referans Perspektifi

EU-OSHA, “yeni ve yükselen riskler” kategorisinde dijitalleşmeye özel başlıklar açmıştır.

ILO’nun “İşin Geleceği” raporlarında otomasyon ve siber güvenlik riskleri özel olarak vurgulanmaktadır.

ISO/IEC 27001 ve NIST Siber Güvenlik Çerçevesi, işyerleri için siber koruma tedbirlerini öne çıkarır.

Geleneksel iş güvenliği sistemleri, endüstri toplumunun ihtiyaçlarına karşılık vermek üzere geliştirilmişti: fiziksel kazaların önlenmesi, kişisel koruyucu donanımların dağıtımı, tehlikeli kimyasalların etiketlenmesi, yangın tatbikatları, iş kazası bildirimleri gibi temel uygulamalar uzun yıllar yeterli kabul edildi. Ancak, teknolojik dönüşüm, dijitalleşme, çok hızlı değişimler, psikososyal risklerin çeşitlenmesi ve küresel sağlık tehditleri gibi çok katmanlı değişkenler, bu yapının artık genişletilmesini zorunlu kılmıştır.

İşte bu noktada “İş Güvenliğinin Beşinci Boyutu”, yalnızca mevcut riskleri kontrol altına alma değil; gelecekte ortaya çıkacak belirsizlikleri tanıma, tanımlama ve proaktif olarak yönetme ihtiyacına verilen sistematik bir yanıttır.

Bu boyut:

Veri tabanlı karar mekanizmalarını,
Davranışsal güvenliğin psikodinamiklerini,
Yapay zekâ-insan etkileşimlerinin etik zeminini,
İklim değişikliği ile artan çevresel stres faktörlerini,
Kültürel uyumsuzluklardan doğan örgütsel gerilimleri,
Ve en önemlisi, güvenlik kültürünün dijitalle entegrasyonunu kapsamaktadır.

Beşinci boyut; artık sadece “kask var mı, tabela doğru yerde mi” gibi sorularla değil, “bilişsel yorgunluk eşikleri aşıldığında ne olur?”, “yapay zeka önerileri ile insan kararı ne zaman çatışır?”, “bir sensör sisteminin hata yapma psikolojisi nedir?” gibi karmaşık ve önleyici zihinle ele alınması gereken sorularla ilgilenmektedir.

Çünkü günümüzde bir kaza sadece bir fiziksel çarpışma değil, aynı zamanda bir algı kırılması, bir veri ihlali, bir işleyiş hatası, hatta bir bilişsel çöküş olabilir.

İş Güvenliğinin Beşinci Boyutu:

Çapraz disiplinler arası düşünmeyi zorunlu kılar: mühendislik, psikoloji, yazılım, ergonomi ve sosyoloji artık birlikte çalışmalıdır.
Zayıf sinyalleri okumayı öğretir: küçük davranış sapmaları, dijital verideki olağandışılıklar ve gözle görünmeyen bağlantılar kaza öncesi haberci olabilir.
Kişisel güvenliği kurumsal zekaya dönüştürmeyi amaçlar: bir çalışanın uyku kalitesi, veri ekranındaki dikkat süresi, cihazla olan etkileşimi artık güvenlik parametresi sayılmalıdır.
Sadece yasal uyumu değil, geleceği öngören stratejik bir risk zekâsı üretmeyi hedefler.

Unutulmamalıdır ki; “Güvenli bir iş yeri”, sadece tehlikelerin azaltıldığı bir alan değil; aynı zamanda insan aklının, duygusunun ve teknolojik kapasitesinin birlikte var olabildiği bir sistem bütünlüğüdür.

İş Güvenliğinin Beşinci Boyutu, bu bütünlüğün yeni anahtarıdır.

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir.

Ayrıca, sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir iş güvenliği uzmanının, ilgili mühendisin ya da teknik ekibin yetki ve kararlarının yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, çalışma sahanız içerisindeki tehlike – risk belirlemesi ya da mevcut işleyişin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla firmanızın işleyişine müdahil olma ya da sorumlularınızın vereceği kararların yerine tutması olarak değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

⭐️⭐️⭐️⭐️

Daha Fazla

Genel, İş Güvenliği, Makaleler, Sağlık Bülteni27 Aralık 2025

26 Aralık 2025

İş Sağlığı ve Güvenliğinde Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis – PHA)

1. Risk Analizine Giden İlk Basamak

İş sağlığı ve güvenliğinde tüm koruma sistemlerinin temeli, risklerin öngörülmesi ve yönetilmesidir.
Ancak her riski aynı derinlikte analiz etmek mümkün değildir. Bu nedenle, risk yönetim sürecinin ilk aşamasında tehlikelerin tanımlanması ve önceliklendirilmesi amacıyla kullanılan en temel araçlardan biri “Ön Tehlike Analizi (PHA)” yöntemidir.

PHA, sistemin tasarımından işletmeye kadar her aşamada kullanılabilir; amaç, potansiyel tehlikeleri erken evrede fark etmek ve önleyici mühendislik kontrollerini mümkün olduğunca erken devreye sokmaktır.
Bu yönüyle PHA, bir işletmenin “İSG radar sistemi” gibidir — yaklaşmakta olan tehlikeyi radar ekranında ilk yakalayan yöntemdir.

2. Ön Tehlike Analizinin Tanımı ve Amacı

Ön Tehlike Analizi (PHA); bir sistem, süreç, tesis veya iş ekipmanında olası tehlikeleri tanımlamak, bu tehlikelerin neden olabileceği sonuçları değerlendirmek ve kontrol önlemlerini belirlemek için kullanılan niteliksel (qualitative) bir analiz yöntemidir.

Temel amaçları şunlardır:

Tehlikeleri erken aşamada belirlemek
Riskleri öncelik sırasına koymak
Kritik tehlikelere yönelik koruyucu tasarım kararlarını desteklemek
Daha detaylı analizlere (FMEA, HAZOP, LOPA vb.) ön veri sağlamak
Mevzuatın öngördüğü risk değerlendirme yükümlülüğünü sistematik hale getirmek

3. PHA’nın Yasal ve Standart Dayanakları

Türkiye’de PHA, “Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği (Resmî Gazete, 29.12.2012)” kapsamında doğrudan belirtilmese de, “tehlikelerin belirlenmesi ve risklerin değerlendirilmesi” adımlarında uygun yöntemlerden biri olarak kabul edilir.
Ayrıca;

ISO 12100:2010 – Makine güvenliği için risk değerlendirme ve risk azaltma ilkeleri,
IEC 61882:2016 – HAZOP çalışmalarıyla ilişkili ön aşama,
MIL-STD-882E (ABD Savunma Bakanlığı Standardı) – Sistem güvenliği analizlerinde ilk basamak olarak PHA yöntemini tanımlar.

Bu çerçevede PHA, hem iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına hem de uluslararası sistem güvenliği standartlarına uygun bir başlangıç analizidir.

