Deprem, yıkıcı etkisiyle yalnızca can ve mal kaybına yol açmakla kalmaz; aynı zamanda iş sürekliliğini, kritik altyapıların sürdürülebilirliğini ve sistem bütünlüğünü tehdit eden yüksek etki düzeyine sahip bir doğal afettir. İşletmeler açısından bu tehdit, sadece acil durum anı ile sınırlı olmayıp; üretim hattındaki kesintilerden kimyasal sızıntılara, elektrik sistemlerindeki çökmelerden yangın tetiklenmelerine kadar çok sayıda ikincil felaket zincirini de içinde barındırır.

Bu nedenle işletmelerin deprem riskine karşı alacakları önlemler sadece organizasyonel düzeyde planlamalarla değil; aynı zamanda donanım ve ekipman bazlı mühendislik önlemleriyle desteklenmelidir.

Endüstriyel yapılarda kullanılan sabitleme sistemlerinden vibrasyon emici teknolojilere, acil enerji kesme tertibatlarından otomatik yangın önleme sistemlerine kadar uzanan çok katmanlı bir güvenlik ağının oluşturulması, iş sağlığı ve güvenliği perspektifiyle artık bir “gereklilik” değil, bir stratejik zorunluluktur.

Deprem gibi ani gelişen ve yüksek şiddette kinetik enerji açığa çıkaran doğa olaylarında, bir işletmenin zarar görme düzeyi yalnızca yapısal sağlamlıkla değil; aynı zamanda donanım altyapısının ve ekipman sabitleme stratejilerinin kalitesiyle doğrudan ilişkilidir. Özellikle endüstriyel tesislerde, üretim araçlarının yer değiştirmesi, devrilmesi veya sistem dışına çıkması; hem çalışan güvenliğini hem de çevresel güvenlik unsurlarını tehlikeye sokmaktadır.

Deprem anında oluşabilecek temel riskler aşağıdaki teknik başlıklar altında gruplanabilir:

• Yapısal Olmayan Ekipmanların Devrilmesi: Raf sistemleri, üretim makineleri, tanklar, dolaplar ve sunucular gibi sabitlenmemiş donanımın devrilerek yaralanmalara veya zincirleme kazalara neden olması.
• Enerji ve Akışkan Hatlarının Kopması: Elektrik kabloları, doğal gaz boruları, buhar ve basınçlı hava hatlarının yerinden oynaması sonucu oluşabilecek yangın, patlama veya gaz kaçağı riskleri.
• İkincil Kimyasal Risklerin Ortaya Çıkması: Tehlikeli kimyasal depolama tanklarının yerinden çıkması veya çatlaması sonucu oluşabilecek sızıntı, zehirlenme ve reaktif madde karışımı kaynaklı olaylar.
• Otomasyon Sistemlerinde Kontrol Kaybı: Sensörlerin yer değiştirmesi, kontrol panellerinin fiziksel hasar alması veya acil durdurma butonlarının erişilemez hâle gelmesi nedeniyle yaşanabilecek sistemsel boşluklar.

Bu bağlamda, işletmelerin yalnızca bina statiğini değil, aynı zamanda içinde yer alan makine parkurunun, sabit raf sistemlerinin, kimyasal stok alanlarının, acil durum butonlarının, jeneratör ve UPS sistemlerinin, gaz kaçak sensörlerinin, sabit enerji panolarının da sismik davranışlarına yönelik önlemlerle donatılması gerekir.

Günümüzde bu tür önlemler yalnızca birer “öneri” olarak değil, birçok uluslararası standartta (örneğin NFPA 5000, ASCE 7, ISO 45001, Eurocode 8) zorunlu güvenlik uygulamaları arasında yer almaktadır.

Amaç; yalnızca “deprem olduğunda ne yapılır?” sorusuna cevap vermek değil, deprem olduğunda hiçbir şeyin düşmemesi, sızmaması veya bozulmaması için ne yapılmalı? sorusunu teknik bir temelde tartışmaya açmaktır.

Donanım ve Ekipman Sabitleme Stratejileri

Deprem anında devrilme, kayma veya ters dönme gibi hareketlerle ciddi yaralanmalara, ikincil kazalara veya üretim kesintilerine neden olabilecek ekipmanların sabitlenmesi, is saglığı ve güvenliği (ISG) perspektifinden öncelikli bir yaklaşımdır.

