Genel

İş güvenliği alanında yıllardır sahada çalışan biri olarak, işveren ve işçi ilişkisini sadece hukuki bir çerçevede değil, deneyimlediğim pratik olaylar üzerinden değerlendirmek benim için daha anlamlı oluyor. İşçi sağlığı ve güvenliği denince genellikle yasalar, yönetmelikler ve standartlar öne çıkıyor; lakin işin özünde ilişkisel bir boyut var: bilgi, güven ve deneyim etrafında dönen bir epistemoloji. Yani “bilgi” ve “bilmenin biçimi” burada belirleyici.

İşçi-işveren ilişkisine giriş yapmadan önce, konuyu bilgi ve düşünce yapısı açısından temellendirmek gerekir. Epistemoloji, bilginin doğasını, nasıl üretildiğini, doğruluğunu ve sınırlarını sorgular. İşyerinde bilgi dediğimiz şey, yalnızca resmi prosedürler veya yönetmelikler değildir; aynı zamanda saha tecrübeleri, gözlemler, söylentiler, hatta kulaktan kulağa yayılan pratik bilgiler de bilgi kapsamında değerlendirilmelidir. İşveren ve işçi arasındaki iletişimde, bilginin nereden geldiğini, ne kadar güvenilir olduğunu ve nasıl kullanıldığını anlamak kritik.

Deneyimlerim, makine – metal işleri, tekstil, balıkçılık ve inşaat sahalarında yoğunlaşıyor. Birbirinden ne kadar da farklı sektörler – alanlar değil mi? Bu alanlarda işçi ve işveren ilişkisi çoğu zaman doğrudan “güven” üzerinden şekilleniyor. Örneğin, 2012 öncesi işyeri hekimliğini yaptığı bir işletmedeki bakım ekibinin çalışma şekli hâlâ aklımdadır: Bakım ekibindeki işçi arkadaşlarımız, yeni bir makineyi çalıştırmadan önce küçük güvenlik testlerini kendi aralarında yapıyorlardı. İşveren bunu resmi prosedür olarak görmüyordu; hatta zaman zaman işi geciktirmemeleri konusunda uyarıyordu. Buna rağmen bakımcılar, kendi deneyimlerini ve gözlemlerini kullanarak olası kazaları önlüyorlardı. Burada bilgi, sadece resmi dokümanlardan değil, işçinin sahadaki deneyiminden ve kolektif hafızasından doğuyordu.

Türkiye’de iş hukuku, işçi sağlığı ve güvenliği açısından oldukça detaylıdır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işverenin sorumluluklarını net bir şekilde ortaya koyar: risk değerlendirmesi yapmak, çalışanları bilgilendirmek, gerekli eğitimleri sağlamak ve uygun iş güvenliği ekipmanları temin etmek. İşçi ise bu süreçte hem kendi güvenliğini gözetmek hem de işverene doğru bilgi aktarmakla yükümlüdür. Teoride her şey net gözükse de sahada durum çoğu zaman farklıdır.

Bir örnek üzerinden açıklamak gerekirse, eski bir üretim sahasında, toz maruziyetinin yüksek olduğu bir bölümde çalışıyorduk. İşveren, işçileri korumak için maske ve havalandırma sağlıyordu; ancak işçiler maskeleri doğru şekilde kullanmıyor veya yoğunluk arttığında havalandırmayı yeterince etkin kullanmıyorlardı. Bu noktada işverenin sağladığı bilgi (riskleri anlatan eğitimler, yazılı prosedürler) ile işçilerin sahadaki bilgisi (hangi alanlarda daha yoğun toz olduğunu, hangi makinelerin daha tehlikeli olduğunu gözlemleme) birbirine karışıyordu. İş güvenliği profesyoneli olarak, bilgiyi anlama ve geçerliliğini sorgulama (epistemoloji) çerçevesinde bu iki kaynağı birleştirip daha güvenli bir ortam oluşturmak benim sorumluluğumdaydı.

Güven, işveren ve işçi ilişkisini bilgi felsefesi (epistemolojik) bağlamda derinleştiren önemli bir unsurdur. İşçiler, işverene güvenmediklerinde ya da prosedürleri sahada yeterince anlamlı bulmadıklarında bilgiyi uygulama motivasyonları düşer. Örneğin, bazı işyerlerinde işçilerin maskeleri sadece “gösteriş” için taktığını, ciddi bir maruziyeti önlemek için kullanmadığını gözlemledim. Burada sorun, bilgi eksikliğinden değil, bilginin güven çerçevesinde işlevsiz kalmasından kaynaklanıyordu. İşveren, bilgi aktarımını sadece formalite ve resmi bir süreç olarak görüyorsa, işçilerin saha bilgisi ve deneyimi göz ardı ediliyor.