4. PHA Ne Zaman ve Nerede Kullanılır?

PHA, özellikle şu durumlarda tercih edilir:

Uygulama Alanı	Açıklama
Yeni tesis kurulumu	Tasarım aşamasında riskleri önceden görmek için
Yeni proses veya ekipman devreye alma	Mühendislik değişikliklerinin tehlike yaratıp yaratmadığını değerlendirmek için
Mevcut tesislerde değişiklik	Layout, ekipman veya kimyasal değişimi sonrası risk yeniden değerlendirmesi için
İş kazası veya ramak kala olayı sonrası	Sistemdeki öncül tehlikeleri belirlemek ve tekrarını önlemek için
Ergonomik ve insan faktörü analizleri öncesi	Görev ve ortam kaynaklı tehlikeleri sınıflandırmak için

5. PHA Uygulama Adımları

PHA süreci beş temel aşamadan oluşur:

5.1. Sistem Tanımlama

Analiz edilecek sistemin, ekipmanın veya sürecin sınırları belirlenir.
Bu aşamada aşağıdaki bilgiler toplanır:

Sistem bileşenleri (makineler, boru hatları, tanklar vb.)
Kullanılan maddeler (kimyasallar, enerji kaynakları)
Çalışma ortamı koşulları (ısı, nem, basınç, gürültü, toz, vb.)
İnsan-makine etkileşimi (operasyonel görevler, bakım faaliyetleri)

5.2. Tehlike Tanımlama

Her bir sistem bileşeni için olası tehlikeler belirlenir.
Bu aşamada tehlike kaynakları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:

Tehlike Grubu	Örnekler
Fiziksel Tehlikeler	Yüksek sıcaklık, gürültü, radyasyon, titreşim
Kimyasal Tehlikeler	Yanıcı, patlayıcı, toksik maddeler
Biyolojik Tehlikeler	Mikroorganizma, biyolojik ajanlar
Ergonomik Tehlikeler	Uygunsuz duruş, tekrarlayan hareket
Elektriksel Tehlikeler	Kısa devre, statik elektrik, kaçak akım
İnsan Faktörü Kaynaklı	Yorgunluk, iletişim eksikliği, eğitim yetersizliği

5.3. Olası Sonuçların Belirlenmesi

Her tehlikenin gerçekleşmesi durumunda doğurabileceği sonuçlar analiz edilir:

Hafif yaralanma → Orta → Ağır yaralanma → Ölüm
Ekipman hasarı, çevre kirliliği, üretim kaybı, itibar kaybı

5.4. Risk Düzeyinin Belirlenmesi

PHA, genellikle niteliksel risk değerlendirmesi yapar.
Bu aşamada iki parametre kullanılır:

Olasılık (P): Tehlikenin gerçekleşme ihtimali
Şiddet (S): Meydana gelmesi halinde sonuçların ciddiyeti

Risk seviyesi genellikle şu şekilde sınıflandırılır:

Risk Skoru (P x S)	Risk Düzeyi	Eylem Gerekliliği
1–4	Düşük	Kabul edilebilir, izleme yeterli
5–9	Orta	Önlem alınmalı
10–16	Yüksek	Hemen müdahale edilmeli
17–25	Çok Yüksek	Çalışma derhal durdurulmalı

5.5. Kontrol Önlemlerinin Belirlenmesi

Riskin kaynağında ortadan kaldırılması hedeflenir.
Uygulanacak önlemler, “kontrol önlemleri hiyerarşisi” esas alınarak seçilir:

Tehlikenin ortadan kaldırılması (elimination)
İkame (daha az tehlikeli madde/süreç)
Mühendislik kontrolleri
İdari kontroller
Kişisel koruyucu donanım (KKD)

6. PHA Çıktısı: Ön Tehlike Analiz Tablosu

Aşağıda tipik bir PHA tablosu örneği verilmiştir:

Süreç Adımı / Ekipman	Tehlike Tanımı	Nedeni	Sonuç(lar)	Olasılık (1–5)	Şiddet (1–5)	Risk Skoru	Mevcut Kontroller	Önerilen Ek Önlem
Reaktör karıştırıcısı	Aşırı basınç	Basınç sensör arızası	Patlama, yaralanma	3	5	15	Basınç tahliye valfi	Valf periyodik test sıklığı artırılmalı
Paketleme hattı	Mekanik sıkışma	Koruyucu kapak açık	El yaralanması	4	3	12	Işık bariyeri	Koruyucu kapak kilidi takılmalı
Toz toplama sistemi	Toz birikimi	Filtre tıkanması	Patlama	2	5	10	Filtresi temizliği haftalık	Sensör tabanlı diferansiyel basınç izleme eklenmeli

7. PHA’nın Gücü ve Sınırlamaları

7.1. Güçlü Yönleri

Uygulaması kolaydır, çok az veri gerektirir.
Erken aşamada hızlı sonuç verir.
FMEA, HAZOP, FTA gibi detaylı analizlere öncül teşkil eder.
Yeni sistemlerin tasarımında erken güvenlik farkındalığı sağlar.

7.2. Sınırlamaları

Niteliksel olduğu için kesin sayısal sonuç vermez.
Analistin tecrübesine bağlıdır.
Karmaşık sistemlerde yüzeysel kalabilir.
İnsan faktörü etkilerini tam olarak modelleyemez.

Bu nedenle, PHA genellikle bir “ilk tarama” yöntemi olarak kabul edilir ve ardından daha detaylı teknik analizlerle desteklenmelidir.

8. Uygulama Örneği: Çimento Fabrikasında PHA

Proses: Hammadde öğütme ünitesi
Tehlikeler:

Toz birikimi → Patlama riski
Sıcak yüzey → Yanık
Döner ekipman → Sıkışma tehlikesi
Gürültü seviyesi > 90 dB(A) → İşitme kaybı

Sonuç:
PHA sonucunda yüksek risk puanlı iki tehlike (toz patlaması ve sıkışma) belirlenmiş, bu alanlarda mühendislik önlemleri (havalandırma optimizasyonu, koruyucu kapak sistemi) uygulanmıştır.
Bu müdahaleler sonrasında risk seviyesi “yüksek”ten “orta”ya düşürülmüştür.

9. PHA’nın İSG Yönetim Sistemlerine Entegrasyonu

PHA, özellikle ISO 45001:2018 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi kapsamında risk temelli düşünme yaklaşımını destekler.
Bu bağlamda:

PHA çıktıları, tehlike kayıt listesine işlenir.
Riskler, öncelik matrisine göre aksiyon planına dönüştürülür.
Aksiyonların uygulanma durumu İSG Kurul toplantılarında izlenir.

10. Sonuç: Güvenliğin Başlangıç Noktası

Ön Tehlike Analizi, yalnızca bir form doldurma süreci değil; bir güvenlik kültürü davranışıdır.
Bir sistem daha tasarım aşamasındayken “ne ters gidebilir?” sorusunu sormak, o işletmenin olgunluk göstergesidir.
PHA, İSG profesyonellerinin elinde bir “erken uyarı sistemi” gibidir — potansiyel felaketi önceden fark edip, güvenli geleceği tasarlamanın bilimsel yoludur.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:

Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hukuki tavsiye yerini alamaz. Web sitemizdeki yayınlardan yola çıkarak, işlerinizin yürütülmesi, belgelerinizin düzenlenmesi ya da mevcut işleyişinizin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriğinde yer alan bilgilere istinaden profesyonel hukuki yardım almadan hareket edilmesi durumunda meydana gelebilecek zararlardan firmamız sorumlu değildir. Sitemizde kanunların içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

Ayrıca;
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

#öntehlike #analiz #işgüvenliği #uzman #tetkikosgb #kebat

Daha Fazla

Genel, İş Güvenliği, Makaleler, Sağlık Bülteni26 Aralık 2025

25 Aralık 2025

İnsan Arazisi Yakınsaması ve İş Güvenliğinin Yeni Okuma Biçimi

Değerli iş güvenliği uzmanları,
saygıdeğer işyeri hekimleri,

Sahaya çıktığınızda ilk baktığınız şey nedir?
Makine koruyucuları mı?
Talimat panoları mı?
KKD kullanımı mı?
Risk değerlendirme formunun son revizyon tarihi mi?

