1. Tehlikeli Enerji Kavramı ve Kontrol Gerekliliği
Endüstriyel ortamlarda enerji, üretim süreçlerinin temel taşıdır; ancak kontrolsüz enerji, en ölümcül iş kazalarının da kaynağıdır. Elektrik, mekanik, hidrolik, pnömatik, termal veya kimyasal enerjinin beklenmedik serbest kalması; makine bakım, temizlik veya arıza müdahalesi sırasında çalışanların ciddi şekilde yaralanmasına ya da ölümüne neden olabilir.
Bu nedenle “Tehlikeli Enerjinin Kontrolü (Lockout/Tagout – EKED)” sistemi, iş sağlığı ve güvenliği yönetiminde kritik bir bariyer olarak tanımlanır.
OSHA’nın 29 CFR 1910.147 standardı, bu enerjilerin güvenli şekilde izole edilmesi ve ekipmanın sıfır enerji durumuna getirilmesi için izlenmesi gereken tüm teknik ve idari adımları tanımlar. Bu standart, yalnızca yasal bir gereklilik değil, aynı zamanda davranışsal güvenliğin mühendislikle kesiştiği bir güvenlik kültürü göstergesidir.
2. OSHA 29 CFR 1910.147 Standardının Temel İlkeleri
2.1 Kapsam ve Amaç
OSHA standardının amacı, bakım ve servis işlemleri sırasında makine ve ekipmanlardan kaynaklanabilecek beklenmedik enerji açığa çıkışlarını veya makine hareketlerini önlemektir.
Standart, tüm enerji kaynaklarını kapsar:
- Elektrik enerjisi
- Mekanik enerji (yaylar, ağırlıklar)
- Hidrolik enerji (basınçlı yağ devreleri)
- Pnömatik enerji (hava basıncı sistemleri)
- Termal enerji (ısı, buhar, kızgın yağ)
- Kimyasal enerji (reaktif maddeler, gazlar)
2.2 “Energy Control Program”ın Temel Bileşenleri
OSHA 1910.147’ye göre her işyerinde bir Enerji Kontrol Programı bulunmalıdır. Bu program üç temel unsurdan oluşur:
- Yazılı Prosedürler: Her makine için enerji izolasyonu adımlarını belirleyen yazılı talimatlar.
- Eğitim: Çalışanlara, yetkililere ve denetçilere yönelik periyodik EkED eğitimleri.
- Denetim: Her yıl yapılan iç denetimlerle prosedürlerin etkinliğinin doğrulanması.
3. Lockout/Tagout (EkED) Sürecinin Teknik Aşamaları
Aşağıdaki altı adım OSHA standardına uygun bir EkED uygulamasının genel akışını temsil eder:
| İşlem | Amaç |
|---|---|
| Hazırlık ve bilgilendirme | Çalışanlara yapılacak bakım hakkında bilgi verilir, enerji kaynakları tanımlanır. |
| Kapatma (Shutdown) | Makine kontrollü biçimde durdurulur. |
| İzolasyon | Tüm enerji kaynakları kesilir (sigorta, vana, valf, ana şalter vb.). |
| Kilitleme (Lockout) | Her çalışan kendi kilidini takar. Kilitler kişiye özeldir. |
| Etiketleme (Tagout) | “Çalışma var, açmayın!” uyarı etiketleri takılır. |
| Enerjinin sıfırlanmasının doğrulanması | Test edilerek makinenin tamamen enerjisiz olduğu doğrulanır. |
Bu adımların sırası değişmemelidir; aksi halde zincir kırılır ve kontrolsüz enerji riski doğar.
4. Enerji Türleri ve Endüstriyel Tehlike Profili
Her enerji türü farklı bir risk profiline sahiptir. Çimento, petrokimya, metal, gıda ve otomotiv sektörlerinde risk türleri değişkenlik gösterir:
| Enerji Türü | Tipik Kullanım Alanı | Potansiyel Tehlike | İzolasyon Yöntemi |
|---|---|---|---|
| Elektrik | Motorlar, pompalar, konveyörler | Ark, çarpılma, yangın | Devre kesici kilidi, padlock |
| Mekanik | Dişli sistemler, presler | Ezilme, sıkışma | Mekanik mandal kilidi |
| Hidrolik | Pres, kaldırma sistemleri | Basınçlı yağ fışkırması | Vana kapama, hat boşaltma |
| Pnömatik | Hava sistemleri, pistonlar | Hızlı hareket, parça fırlaması | Hava vanası kilidi |
| Termal | Buhar, fırın sistemleri | Yanma, patlama | Soğutma süresi, vana kilidi |
| Kimyasal | Tanklar, reaktörler | Zehirlenme, reaksiyon | Kör flanş, vana etiketi |
5. İş Kazaları Verileri ve EkED’in Etkinliği
OSHA’ya göre yalnızca ABD’de her yıl 120’yi aşkın ölüm ve 50.000’den fazla ciddi yaralanma, tehlikeli enerji kontrolü eksikliğinden kaynaklanmaktadır.