1. Ağır Ekipmanlar Için Kimyasal ve Mekanik Sabitleme: Beton zeminlere genellikle kimyasal ankrajlarla yapılan sabitlemeler, vibrasyon altında yüksek dayanım gösterecek şekilde hesaplanmalıdır. Makine ayaklarında ise kaymaz takozlar, esnek bağlantı elemanları ve L-bracket sistemleri tercih edilir.
2. Raf ve Dolapların Sabitlenmesi
   • Metal raf sistemleri sismik sabitleme kitleri ile duvarlara ya da tavana baglanmalı, ağırlık merkezleri yere yakın konumlandırılmalıdır.
   • Rafların üzerine yerleşen ağır yüklerin devrilmesini önlemek icin esnek koruma ağları veya emniyet kayışları kullanılmalıdır.
   • Tüm yüksek dolaplar, arşiv rafları ve kütüphaneler duvara L tipi metal bağlantı aparatlarıyla sabitlenmelidir.
   • Ofis mobilyaları yer sarsıntısında devrilmeyecek şekilde ankrajlı montaj yapılmalıdır.
3. Basınçlı Tesisat Hatları ve Tanklar
   • Tankların sabitlenmesinde geniş tabanlı flanşlar, zincirli bağlantılar veya yay-damper sistemleri kullanılabilir. Sıvı geçiren boru hatları ise kompansatörlerle genişleyip daralma payı tanınmalı, askılarla tavana sabitlenmelidir.
4. Ofis Cihazları Sabitleme
   • Yazıcı, fotokopi makinesi, televizyon, sunucu kasası gibi ağır cihazlar kaymaz yüzeylere yerleştirilmeli veya sabitleme kayışları kullanılmalıdır.
5. Mobil Cihazlar
   • Tekerlekli cihazlar için acil durumlarda hareketi sınırlayan kilitleme mekanizmaları uygulanmalıdır.
6. Tavan Elemanlarının Kontrolü
   • Asma tavan, klima panelleri, aydınlatma armatürleri sismik bağlantılarla desteklenmelidir.
   • Gevşek avizeler, projektörler ve yangın sprinklerleri sarsıntıya dayanıklı bağlantılarla monte edilmelidir.
7. Ağır Malzeme ve Makine Yerleşimi
   • Depo alanlarında ağır yükler altta, hafif yükler üstte olmalıdır.
   • Yüksek raflar sarsıntıya dayanıklı çelik konstrüksiyonla takviye edilmelidir.

Sismik Dayanım Analizleri

Donanımların sismik davranışı, yalnızca fiziksel sabitleme ile değil; aynı zamanda dinamik analizlere dayalı güvenlik testleri ile de değerlendirilmelidir.

• Modal Analiz: Ekipmanların doğal frekansları belirlenerek, rezonansa girme potansiyeli olan sismik spektrumlarla çarpışması önlenmelidir.
• Zemin-iletim Katsayıları: Zemin sertliği ve ekipman-yapı bağlantı noktalarındaki aktarım katsayıları dikkate alınarak, cihazların yere aktardığı kuvvetin ne ölçüde amorti edileceği hesaplanmalıdır.
• Finite Element Modelleme (FEM): Kritik sistemler (kimyasal tanklar, üretim hatları) üzerinde yapılacak FEM analizleri ile sismik moment ve kesme kuvvetlerine karşı davranışları simule edilmelidir.
• Yapı-Donanım Uyumu: Yapının periyodik bakımı ve donanımın ağırlık-hacim profili arasında denge sağlanarak güvenli dağılım hedeflenmelidir.

Kritik Ekipmanların Acil Durum Performansı

Çok katlı üretim sistemleri, enerji panelleri, tehlikeli madde tankları ve otomasyon kontrollü robotlar gibi unsurlar, deprem anında “fail-safe” davranış göstermelidir.