Peki şunu hiç düşündünüz mü:
Aynı makine, aynı talimat, aynı eğitim, aynı ortam…
Ama bir işyerinde kaza olurken, diğerinde olmuyor.

İşte tam bu noktada, klasik İSG yaklaşımının yetmediği ve görünmeyen bir arazinin devreye girdiği yere geliyoruz. Bu arazi, beton değil; çelik değil; yönetmelik hiç değil.

Bu arazi insanın kendisidir.

Ben bugün size, istihbarat literatüründe kullanılan ama aslında İSG’nin tam kalbine oturan bir kavramdan bahsedeceğim:

İnsan Arazisi Yakınsaması

Ve bunu, teorik bir süs olarak değil;
sahada iş kazasını gerçekten azaltacak bir bakış açısı olarak ele alacağım.

Klasik İSG Neden Yetmiyor?

Hepimiz aynı çerçevenin içinden geldik:

Risk değerlendirmesi
Eğitimler
Talimatlar
Denetimler
Uygunsuzluk–düzeltici faaliyet döngüsü

Bunlar gerekli mi? Kesinlikle evet.
Yeterli mi? Artık hayır.

Çünkü bugün iş kazalarının büyük çoğunluğu:

Bilgi eksikliğinden değil,
Talimat yokluğundan değil,
KKD bulunmadığından değil,

insan davranışından kaynaklanıyor.

Ama dikkat edin:
“İnsan hatası” dediğimizde aslında hiçbir şey açıklamıyoruz.
Sadece suçu insana yüklüyoruz.

İstihbarat dünyası, bu hatayı yıllar önce fark etti.
Ve “insan hatası” demek yerine şunu sordu:

“Bu insan, bu davranışı neden seçti?”

İSG’nin de artık bu soruyu sorması gerekiyor.

İnsan Arazisi Nedir?

İstihbarat literatüründe insan arazisi, bir coğrafyada yaşayan insanların:

İnançları
Alışkanlıkları
Korkuları
Motivasyonları
Güç ilişkileri
Yazılı olmayan kuralları

ile oluşan davranışsal zemini ifade eder.

Bizim coğrafyamız neresi?
İşyeri.

Bizim insan arazimiz ne?

Usta–çırak ilişkisi
“Bana bir şey olmaz” kültürü
Amir baskısı
Üretim hedefi stresi
Prim sistemi
Vardiya yorgunluğu
Sessizlik ve görmezden gelme

Yani iş kazasının zemini, çoğu zaman makineden önce insanın içinde oluşur.

Yakınsama Ne Demektir?

Yakınsama, farklı veri ve etkenlerin tek bir davranışta birleşmesi demektir.

İstihbaratçı şuna bakar:

Kişinin psikolojisi
Sosyal çevresi
Ekonomik baskısı
Algısı
Dijital davranışları

Ve sorar:
“Bu kişi hangi koşulda ne yapar?”

İSG açısından soruyu şöyle çevirelim:

“Bu çalışan, hangi koşulda risk alır?”

İşte insan arazisi yakınsaması, bu sorunun cevabını çok katmanlı biçimde verir.

İSG’de İnsan Arazisinin Katmanları

Bireysel Katman

Her çalışan aynı değildir.

Yaş
Tecrübe
Mesleki özgüven
Daha önce yaşadığı kazalar
Sağlık durumu
Ailevi baskılar

Bunlar risk algısını doğrudan etkiler.

Örnek:
Yeni işe başlayan biri, bilmediği için risk alır.
20 yıllık usta ise “bildiğini sandığı” için risk alır.

İkisi de aynı makinede, aynı kazayı yapabilir.
Sebep farklıdır.

Sosyal Katman

İşyeri, sadece bir üretim alanı değil; sosyal bir ekosistemdir.

Usta–çırak hiyerarşisi
“Abi böyle yapıyor” etkisi
Dışlanma korkusu
Takım içi normlar

Bir işçi, talimata değil; grubun normuna uyar.

İstihbarat bunu bilir.
İSG ise çoğu zaman görmezden gelir.

Kurumsal Katman

Şimdi dürüst olalım.

Üretim baskısı var mı?
“Bugün de kazasız atlattık” dili kullanılıyor mu?
Kaza bildiren ödüllendiriliyor mu, cezalandırılıyor mu?

Eğer bir işyerinde sessizlik ödüllendiriliyorsa,
orada risk görünmez olur.

Bu, kurumsal bir Omertà’dır.
Ve iş kazalarının sessiz zeminidir.

Algısal Katman

Algı, gerçeklikten daha güçlüdür.

“Bizim iş tehlikeli değil”
“Bu kaza bana olmaz”
“Bunu yıllardır böyle yapıyoruz”

Bu cümleler, istihbarat literatüründe algısal zırh olarak tanımlanır.

Algıyı kırmadan davranışı değiştiremezsiniz.

Fiziksel–Zamansal Katman

Gece vardiyası
Uzayan mesailer
Yetersiz dinlenme
Düşük kan şekeri
Sıcak–soğuk stresleri

Bunlar, insan arazisinin jeolojik fay hatlarıdır.

Kazalar çoğu zaman bu fayların kesiştiği anda olur.

İnsan Arazisi Yakınsaması = Kaza Öncesi Erken Uyarı

İnsan arazisi yakınsaması bize şunu söyler:

Kaza aniden olmaz.
Kaza, davranışsal olarak önceden birikir.

Söylem değişir
Kurallar esnemeye başlar
Küçük ihlaller normalleşir
Sessizlik artar

İstihbarat buna ön belirti analizi der.
Biz İSG’de buna çoğu zaman “şans” deriz.

Oysa şans yoktur; okunamayan insan arazisi vardır.

İSG Uzmanı ve İşyeri Hekimi Ne Yapmalı?

Artık sahada sadece şunları sormak yetmez:

“Talimat var mı?”
“Eğitim aldın mı?”

Şu soruları da sormalıyız:

Bu işi neden böyle yapıyorsun?
Burada risk almaya iten ne?
Kime hayır diyemiyorsun?
Hangi durumda kuralları esnetiyorsun?

İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi, bu noktada:

Denetçi değil, analist
Talimat anlatıcısı değil, davranış çözücü
Evrak takipçisi değil, insan arazisi okuyucusu olmak zorundadır.

Eğitimler Neden Etkisiz Kalıyor?

Çünkü çoğu eğitim:

Bilgi aktarır
Ama algıya dokunmaz
Davranışa temas etmez

İstihbarat, eğitimi değil; iknayı hedefler.

İSG eğitimleri de artık:

“Ne yapmalısın?”dan çok
“Neden yapmıyorsun?” sorusuna odaklanmalıdır.

İnsan Arazisini Okuyabilen İSG, Oyunu Değiştirir

Bir işyerinde:

Risk değerlendirmesi yapılabilir,
Ama risk yaşanır.

İnsan arazisi yakınsamasını anlayan İSG profesyoneli şunu bilir:

Asıl risk, formlarda değil;
insanların zihinlerinde dolaşır.

Bu bakış açısıyla:

Kaza oranları düşer
Meslek hastalıkları erken yakalanır
Güvenlik kültürü kağıttan çıkar, hayata girer

Değerli meslektaşlar,

İş güvenliği artık sadece mevzuat bilgisiyle yürütülecek bir alan değil.
Bu iş, insanı anlamadan yapılamaz.

İstihbarat dünyası bize şunu öğretti:
Araziyi tanımadan savaş kazanılmaz.