National Safety Council (NSC) verilerine göre bu kazaların %80’i, makine bakım ve temizlik işlemleri sırasında meydana gelir.
5.1 Tipik Kazalar:
- Bir pres makinesinin enerji izolasyonu yapılmadan sensör tamiri sırasında beklenmedik şekilde çalışması → ezilme ölümü.
- Bir çimento değirmeninde pnömatik hatın valfi açık bırakıldığı için, bakım sırasında piston aniden fırlamış ve çalışan ağır yaralanmıştır.
- Bir kimya tesisinde kimyasal reaktör valfi izole edilmeden açılmış, operatör aşırı buhar ve toksik gazla karşılaşmıştır.
5.2 Verilerin Yorumlanması
ABD Çalışma Bakanlığı raporlarına göre etkin bir EkED programı, iş kazası oranlarını %30–40 oranında azaltmaktadır.
Ayrıca, ISO 45001 sistemleri içinde uygulandığında, enerji kaynaklı kazaların neredeyse tamamen önlenebilir olduğu gösterilmiştir.
6. Türkiye’de EkED Uygulamalarının Durumu
Türkiye’de tehlikeli enerjinin kontrolü, “Makine Emniyeti Yönetmeliği” ve İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği kapsamında dolaylı olarak yer alır.
Ancak, OSHA’daki kadar detaylı bir LOTO (Lockout/Tagout) kültürü henüz yerleşmemiştir.
Eksiklikler:
- Yazılı enerji izolasyon prosedürlerinin olmaması,
- Kişisel kilit uygulamasının yetersizliği,
- Bakım ekipleri arasında yetki belirsizliği,
- Etiketlerin standart dışı veya geçici olması.
Bu durum özellikle çimento, demir–çelik ve gıda sektörlerinde yüksek riskli sonuçlara yol açmaktadır.
7. İyi Uygulama Örnekleri
7.1 Otomotiv Sektörü (Ford, Toyota)
Her operatörün kişisel kilidi vardır. Kilit sayısı çalışan sayısına eşittir.
Bakım tamamlanmadan kilit çıkarılamaz. Her kilit numarası kişisel kimlikle eşleştirilir.
7.2 Çimento Tesisleri (Lafarge, Çimsa)
Enerji izolasyon noktaları renk kodlarıyla işaretlenmiştir (elektrik – kırmızı, hidrolik – mavi).
Ayrıca, “sıfır enerji durumu” sensörlerle izlenmektedir.
7.3 Kimya Endüstrisi
Kör flanş uygulamasıyla kimyasal hatlar fiziksel olarak ayrılır.
Lockout sırasında gaz detektörleri aktif hale getirilir.
8. Yönetimsel ve Davranışsal Boyut
Tehlikeli enerjinin kontrolü yalnızca teknik değil, örgütsel bir güvenlik davranışıdır.
Yöneticilerin rolü:
- Prosedürlerin uygulanabilirliğini sağlamak,
- Kilit ve etiket sistemlerinin tedarikini yapmak,
- Periyodik tatbikatlarla çalışan farkındalığını korumak.
İyi uygulamalarda, EkED eğitimleri sadece mühendisler değil, operatörler, temizlik personeli ve yüklenici firmalar için de zorunlu hale getirilmiştir.
9. Raporlama ve Denetim Sistemi
Her yıl en az bir kez Enerji Kontrol Programı Denetimi yapılmalıdır.
Denetimde değerlendirilen başlıca unsurlar:
- Yazılı prosedürlerin güncelliği
- Kilitlerin kayıtlı kullanımı
- Etiketlerin okunabilirliği
- Çalışanların farkındalık düzeyi
- Uygulama sırasında gözlemlenen sapmalar
Denetim sonuçları, “Enerji Kontrol Uygunluk Raporu” şeklinde yönetim sistemine entegre edilir.
10. Sonuç ve Öneriler
Endüstriyel ortamlarda tehlikeli enerji kontrolü, sadece bir bakım güvenliği prosedürü değil, yaşamı koruyan mühendislik disiplinidir.