• Acil Durum Kapanma Fonksiyonlari: Elektriksel pano ve kontrol sistemlerine entegre edilen sismik switch’ler, belirli bir ivme değerinde otomatik kapanma sağlamalıdır.
• Redundant (Yedekli) Sistemler: Kritik enerji ve data hatlari, kesinti durumunda devreye girecek yedek UPS/Jeneratör sistemleri ile desteklenmelidir.
• Kritik Gecikme Zamanı Hesaplamaları: Elektriksel sistemlerde, kapanma sürecinin maksimum 2–5 saniyeyi aşmaması icin röle zamanlarının optimize edilmesi gerekir.
• Alarm ve Bildirim Sistemleri: Çalışanlara anlık bildirim yapabilecek sismik algılama destekli sesli ve ışıklı uyarıcılar tesis edilmelidir.

Otomasyon Sistemlerinin Afet Anında Davranışı

Endüstri 4.0 çizgisinde otomasyona dayalı sistemlerde, afet anına özel senaryolar entegre edilmeli ve yazılımsal- donanımsal risk azaltım modülleri devreye alınmalıdır.

• PLC ve SCADA Uzerinden Deprem Modu: Ana kontrol yazılımlarına deprem modülu eklenerek; tehlikeli üretim hatlarında otomatik durdurma, kilitleme ve izolasyon senaryoları olusturulmalıdır.
• Veri Yedekleme: Deprem sonrası sistem kaybı yaşamamak icin veri sunucuları fiziksel olarak izole edilmeli ve otomatik yedekleme programları tanımlanmalıdır.
• IoT Tabanli Sensoring: Yapı üzerinde genişletilmiş sensoring sistemleri kullanılarak, vibrasyon, nem, gaz kaçağı gibi parametreler anlık olarak izlenmelidir.
• Remote Monitoring (Uzaktan Izleme): Ulaşım sağlanamayan senaryolarda sistemlerin uzaktan izlenmesi ve kontrolu icin yedek bağlantı kanalları kurulmalı, VPN destekli altyapılar güvence altına alınmalıdır.

Malzeme Secimi ve Vibrasyon Azaltma Teknolojileri

Depreme karsi dayanimin artirilmasinda dogru malzeme secimi ve vibrasyon yutucu teknolojilerin entegrasyonu hayati oneme sahiptir.

• Yuksek Elastisiteye Sahip Materyaller: Poliüretan, EPDM ve neopren gibi elastomer malzemeler, ekipman ayaklarinda vibrasyon soğurucu olarak kullanilir.
• Sismik Izolatorler: Kritik cihazlarin altina yerlestirilen “lead rubber bearing” veya “friction pendulum” sistemleri, yer hareketini izole ederek sarsinti etkisini azaltir.
• Kompozit ve Hafif Malzemeler: Geleneksel agir metal yapisal ekipmanlar yerine, karbon fiber ve kevlar takviyeli kompozitler tercih edilerek agirlik merkezleri dusurulur.
• Kaplama ve Montaj Teknigi: Kimyasallara dayanikli, cizilmez, yansima yapmayan ve termal genlesme katsayisi dusuk malzemeler kullanilarak uzun omurlu sistemler kurulur.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler

⭐️⭐️ İşyerinde Deprem Güvenliği https://www.acgov.org/cao/rmu/programs/safety/topics/earthquakes.htm

⭐️⭐️ OSHA İşyerleri için Acil Durum Hazırlığı ve Afet Güvenliği Rehberi https://www.oshaeducationcenter.com/emergency-disaster-safety-guide/

⭐️⭐️ OSHA Deprem Hazırlığı ve Müdahale. https://www.osha.gov/earthquakes/preparedness

⭐️⭐️ OSHA Deprem Rehberi. https://www.osha.gov/emergency-preparedness/guides/earthquakes#:~:text=What%20can%20I%20do%20to,likely%20you%20will%20be%20injured.

⭐️⭐️ Deprem Öncesinde, Sırasında ve Sonrasında Ne Yapmalıyım? https://www.mtu.edu/geo/community/seismology/learn/earthquake-take-action/

⭐️⭐️ OSHA’nın Acil Durum Hazırlığı ve Müdahalesindeki Rolü: Krizde Çalışanları Koruma https://udshealth.com/blog/osha-emergency-preparedness-response-guide/

⭐️⭐️ Deprem https://ehs.stanford.edu/manual/emergency-response-guidelines/earthquake

⭐️⭐️ Deprem Hazırlığı https://www.caloes.ca.gov/office-of-the-director/operations/planning-preparedness-prevention/seismic-hazards/earthquake-preparedness/

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

⭐️⭐️⭐️⭐️