Bizim arazimiz insandır.
Ve bu arazi, haritalarda yoktur.

İnsan arazisi yakınsaması, İSG’nin geleceğidir.
Bu geleceği erken okuyanlar, sadece kazaları değil;
sessizce riskleri de ortadan kaldıracaktır.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

0 530 568 42 75

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:

Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hukuki tavsiye yerini alamaz. Web sitemizdeki yayınlardan yola çıkarak, işlerinizin yürütülmesi, belgelerinizin düzenlenmesi ya da mevcut işleyişinizin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriğinde yer alan bilgilere istinaden profesyonel hukuki yardım almadan hareket edilmesi durumunda meydana gelebilecek zararlardan firmamız sorumlu değildir. Sitemizde kanunların içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

Ayrıca;
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Daha Fazla

Genel, Makaleler25 Aralık 2025

25 Aralık 2025

İş Sağlığı ve Güvenliğinde Omerta

Kurumsal Sessizlik Kültürünün Risk Yönetimi Üzerindeki Yıkıcı Etkisi

İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarında kazaların ve meslek hastalıklarının nedenleri çoğunlukla “insan hatası”, “dikkatsizlik” veya “kurallara uyumsuzluk” başlıkları altında sınıflandırılmaktadır. Ancak sahada edinilen deneyimler, bu açıklamaların büyük bölümünün semptomu tanımladığını, kök nedeni ise maskelediğini göstermektedir.

Kökeni sosyolojik ve tarihsel olarak Omertà kavramına dayanan kurumsal ve bireysel sessizlik davranışlarının, İSG sistemlerinin etkinliğini nasıl zayıflattığı gerçeği çok dillendirilmiyor.

Omertà, bu bağlamda suç örgütlerine özgü bir sessizlik yemini olarak değil; örgütsel yapılarda riskin bilinmesine rağmen ifade edilmemesi, raporlanmaması ve görünmez kılınması olarak tanımlanmalıdır.

İSG’de Görmmezden Gelinen Bir Risk Faktörü

İş sağlığı ve güvenliği disiplininin temel varsayımı şudur:
Tehlike tanımlanırsa, risk analiz edilirse ve kontrol tedbirleri uygulanırsa kaza önlenir.

Bu varsayım teknik olarak doğrudur.
Lakin pratikte eksiktir.

Çünkü bu zincirin ilk halkası olan tehlikenin tanımlanması, insan faktörüne doğrudan bağlıdır. Tehlikeyi gören, hisseden, maruz kalan ve deneyimleyen çoğu zaman çalışanın kendisidir. Eğer bu çalışan, gördüğü riski ifade etmiyorsa; sistem ne kadar kusursuz tasarlanmış olursa olsun, İSG yönetimi veri körlüğü yaşar.

İşte bu noktada, klasik risk yönetimi literatüründe yeterince adlandırılmayan ancak sahada son derece etkili olan bir olgu devreye girer: Omertà.

Omertà Kavramının İSG Bağlamında Yeniden Tanımlanması

Omertà, tarihsel olarak Sicilya kökenli bir sessizlik normudur. Lakin bu makalede kullanılan anlamıyla Omertà:

Bir işyerinde risklerin, uygunsuzlukların, tehlikeli davranışların veya sistemsel zaafların bilinmesine rağmen, bireysel veya kurumsal nedenlerle ifade edilmemesi ve raporlanmaması durumudur.

Bu tanımda üç kritik unsur vardır:

Bilme: Risk fark edilmiştir.
Sessizlik: Bilgi paylaşılmamaktadır.
Sistematiklik: Bu durum istisna değil, alışkanlıktır.

Dolayısıyla Omertà, bireysel bir çekingenlik değil; örgütsel olarak öğrenilmiş bir davranış biçimidir.

Kurumsal Omertà ve İSG Yönetim Sistemleri

Yönetim Sistemlerinde Sessizliğin Yapısal Kaynakları

ISO 45001 ve benzeri İSG yönetim sistemleri, katılımcılığı ve çalışan görüşlerinin alınmasını açıkça şart koşar. Ancak uygulamada, birçok kuruluşta bu gereklilik formal düzeyde kalmaktadır.

Kurumsal Omertà genellikle şu yapısal faktörlerden beslenir:

Üretim hedeflerinin güvenlik hedeflerinin önüne geçmesi
Üst yönetimin kazasızlık istatistiklerine aşırı odaklanması
Olumsuz geri bildirimin performans düşüklüğü olarak algılanması
Kaza ve ramak kala bildirimlerinin cezai sonuçlar doğurması

Bu koşullarda, çalışanlar ve orta kademe yöneticiler şu davranışı geliştirir:

“Sorun varsa bile, görünür kılmak kuruma fayda sağlamıyor.”

Bu algı yerleştiğinde, İSG sistemi kâğıt üzerinde çalışır; sahada ise sessizlik hâkim olur.

Kaza Sıklığı ile Sessizlik Kültürü Arasındaki İlişki

Düşük kaza oranları her zaman yüksek güvenlik performansı anlamına gelmez. Aksine, bazı kuruluşlarda düşük raporlama oranı, yüksek Omertà göstergesidir.

Özellikle:

Ramak kala bildirimlerinin yok denecek kadar az olması
Aynı tür kazaların tekrar etmesi
Uygunsuzlukların denetimden denetime kaybolup ortaya çıkması

kurumsal sessizlik kültürünün teknik göstergeleridir.

Çalışan Omertà’sı – Davranışsal Güvenliğin Kör Noktası

Çalışan Neden Konuşmaz?

Davranışsal güvenlik yaklaşımları, riskli davranışlara odaklanır. Ancak çoğu zaman şu soruyu sormaz:

“Çalışan neden bu davranışı sürdürmeye devam ediyor?”

Çalışan Omertà’sının temel nedenleri şunlardır:

İş güvencesi kaygısı
Yöneticiyle çatışma korkusu
“Sorun çıkaran” etiketinden kaçınma
Daha önce yapılan bildirimlerin sonuçsuz kalması
Meslektaş baskısı ve grup normları

Bu faktörler birleştiğinde, çalışan için sessizlik rasyonel bir tercih haline gelir.

Sessizlik ve Risk Normalleşmesi

Sürekli dile getirilmeyen riskler zamanla normalleşir. Normalleşen risk ise artık risk olarak algılanmaz.

Bu durum, literatürde “riskin sıradanlaşması” olarak tanımlanır ve yüksek tehlikeli sektörlerde (madencilik, inşaat, ağır sanayi) sıklıkla görülür.

Omertà burada yalnızca susmak değil; tehlikeyi zihinsel olarak silmektir.

İSG Profesyonelleri Açısından Omertà

İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekiminin Konumu

İş Güvenliği uzmanları ve işyeri hekimleri, teorik olarak bağımsızdır. Ancak pratikte:

İşverenle sözleşmeli çalışırlar
Performansları dolaylı göstergelerle ölçülür
“Sorun çıkaran” değil, “çözüm odaklı” olmaları beklenir

Bu yapı, zaman zaman İSG profesyonellerini de Omertà zincirinin bir halkası haline getirebilir.

Riskin yazılması ile riskin yönetim tarafından kabul edilmesi arasındaki boşluk, çoğu zaman bilinçli veya bilinçsiz yumuşatma ile doldurulur.

“Yazdım, Bildirdim” Yanılsaması

Teknik olarak bir uygunsuzluğun raporlanması, sorumluluğun yerine getirildiği anlamına gelebilir. Ancak raporlanan risk:

Takip edilmiyorsa
Geri bildirim verilmiyorsa
Düzeltici faaliyetlere dönüşmüyorsa

orada Omertà, biçim değiştirerek varlığını sürdürür.