OSHA 1910.147 standardı, uygulanabilirliği kanıtlanmış bir çerçeve sunar. Türkiye’de bu standardın ruhuna uygun bir kültürün gelişmesi için şu adımlar önerilebilir:
- Her makine için ayrı Enerji İzolasyon Kartı (Energy Card) oluşturulmalı,
- Tüm bakım personeline kişisel kilit ve etiket tahsis edilmeli,
- “Sıfır enerji durumu” testleri bakım öncesi standart hale getirilmeli,
- LOTO sistemleri ISO 45001 iç tetkiklerinde kontrol kriteri olmalı,
- Eğitimler simülasyon tabanlı hale getirilmelidir.
🧩 🧩 🧩
“EKED (Enerji Kaynaklarının Etiketlenmesi ve Kilitlenmesi) Uygulama Kontrol Formu”; OSHA 29 CFR 1910.147, ISO 45001 ve Türkiye’deki “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği” esas alınarak hazırlanmıştır.
Bu form; denetçiler, bakım sorumluları ve iş güvenliği uzmanları tarafından, bakım veya enerji izolasyonu öncesinde–sonrasında kullanılabilecek şekilde düzenlenmiştir.
EKED (Lockout/Tagout) UYGULAMA KONTROL FORMU
Form No: EKED-001
Revizyon No: 1
Revizyon Tarihi: ………
İşletme Adı: ………………………………………………………
Tesis / Bölüm: ………………………………………………………
Makine / Ekipman Adı – Kodu: ………………………………………………………
Tarih: ………
Denetimi Yapan: ………………………………………………………
Bakım / Onarım Ekibi Sorumlusu: ………………………………………………………
🔹 1. GENEL BİLGİLER
| Kontrol Maddesi | Evet | Hayır | Açıklama |
|---|---|---|---|
| Yapılacak bakım/onarım çalışması için geçerli yazılı iş izni alınmış mı? | ☐ | ☐ | |
| Çalışmaya başlamadan önce tüm ilgili çalışanlar bilgilendirilmiş mi? | ☐ | ☐ | |
| Çalışma alanı çevresine güvenlik bariyeri veya uyarı şeritleri çekilmiş mi? | ☐ | ☐ | |
| Çalışma alanında yetkisiz personel bulunmadığından emin olunmuş mu? | ☐ | ☐ | |
| Çalışma için yetkili bakım personeli listesi hazırlanmış mı? | ☐ | ☐ |
🔹 2. ENERJİ KAYNAKLARININ TANIMLANMASI VE KONTROLÜ
| Enerji Türü | Kaynak Noktası | İzolasyon Yöntemi | Kilitleme Ekipmanı | Uygulandı mı? (E/H) | Notlar |
|---|---|---|---|---|---|
| Elektrik | Pano No: … | Ana şalter kapatıldı, sigorta devre dışı | Padlock, kırmızı etiket | ☐ | |
| Mekanik | Dişli sistemi / mil | Mekanik mandal / pim kilidi | Zincir + kilit | ☐ | |
| Hidrolik | Pompa hattı / vana | Vana kapama + basınç tahliyesi | Mavi padlock | ☐ | |
| Pnömatik | Hava hattı / valf | Vanalar kapatıldı, hat boşaltıldı | Sarı etiket | ☐ | |
| Termal | Fırın / buhar hattı | Soğutma bekleme süresi uygulandı | Uyarı etiketi | ☐ | |
| Kimyasal | Tank / reaktör | Kör flanş takıldı | Metal kilitli plaka | ☐ |
🔹 3. EKED (KİLİTLEME VE ETİKETLEME) UYGULAMA DETAYLARI
| Kontrol Maddesi | Evet | Hayır | Açıklama |
|---|---|---|---|
| Tüm enerji izolasyon noktaları belirlenip işaretlenmiş mi? | ☐ | ☐ | |
| Her çalışan kendi kişisel kilidini kullanıyor mu? (Kilit–isim eşleşmesi) | ☐ | ☐ | |
| Her kilit benzersiz numara ve anahtara sahip mi? | ☐ | ☐ | |
| Etiketlerde çalışan adı, tarih, açıklama net şekilde yazılmış mı? | ☐ | ☐ | |
| Tüm enerji kaynaklarının sıfır enerji durumunda olduğu test edildi mi? | ☐ | ☐ | |
| Test sırasında enerji geri beslemesi gözlenmedi mi? | ☐ | ☐ | |
| İzolasyon noktaları çevresinde ek enerji kaynağı bulunmadığı doğrulandı mı? | ☐ | ☐ |
🔹 4. BAKIM / ONARIM ÇALIŞMASI SÜRESİNCE GÜVENLİK DURUMU