Türkiye’deki iş güvenliği uygulamaları açısından bu ilişkiyi daha da somutlaştırmak mümkün. İşverenler çoğu zaman risk değerlendirmelerini belgeler üzerinden yürütüyor. Risk analizi raporları hazırlanıyor, imza karşılığı işçilere dağıtılıyor; ama saha pratiğinde bu belgelerin uygulanması işçilerin deneyimine ve anlayışına bağlı kalıyor. Örneğin bir çimento fabrikasında gördüğüm uygulamada, toz ölçümleri belirli periyotlarla yapılıyordu. Ölçüm sonuçları raporlara yansıtılıyor, ama işçiler hangi bölgelerde daha yoğun toz olduğunu ve hangi ekipmanın riskli olduğunu kendi deneyimlerinden biliyordu. Epistemolojik olarak işçi bilgisi ile işveren bilgisi arasında bir uyumsuzluk vardı ve bu uyumsuzluğu köprülemek, güvenlik önlemlerini sahada işler hâle getirmek için profesyonel müdahale gerekiyordu.

İşçinin ve işverenin bilgiye yaklaşımında; bilginin ne olduğuna, nasıl öğrenildiğine, öğretildiğine ve üretildiğine dair bakış açısındaki farklılıkları, güvenlik önlemlerinin uygulamaya geçirilmesinde bir engel oluşturuyordu ve bu nedenle profesyonel bir aracılıkla bu durumun düzeltilmesi gerekiyordu.

Bilginin gelişimi perspektifinden bakınca, işverenin bilgisi genellikle kişinin ne “yapması gerektiğine” dair yönergeler belirleyen ve prosedüreldir: “Şu adımları izle, bu ekipmanı kullan, bu eğitimleri al.” İşçinin bilgisi ise pratik ve deneyimseldir: “Bu makineyi çalıştırırken şu riskler var, bu koşullarda şunlara dikkat etmeliyim.” Bu iki bilgi kaynağını birleştirmek, iş güvenliği kültürünü oluşturmak ve iş kazalarını önlemek için kritik. Çalışan ve işveren arasındaki güven ilişkisi, bilgi alışverişinin ne kadar verimli yapıldığına göre şekillenir.

Bir başka somut örnek: Bakım sırasında yüksek basınçlı sistemle çalışırken işçilerin bir kısmı prosedürleri eksik uyguluyordu. İşveren prosedürleri sıkı şekilde uygulama talimatı vermişti, ama sahadaki işçiler bazen “daha hızlı bitirmek” için sıralı işlemlerin bir kısmını atlıyorlardı. Burada sahadaki bilgi, işin hızına ve pratik gerekliliklerine dayanıyor; işverenin bilgi ise güvenlik odaklı ve teorik. Farklı bakış açılarından gelen bu iki bilgi, birbiriyle çelişerek tehlikeye yol açıyordu. Çözüm, iş güvenliği eğitimlerini sadece formal prosedürler üzerinden yürütmek değil, aynı zamanda işçilerin deneyimlerini dinlemek ve prosedürleri onların sahadaki pratiğine adapte etmekti.

Ülkemizde iş hukuku ve uygulamaları bağlamında, işverenin sorumlulukları çok net. Fakat işçilerin sahadaki bilgisi ve deneyimi göz ardı edildiğinde, hukuki çerçeve tek başına yeterli olmuyor. Örneğin, iş kazası sonrası yapılan incelemelerde sık sık gördüğüm şey, işçilerin prosedürleri bilmesine rağmen uygulamadıkları için kazaların gerçekleştiği oluyor. Bu, sadece bilgi sahibi olmakla aşılamayacak bir sorundur: Ortada bir anlama ve uygulama boşluğu var: bilgiye sahip olmak değil, onu güvenle yaymak ve faaliyete geçirmek esas olandır.

İşçi ve işveren arasındaki ilişkinin bilgi oluşturma boyutu incelenirken bu ilişkinin bilginin nasıl ortaya çıktığı yönünden ele alınmasında, ortaklaşa bilgi yaratma kavramı da büyük önem taşır. Saha tecrübeleri, işçilerin gözlemleri, uyarıları ve deneyimleri bir araya geldiğinde, güvenliği artıran yeni bilgi üretimi ortaya çıkıyor. Örneğin bir vardiyada bir işçi, belirli bir makinenin belirli bir koşulda tehlikeli olabileceğini fark ediyor ve diğer işçilere söylüyor. İşveren bu bilgiyi prosedürlere adapte ediyor. Bu, işveren ve işçi bilgisinin ortak bir zeminde birleştiği aşamadır.