Bu durum, pasif Omertà olarak tanımlanabilir.

Kaza Araştırmalarında Omertà’nın Rolü

Birçok kaza araştırmasında şu sonuçlara rastlanır:

“Risk önceden biliniyordu.”
“Benzer olaylar daha önce yaşanmıştı.”
“Çalışanlar bu durumu normal kabul ediyordu.”

Bu ifadeler, kazanın teknik değil; iletişimsel ve kültürel bir başarısızlık olduğunu gösterir.

Omertà, kazadan sonra ortaya çıkan bir durum değildir.
Kaza, Omertà’nın doğal sonucudur.

Omertà’yı Kırmadan Güvenlik Kültürü Oluşur mu?

Teknik cevabı nettir: Hayır.

Güvenlik kültürü;

Açık iletişim
Psikolojik güvenlik
Geri bildirime açıklık

üzerine inşa edilir.

Omertà ise bu üç unsurun tamamını sistematik olarak bastırır.

Dolayısıyla İSG’de gerçek bir kültür dönüşümü hedefleniyorsa, yalnızca ekipman, prosedür ve eğitim değil; sessizlik davranışları da risk faktörü olarak ele alınmalıdır.

Değerlendirme

İş sağlığı ve güvenliğinde Omertà, teknik literatürde yeterince adlandırılmamış; ancak sahada son derece etkili bir risk çarpanıdır. Tehlike vardır, risk bilinmektedir, ancak sistem konuşmamaktadır.

Bu nedenle:

Kazaları yalnızca “insan hatası” ile açıklamak eksiktir
Risk analizlerini yalnızca teknik parametrelerle sınırlamak yetersizdir
İSG performansını yalnızca istatistiklerle ölçmek yanıltıcıdır

Omertà kırılmadan, güvenlik kültürü gelişmez.
Sessizlik sürdükçe, risk büyür.

İSG’nin geleceği, yalnızca daha iyi ekipmanlarda değil;
daha konuşkan, daha şeffaf ve daha güvenli örgütlerde yatmaktadır.

⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

0 530 568 42 75

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:

Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hukuki tavsiye yerini alamaz. Web sitemizdeki yayınlardan yola çıkarak, işlerinizin yürütülmesi, belgelerinizin düzenlenmesi ya da mevcut işleyişinizin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriğinde yer alan bilgilere istinaden profesyonel hukuki yardım almadan hareket edilmesi durumunda meydana gelebilecek zararlardan firmamız sorumlu değildir. Sitemizde kanunların içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

Ayrıca;
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Daha Fazla

Genel, Makaleler25 Aralık 2025

25 Aralık 2025

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği (23 Aralık 2025 Değişikliği) – Karşılaştırmalı ve Analitik Değerlendirme

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği, işyerlerinde kullanılan tüm ekipmanların iş sağlığı ve güvenliği açısından güvenli kullanımına yönelik asgari şartları belirleyen kapsamlı bir düzenlemedir. Bu Yönetmelik, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun bir uygulama mevzuatı olarak ekipman güvenliğini somut gerekliliklerle tanımlar. casem.saglik.gov.t

23 Aralık 2025 tarihli değişiklik, güncel ihtiyaçlara, uygulama tecrübelerine ve bazı hukuki kararlarla ortaya çıkan tereddütlere yanıt verecek şekilde bir dizi yenilik getirmiştir. Aşağıda bu yenilikler madde madde ele alınmış, önceki hal ile karşılaştırmalı olarak değerlendirilmektedir.

Ekipman Muayene Kuruluşu Tanımı

Önceki Hali:
Yönetmelikte, ekipmanların kontrolü ve periyodik muayeneleri tanımlanmış olmakla birlikte, muayene kuruluşuna ilişkin ayrı ve açık bir tanım yer almamaktaydı. Bu durum uygulamada yetkili kuruluşların kapsam ve sorumluluğunun netleşmesini zorlaştırabiliyordu.

Yeni Düzenleme:
Değişiklik ile “ekipman muayene kuruluşu” tanımı eklenmiştir. Bu tanım, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Kanunu’nda yapılan uyum düzenlemesine paralel olarak muayene hizmeti sunacak kuruluşların çerçevesini belirlemektedir. Böylece akredite kuruluştan bağımsız olarak, ilgili kriterleri taşıyan muayene kuruluşlarının resmi dayanağı oluşmuştur. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

İyi Yanları:

Muayene süreçlerinin şeffaflaşması ve yetkin kuruluşların tanımlanması kolaylaşmıştır.
Uygulamada belirsizliklerin ortadan kaldırılmasıyla rapor güvenilirliği artar.

Olumsuz/Araştırılması Gereken Hususlar:

Kuruluşların yetkilendirilmesinde ölçütlerin ve denetim mekanizmalarının yeterliliği, uygulamada belirleyici olacaktır.
Yetersiz kriterlerle yetki verilmesi, güvenlik standartlarının düşmesine yol açabilir.

Periyodik Kontrol Kriterlerinin Belirginleştirilmesi

Önceki Hali:
Yönetmelik EK-III’te yer alan ekipman listesindeki periyodik kontrole tabi ekipmanlara ilişkin kontrollerin yapılacağı belirtiliyordu; ancak uygulamada bu kapsamın sınırları zaman zaman yoruma açık olabiliyordu. casem.saglik.gov.tr

Yeni Düzenleme:

EK-III kapsamındaki iş ekipmanlarının sadece listede yer alan ekipman veya ekipman gruplarının periyodik kontrole tabi olduğu ifadesi açık biçimde yeniden vurgulanmıştır.
Ayrıca bu kontrollerin periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişilerce yapılacağı hükmü güçlendirilmiştir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

İyi Yanları:

Kontrole tabi ekipmanların kapsamı uygulamada netleşir, yanlış kontrollerin önüne geçilir.
Kontrol için gerekli yeterlilik ve sorumluluk daha açık tanımlanır.

Olumsuz/Araştırılması Gereken Hususlar:

Listede yer almayan ya da yeni ekipman tipleri için belirsizlik sürebilir; Bakanlığın yayımlayacağı ek kriterler bu boşluğun doldurulmasında kritik rol oynar.

Periyodik Kontrol Sözleşmeleri ve İSG-KATİP Uygulaması

Önceki Hali:
Periyodik kontrollerle ilgili sözleşme süreçlerine ilişkin usul esasları maddede yer almasına rağmen İSG-KATİP sözleşme şartları uygulaması daha az ayrıntılıydı. casem.saglik.gov.tr

Yeni Düzenleme:

İşveren ile periyodik kontrol yapmaya yetkili kişi arasında yapılacak sözleşmenin, kontrol gerçekleştirilmeden en geç 1 gün önce İSG-KATİP sistemi üzerinden düzenlenmesi ve onaylanması gerekliliği açıkça hüküm altına alınmıştır.
Periyodik kontrol zorunlu olmayan ekipmanlar için, yapılan raporlarda şekil ve sözleşme şartı aranmayacağı belirtilmiştir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

İyi Yanları:

Kontrollerin belgelendirme süreci daha düzenli ve izlenebilir hâle gelir.
UIP veya kağıt belgelerdeki uyumsuzluklar azaltılır.

Olumsuz/Araştırılması Gereken Hususlar:

Küçük işletmelerde İSG-KATİP üzerinden sözleşme zorunluluğu süre olarak yükümlülük oluşturabilir.
Dijital platformda yaşanabilecek teknik sorunlar, sözleşme zamanlamasında gecikmelere neden olabilir.

Kontrol Kriterlerinin Resmî Yayın Kanalı

Önceki Hali:
Periyodik kontrole ilişkin kriter dokümanlarının yayımlanma yöntemi daha genel ifadelerle belirtiliyordu. casem.saglik.gov.tr

Yeni Düzenleme:

“isekipmanlari.csgb.gov.tr” adresi resmî yayın kanalı olarak belirlenmiştir. Bu kanalda iş ekipmanına özgü periyodik kontrol rapor ve kriter dokümanları yayımlanacaktır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

İyi Yanları:

Uygulamada referans merkezi oluşturulması sayesinde bilgiye erişim kolaylaşır.
Denetim ve saha uygulamaları açısından standartlaştırma imkânı artırılır.

Olumsuz/Araştırılması Gereken Hususlar:

Merkezi sistemin sürekli güncel tutulması ve erişilebilir olması gerekliliği mevcuttur.

Muhtemel Geçiş Süreleri ve Ekipman Grupları

Değişiklik metninde doğrudan yer almasa da uygulama bağlamında:
Bazı ekipman grupları için geçiş süreleri ve standartların uygulanma tarihleri belirlenebilir. Örneğin rüzgâr türbinleri gibi spesifik ekipmanlarda belirlenen süreler bu kapsamda önem kazanır ve uygulamada işletmelere esneklik sağlayabilir.

İyi Yanları:

Yeni standartlara uyum için uygulama süresi tanınması, işletmelerin hazırlık yapmasına imkân verir.

Olumsuz/Araştırılması Gereken Hususlar:

Geçiş süresi tanınmayan ekipmanlarda uyum zorunluluğu kısa sürede uygulanmak durumunda kalabilir.

Genel Değerlendirme

Olumlu Yönler

Değişiklikler, iş ekipmanı güvenliğinin belirlilik, şeffaflık ve izlenebilirlik ilkeleri çerçevesinde güçlendirilmesini hedefler.
İSG-KATİP ve EKİPNET gibi dijital araçların etkin kullanımı sayesinde belge ve kontrol süreçleri daha sağlam temellere oturmaktadır.
Ekipman muayene kuruluşlarının tanımı ile saha uygulamalarına uygun kurumsal dayanak oluşturulmuştur.

Olumsuz / Dikkat Gerektiren Hususlar

Dijital sistemlerin işletilmesi ve sözleşme süreçlerinin zamanlaması, özellikle küçük işletmeler için idari yük yaratabilir.
Kontrol kriterlerinin uygulama kapsamının net olmaması hâlinde ek açıklamalar veya tebliğler beklenecektir.
İlgili adreslerin (örneğin isekipmanlari.csgb.gov.tr) sürekliliği ve erişim kolaylığı denetim süreçlerinin sağlıklı işlemesi için önem arz etmektedir.

Sonuç

23 Aralık 2025 tarihli değişiklikler, uygulamada karşılaşılan belirsizlikleri gidermeye yönelik önemli adımlar içermektedir. Özellikle ekipman muayene kuruluşu tanımının yapılması, İSG-KATİP üzerinden sözleşme zorunluluğu ve kriterlerin açık şekilde ifade edilmesi, mevzuatın uygulama etkinliğini artırma yönünde bir evrim geçirdiğini göstermektedir. Bununla birlikte, bu yeniliklerin tam etkinliği, özellikle dijital sistemlerin işletilmesi ve periyodik kontrol kriterlerinin açıkça yayımlanmasına bağlı olarak ortaya çıkacaktır.

Uygulama süreçlerinde ortaya çıkan geri bildirimler, ilave tebliğ ve kılavuzlarla desteklenmesi hâlinde mevzuatın amaçladığı güvenlik seviyesinin sağlanması daha mümkün olacaktır.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

0 530 568 42 75

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:

Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hukuki tavsiye yerini alamaz. Web sitemizdeki yayınlardan yola çıkarak, işlerinizin yürütülmesi, belgelerinizin düzenlenmesi ya da mevcut işleyişinizin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriğinde yer alan bilgilere istinaden profesyonel hukuki yardım almadan hareket edilmesi durumunda meydana gelebilecek zararlardan firmamız sorumlu değildir. Sitemizde kanunların içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

Ayrıca;
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Daha Fazla

Genel, Makaleler25 Aralık 2025

22 Aralık 2025

Teknik Dil mi, Hayat Kurtaran Dil mi?

İş güvenliği uzmanının saha çalışmaları ve eğitimlerde kullandığı dil, yalnızca bilginin doğruluğunu değil, anlaşılırlığını ve uygulanabilirliğini de belirliyor. Teknik olarak kusursuz bir içerik, eğer çalışan tarafından anlaşılmıyorsa, pratikte hiçbir anlam ifade etmiyor. Bu nedenle iletişimde kullanılan kelimeler, en az önlem kadar hayati öneme sahiptir.

İş güvenliği uzmanının saha çalışmaları sırasında karşısında çoğu zaman mühendis, hekim, akademisyen değil; ustalar, operatörler, teknisyenler, şoförler, bakımcılar ve yardımcı personeller vardır. Bu insanların büyük bölümü risk algısını teknik terimlerle değil, gündelik deneyimleri ve kullandıkları pratik dil üzerinden oluşturur.

Örneğin “statik elektrik riski” dendiğinde bazı çalışanlar bunu soyut bir fizik konusu olarak algılarken, “makine üzerindeki elektrik birikmesi çarpabilir” ifadesi çok daha somut bir anlam taşır. Aynı gerçek, farklı ifade düzeylerinde bambaşka etkilere yol açar.

Bu nedenle iş güvenliği uzmanı, saha uygulamalarında ve eğitim anlatımlarında mümkün olduğunca:

Genelleşmiş halk dilini
Meslek gruplarının kendi arasında kullandığı terimleri
Yöresel ve yerel ifadeleri
Günlük hayattan örnekleri

kullanmalıdır.

Bu, bilimsellikten ödün vermek değil; aksine bilimin sahaya inmesini sağlamaktır. Çünkü bugünkü amacımız, teknik olarak doğru konuşmak değil, doğru davranışın oluşmasını sağlamaktır. İş güvenliği felsefesi yerleştiğinde tabi ki teknik terminolojiyi kullanmak ve ortak dil olmasını sağlamak o günün sorumluluğu olacaktır.

Örneğin:

“Kişisel koruyucu donanım” yerine önce “iş ekipmanın” veya “koruyucu malzemen” denmesi
“Yüksekte çalışma” yerine “başının üstünde, düşme ihtimali olan iş” ifadesinin kullanılması
“Konfined alan” yerine “hava almayan kapalı alan” ifadesi
“Respiratör” yerine “toz maskesi (respiratör)” ifadesi

sahada karşılık bulan, anlaşılan ve hafızada kalan anlatımlardır. İnsanlar bildikleri kelimelerle düşünür; düşünemediği şeyi ise uygulayamaz.

Ancak burada çok önemli bir ayrım vardır:
Sözlü anlatım dili ile resmi yazım dili aynı olmak zorunda değildir.