İş güvenliği profesyoneli olarak benim görevim, bu bilgi akışını yönetmek, Anlama ve uygulama farklılıklarını bulmak ve bilginin uygulama alanında hayata geçirilmesini garantilemek. İşverenin prosedürel bilgisi ile işçinin pratik bilgisi arasında bir köprü kurmak, riskleri azaltmanın temel yolu. Türkiye’deki uygulamalardan örnek vermek gerekirse, bir fabrikada maruziyet ölçümleri ve eğitimler yeterince yapılmış olmasına rağmen, işçiler belirli alanlarda maskeleri çıkarmak zorunda kalıyordu; sebep ise işçilerin pratik ihtiyaçları ve prosedürlerin sahadaki uygulanabilirliği arasındaki çatışmaydı. Bu durumda, güvenlik kültürünü güçlendirmek için hem prosedürleri revize etmek hem de işçilerin deneyimlerini dinlemek gerekiyordu.

Sonuç olarak, işveren ve işçi arasındaki bağ, hukuki zorunlulukları aşarak, bilgiyi üretme ve ortaklaştırma üzerine kurulu bir yapıya sahiptir.İşverenin sağladığı eğitim ile işçilerin pratik bilgisi ve çalışma ortamındaki tespitleri dengelenmelidir; aksi takdirde bilgi sadece kağıt üzerinde kalır ve işe yaramaz. Türkiye’deki iş hukuku ve işyeri pratikleri, yasal gerekliliklerin ve pratik saha bilgisinin ortak kullanılmaması durumunda güvenlik kültürünün zayıf kaldığını ortaya koyuyor.

Deneyimlerime dayanarak şunu net bir şekilde ifade edebilirim: İşveren ve işçi arasındaki anlayış ve bilgi paylaşımı ilişkisini sağlamlaştırmak için atılması gereken üç temel adım bulunmaktadır:

1. Bilgiyi Karşılıklı Açıklıkla Paylaşmak:
   • Çalışanların tecrübeleri ve işverenin hazırladığı kurallar, birbirine açık olmalıdır. Sahada yapılan gözlemler ve hazırlanan raporlar düzenli olarak karşılıklı paylaşılmalıdır.
2. Güven Ortamı Oluşturmak:
   • Çalışanlar, güvenlik kurallarını sadece “yapılması zorunlu” bir iş olarak değil, kendi can güvenlikleri için bir gereklilik olarak görmelidir. İşveren ise, sahadan gelen pratik bilgileri ciddiye alıp dikkate katmalıdır.
3. Kuralları Sahaya Uygun Hale Getirmek:
   • Kitap bilgileri ile sahadaki gerçek deneyimler birleştirilmelidir. Risk analizleri ve eğitimler, çalışanların günlük iş yapış biçimlerine ve pratiklerine uyacak şekilde düzenlenmelidir.

Bu yaklaşım, iş güvenliği profesyoneli olarak bizim görevimizi de çok net ortaya koyuyor: Biz sadece kuralları uygulayan memurlar değiliz. Biz, farklı bilgileri birleştiren köprüler kuran, bilgi eksiklerini gideren ve güvenli bir çalışma ortamı kültürü yaratan kişileriz. İşveren ve işçi ilişkisine bu bilgi alışverişi penceresinden bakmak, aslında iş sağlığı ve güvenliği yönetiminin temelini anlamaktır: doğru bilgi, karşılıklı güven ve uygulamanın el ele yürüdüğü bir süreç.

Türkiye’de sahadaki en başarılı örneklere baktığımızda şunu görüyoruz: Üretim hattındaki çalışanlar, kendi gözlemleriyle tehlikeleri tespit edip çözüm önerileri sunuyorlar ve işveren bu önerileri dikkate alarak kuralları yeniliyor. Bu sayede kazalar ciddi ölçüde azalıyor. İşte o teknik dille anlattığımız bilgi birleşimi, burada gerçeğe dönüşüyor: bilginin üretildiği, paylaşıldığı ve hemen uygulamaya konduğu kesintisiz bir döngü.

Sonuç olarak şunu gönül rahatlığıyla söyleyebilirim: İşveren ve işçi arasındaki ilişkiyi sadece imzalanmış sözleşmeler ve yasal kurallarla değerlendirmek, büyük bir resmi atlamak demektir. Sahada gözlemlediğimiz, yaşadığımız ve hayata geçirdiğimiz pratik bilgi, güçlü bir güvenlik kültürünün gerçek temelidir. İşveren ve işçi bilgisi mutlaka birbirini tamamlamalı, aralarındaki anlama köprüleri kurulmalıdır; aksi halde en iyi kurallar bile kâğıt üzerinde kalır ve tehlikeler sürmeye devam eder. Biz iş güvenliği profesyonelleri olarak, bu köprüleri kurmak ve bilginin işyerinde can bulmasını sağlamak için varız.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

⭐️⭐️⭐️