İş güvenliği uzmanı, sözlü iletişimde sade, anlaşılır ve yerel bir dil kullanırken; resmi belgelerde, raporlarda, talimatlarda, risk analizlerinde ve prosedürlerde mutlaka teknik ve hukuki terminolojiye bağlı kalmalıdır. Çünkü bu belgeler denetim, soruşturma, mahkeme ve resmi değerlendirme süreçlerine girebilir. Bu yazılı belgelerde kullanılacak her kelimenin:

Mevzuatta karşılığı olmalı
Bilimsel terminoloji ile uyumlu olmalı
Meslek standartlarına uygun olması gerekir

Buradaki ideal yöntem şudur:
Eğer hazırlanan belge çalışanların da okuyup anlayacağı bir doküman (örneğin: talimat, uyarı, saha panosu, eğitim broşürü, cep rehberi vb.) ise teknik terimin hemen yanında, parantez içinde halk arasında kullanılan karşılığı da verilmelidir.

Örnek kullanım:

Kişisel Koruyucu Donanım (KKD – koruyucu ekipman)
Konfined Alan (hava almayan kapalı alan)
LOTO – Kilitleme/Etiketleme (makineyi kilitleyip etiket asma)
Statik Elektrik (durgun elektrik birikmesi)
Ergonomi (vücuda uygun çalışma düzeni)
Asfiksi (boğulma / oksijensiz kalma)

Bu yöntemle iki önemli kazanım elde edilir:

Resmi doğruluk korunur
Pratik anlaşılırlık sağlanır

Bu yaklaşımı benimsemeyen, sadece teknik terimlerle konuşan ve çalışanların “anlamasını onları ilgilendirmeyen bir detay” olarak gören kişiler ise aslında iş güvenliğinin ruhunu anlamamıştır. Çünkü iş güvenliği, raportörlük ya da ezbere mevzuat aktarımı değildir. İş güvenliği, davranış değiştirme sanatıdır. Bunun yolu da doğru kelimeleri, doğru insana, doğru biçimde söylemekten geçer.

Daha da önemlisi şudur: Çalışanın anlamaması bir “cehalet” problemi değil, bir “iletişim sorunu”dur. Eğer çalışan anlamıyorsa, anlatan kişi görevini tam yapmamış demektir. Bu noktada sorumluluk, terimi bilmeyene değil; bildiği hâlde sadeleştirmeyenedir.

Kendisi anlamadığı için değil, anlatmaya emek vermediği için teknik dil eleştirisi yapan ama çalışanları bilinçlendirmek gibi bir çaba da göstermeyen kişiler, eleştirinin arkasına saklanan konfor alanında kalırlar. Oysa gerçek iş güvenliği uzmanı şikâyet eden değil, anlatma yöntemi geliştiren kişidir.

Sonuç olarak:

Sahada: Halkın, çalışanın dili konuşulmalıdır.
Belgede: Bilimin ve mevzuatın dili korunmalıdır.
Çalışan odaklı dokümanda: Teknik terim + parantez içinde günlük karşılık birlikte kullanılmalıdır.

Amaç: Bilgi gösterisi değil, bilginin kabul edilebilir yoldan aktarılması ve uygulanasının sağlaması olmalıdır

Çünkü en gelişmiş terminoloji bile, eğer insanın zihnine ve davranışına ulaşmıyorsa, sadece süslü kelimeler yığınıdır. İş güvenliği uzmanının asıl ustalığı kelime sayısında değil, anlaşılır olmasıdır.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

0 530 568 42 75

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:
Bu sitede yer alan içerikler yalnızca genel bilgilendirme amacı taşır. Paylaşılan bilgiler, bir hekim muayenesinin, tedavisinin veya profesyonel danışmanlığın yerini tutmaz. Buradaki bilgiler esas alınarak herhangi bir ilaç tedavisine başlanması, mevcut tedavinin değiştirilmesi ya da bırakılması uygun değildir.

Aynı şekilde, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili içerikler, bir iş güvenliği uzmanı, mühendis veya teknik ekip tarafından yapılması gereken değerlendirme ve kararların yerine geçemez. Bu bilgiler temel alınarak saha risk değerlendirmesi yapılması ya da mevcut sistemin değiştirilmesi önerilmez.

Sitede herhangi bir yasa dışı ilan ya da yönlendirme yapılması amacı bulunmamaktadır. İçerikler, sadece farkındalık yaratmak ve bilinçlendirme sağlamak amacıyla sunulmuştur.

⭐️⭐️⭐️

Daha Fazla

Genel, Makaleler22 Aralık 2025

21 Aralık 2025

Fütüvvet’in Manası ve Günümüz İş Sağlığı ve Güvenliğine Yansımaları

Ahilik Ansiklopedisi Işığında İncelemem

Fütüvvet Nedir?

Ahilik Ansiklopedisi’nde Fütüvvet, yalnızca bir kavram değil; Anadolu’daki toplumsal, ekonomik ve kültürel örgütlenmenin temel referans sistemlerinden biri olarak açıklanır. Ansiklopedi metinlerinde Fütüvvet’in kökeni Abbasi döneminde yazıya geçen Fütüvvetnâmeler üzerinden takip edilir; ancak bu kavramın İslam ahlak geleneği, tasavvufi öğreti ve toplumsal dayanışma geleneğiyle harmanlandığında “ahlaki meslek düzeni” kurduğu özellikle vurgulanır.

Fütüvvet; yiğitlik, cömertlik, başkasını gözetme, nefsi kötülüklerden arındırma, ahlaki doğruluk, dürüst üretim, toplumsal sorumluluk ve kul hakkından korunma gibi boyutlarıyla tanımlanır. Ahilik ansiklopedisinde özellikle şu vurgu dikkatimi çekti:

“Fütüvvet, insanı kendinden başkasına faydalı olmaya yönelten bir erdemler sistemidir.”

Bu tanım, Ahiliğin kurumsal yapısında somutlaşan değerlerin de çıkış noktasıdır. Zira Ahilik, fütüvvet ahlakını esnaf ve zanaat örgütlenmesinin disiplin, üretim standardı, ustalık–çıraklık ilişkisi ve toplumsal düzen mekanizmalarına dönüştürmüştür.

Bu nedenle Fütüvvet’i teknik anlamda “ahlaki kod” olarak görmek yetersizdir; aslında bu kavram, meslekî düzenlemelerin etik temeli ve örgütsel yönetişimin kültürel çerçevesidir.

Fütüvvet ve Ahilik – Ahlakın Üretime Dönüşmesi

Ahilik Ansiklopedisi, Fütüvvet’in Ahiliğe dönüşümünü üç aşamada açıklar:

Manevi Aşama: Tasavvufî eğitim, nefs terbiyesi, adalet ve doğruluk ilkeleri.
Toplumsal Aşama: Dayanışma, yardımlaşma, kardeşlik (ahit bağı), toplumsal güven.
Mesleki Aşama: Üretim ahlakı, kalite kontrol, hileden kaçınma, ustalık mertebeleri, işyeri düzeni, çalışma güvenliği.

Fütüvvet ilkeleri Ahiliğin çalışma hayatını düzenleyen 300’ün üzerinde yazılı kuralına temel oluşturmuştur. Bu kuralların içinde doğrudan günümüz İş Sağlığı ve Güvenliği’ne karşılık gelen ifadeler vardır.

Örneğin:

Ahi, çırak ve kalfanın sağlığını gözetir.
Çalışma mekânı temiz, düzenli ve tehlikeden arındırılmış olmalıdır.
Usta, meslek erbabının beden gücünü aşan yükümlülük vermez.
Tehlikeli davranış ve dikkatsiz çalışma “ortak zarar” kapsamında cezalandırılır.
Üretim malzemesinin güvenliği ve iş aracının bakımı ustanın sorumluluğundadır.
Meslekte hile, yalnızca kalite kusuru değil “ahlaka aykırı ve kul hakkı ihlali” kabul edilir.

Bu yaklaşım, modern İş Sağlığı ve Güvenliği literatürünün risk azaltma, kaza önleme kültürü, insan odaklı çalışma tasarımı, mesleki etik ve organizasyonel güvenlik kültürü başlıklarıyla şaşırtıcı biçimde örtüşür.

Fütüvvet’in Temel Unsurları ve Modern İş Sağlığı ve Güvenliği’ndeki Karşılıkları

Aşağıda Fütüvvet’in temel kavramlarını Ahilik Ansiklopedisi’nin aktarımıyla özetleyeceğim. Ayrıca bunların günümüz İş Sağlığı ve Güvenliği uygulamalarıyla ilişkilerini açıklıyacağım.

Edep – Çalışma Disiplini ve Güvenlik Kültürü

Fütüvveti anlamanın ilk adımı “edep” kavramıdır. Edep, yalnızca nezaket değil; çalışma ortamındaki davranış normlarının bütünüdür.

Ansiklopedide edep şöyle açıklanır:

“Edep, insanın kendisine ve çevresine zarar vermeyecek biçimde davranmayı bilmesidir.”

Modern İş Sağlığı ve Güvenliği çerçevesinde edep; “güvenli davranış kültürü” olarak adlandırabiliriz.

Karşılıkları:

Güvenlik prosedürlerine uyum
Kişisel koruyucu donanım kullanımı
Riskli davranışların kontrolü
Makine ve ekipman kullanımında disiplin
İş arkadaşını tehlikeye atmamak

Fütüvvet’in edep anlayışı İş Sağlığı ve Güvenliği literatüründeki Davranış Odaklı Güvenlik yaklaşımının doğrudan kültürel köklerine benzer.

Emanet – Çalışanın Bedeninin ve Güvenliğinin Korunması

Fütüvvetnâmelerde emanet, yalnızca malı korumak anlamına gelmez; insan bedeninin de “emanet” olduğu vurgulanır.

Ahilik Ansiklopedisi bu durumu şöyle açıklar:

“Ahi, kendi bedenini ve başkasının bedenini Allah’ın emaneti sayar; onları zarardan uzak tutmak görevdir.”

Bu anlayış, modern İş Sağlığı ve Güvenliği’nin en temel ilkesine karşılık gelir:

Çalışanın yaşam hakkı kutsaldır.
İşveren, çalışan sağlığını korumakla yükümlüdür.
Kaza, kader değil önlenebilir bir ihlaldir.
Riskler görünmezleştirilemez; yönetilmelidir.

Bu bakış, günümüz hukukunda yer alan “iş sağlığı ve güvenliği maliyetleri çalışana yansıtılamaz” prensibinin tarihsel ve kültürel bir karşılığıdır.

Cömertlik ve Kardeşlik – Dayanışmacı Güvenlik Yönetimi

Fütüvvet’in temel kavramlarından biri cömertliktir; ancak bu cömertlik yalnız ekonomik bir paylaşım değildir.

Ahilik ansiklopedisinde cömertliği tanımlarken şöyle der:

“Ahi, bilgiyi, tecrübeyi ve imkanını kardeşinden esirgemeyen kimsedir.”

İş Sağlığı ve Güvenliği bağlamında bu:

Bilgi paylaşımı,
Risk uyarıları,
Kalfa–çırak eğitiminde deneyim aktarma,
Tehlike fark ettiğinde müdahale etme,
İş arkadaşının güvenliğini kendi güvenliği kadar önemseme

şeklinde karşılık bulur.

Günümüzde buna “güvenlik iletişimi” denir. Uluslararası standartlar (ISO 45001 vb.) güvenliğin toplumcu bir çaba olduğunu vurgular. Fütüvvetin kardeşlik ilkesi, bu yaklaşımı asırlar önceden kurumsallaştırmıştır.

Nefs Terbiyesi – Riskli Davranış ve Psikososyal Etmenler

Fütüvvet eğitiminde nefis terbiyesi önemlidir. Kibir, acelecilik, dikkatsizlik, öfke gibi unsurların “insanın kendine zarar vermesine yol açtığı” belirtilir.

Modern İş Sağlığı ve Güvenliği’nde bu durum:

Psikososyal risk faktörleri
Stres yönetimi
Dikkat dağınıklığı
Kural dışı davranış sebepleri
İnsan hatası analizi

başlıklarıyla karşılık bulur.

Ahilik Ansiklopedisi’nde nefis eğitimi yalnız manevi bir disiplin olarak değil, “iş kazasına yol açacak davranışların önlenmesi” olarak da yorumlanır.

Hileden Kaçınma – Kalite ve Güvenlik Bütünlüğü

Ahilikte hile yalnızca müşteriyi aldatmak değildir; hileli üretim çevreye, topluma ve meslektaşa zarar verir. Fütüvvetnâmelerde hile şu şekilde tanımlanır:

“Hile, el emeğinin şerefini zedeleyen kötülüktür.”

Bu tanım modern İş Sağlığı ve Güvenliği’nde:

Standart dışı üretim,
Kalitesiz malzeme kullanımı,
Ekipman bakımının ihmal edilmesi,
İş güvenliği ekipmanını ucuz veya sahte kullanmak,
Denetimlerin yanıltılması

gibi alanlarla birebir örtüşür.

Günümüzde “proses güvenliği” ve “ürün güvenliği” kavramlarının temel mantığı Ahilik’teki hile yasağıyla aynıdır.

Mesleki Yeterlik – Eğitim ve Yetkilendirme

Ahilik Ansiklopedisi’nde Fütüvvetin uygulama alanı ustalık–kalfalık–çıraklık düzenidir.

Bu düzenin ana dayanakları:

Süreç içinde öğrenme
Ustanın çalışanın sağlığı ve güvenliği üzerindeki sorumluluğu
Eğitim görmeden iş yapmama
Yetki ve sorumluluğun kademeli verilmesi
Meslektaşın gelişiminin desteklenmesi

Modern İş Sağlığı ve Güvenliği’nde karşılıkları:

Çalışan eğitimi
Sertifikasyon
Yetkilendirme prosedürleri
Uzman eğitimi
İşe yeni başlayanların oryantasyonu
Sürekli mesleki gelişim

Görüldüğü üzere, Fütüvvet’in mesleki yeterlik sistemi günümüzdeki İş Sağlığı ve Güvenliği performansının en belirleyici unsurlarından biri olan “işe uygunluk ve eğitim” kavramıyla derinden ilişkilidir.

Fütüvvet ve Ahilik, Günümüz İş Sağlığı ve Güvenliği’nin Kültürel Temelleri

Fütüvvet, yalnızca bir tarihsel kavram değil; çalışma hayatına yön veren bir etik sistemdir. Ahilik Ansiklopedisinde de birçok yerde vurguladığı gibi;

Fütüvvet, insanı merkeze alan bir güvenlik kültürü kurmuştur.
Ahilik bu kültürü örgütlü bir meslek sistemine dönüştürmüş, risk yönetimini ahlaki ve toplumsal bir görev olarak kurumsallaştırmıştır.
Modern İSG’nin temel kavramları olan risk yönetimi, eğitim, katılım, denetim, insan odaklılık ve etik üretim Fütüvvet’in doğal bileşenleridir.

Bugün Türkiye’de güvenlik kültürünü geliştirmek için geçmişteki bu köklü kültürün yeniden yorumlanması; hem tarihse mirasımızın korunması hem de çalışma yaşamının sürdürülebilir bir değer zemini üzerinde yükseleceği düşüncesindeyim..

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Daha Fazla Kaynaktan Okumayı Sevenler Devam Edebilirler