| Kontrol Maddesi | Evet | Hayır | Açıklama |
|---|---|---|---|
| Çalışma alanında uygun aydınlatma ve havalandırma sağlanmış mı? | ☐ | ☐ | |
| Kullanılan el aletleri ve kişisel koruyucular uygun durumda mı? | ☐ | ☐ | |
| Çalışma sırasında yetkisiz müdahale engellendi mi? | ☐ | ☐ | |
| Ara denetimler (saha kontrolü) yapılmış mı? | ☐ | ☐ | |
| Beklenmedik enerji birikimi gözlemlenmişse anında durdurulmuş mu? | ☐ | ☐ |
🔹 5. ÇALIŞMA SONRASI KİLİT–ETİKET KALDIRMA VE ENERJİ GERİ YÜKLEME
| Kontrol Maddesi | Evet | Hayır | Açıklama |
|---|---|---|---|
| Tüm personel çalışma alanından uzaklaştırıldı mı? | ☐ | ☐ | |
| Makine parçalarının, koruyucuların ve muhafazaların montajı tamamlandı mı? | ☐ | ☐ | |
| Tüm kilit ve etiketlerin sorumlular tarafından kaldırıldığı doğrulandı mı? | ☐ | ☐ | |
| Enerji kaynağı kontrollü biçimde yeniden devreye alındı mı? | ☐ | ☐ | |
| Test çalışması sonrası normal işletme koşuluna dönüldü mü? | ☐ | ☐ |
🔹 6. EK GÖZLEMLER VE FOTOĞRAF REFERANSLARI
| Gözlem / Bulgular | Düzeltici Faaliyet | Fotoğraf No / Referans |
|---|---|---|
🔹 7. ONAY VE İMZALAR
| Rol | Ad – Soyad | İmza | Tarih |
|---|---|---|---|
| Bakım Sorumlusu | |||
| İş Güvenliği Uzmanı | |||
| Vardiya Amiri | |||
| Enerji İzolasyon Denetçisi |
🟩 FORMUN KULLANIM TALİMATI
- Her bakım veya onarım öncesinde bu form eksiksiz doldurulmalıdır.
- Formun bir kopyası bakım alanında, bir kopyası da İSG biriminde arşivlenmelidir.
- Denetim sırasında bu form referans alınarak kontrol listesi üzerinden gözlem yapılır.
- Form, yılda en az bir kez yapılan “Enerji Kontrol Programı Denetimi” sırasında geriye dönük olarak incelenir.
- Eksik veya uygunsuz tespitler, “Düzeltici Faaliyet Formu” ile birlikte değerlendirilir.
📊 DEĞERLENDİRME SONUCU (Denetçi Tarafından Doldurulur)
| Kriter | Puanlama | Açıklama |
|---|---|---|
| Enerji izolasyonu doğrulama etkinliği | /10 | |
| Etiket–kilit uyumu | /10 | |
| Personel farkındalığı | /10 | |
| Denetim ve kayıt sistemi | /10 | |
| Toplam Uygunluk Düzeyi | __/40 |
Kaynakça
- OSHA 29 CFR 1910.147 – The Control of Hazardous Energy (Lockout/Tagout).
- National Safety Council (NSC) Accident Reports, 2023.
- Von Drehle, D. (2003). Triangle: The Fire That Changed America.
- NIOSH Publication No. 2019-100 – Preventing Worker Deaths from Uncontrolled Energy.
- T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı – İş Ekipmanları Yönetmeliği (2020).
- ISO 45001:2018 – Occupational Health and Safety Management Systems.
🔒 🔒 🔒
EKED – LOTO (Etiketleme – Kilitleme) Eğitimi Başlıyor!
💡 İş kazalarının büyük bir bölümü kontrolsüz enerji kaynaklarından kaynaklanıyor.
Çözüm mü? Doğru uygulanan EKED – LOTO sistemi!
👉 Bu eğitimde:
- Elektrik, mekanik, hidrolik, pnömatik ve diğer tüm enerji türlerinde güvenli izolasyon yöntemlerini,
- Kilitleme ve etiketleme adımlarını uygulamalı olarak,
- Gerçek iş sahası senaryoları ve mevzuat gereklilikleriyle birlikte öğreneceksiniz.
🎯 Katılımcılar;
- İş kazalarının nasıl önleneceğini,
- Hangi durumlarda kilitleme-etiketleme yapılacağını,
- Uygulamada sık yapılan hataları ve doğru yöntemleri
detaylı şekilde öğrenecekler.
📌 Kimler Katılmalı?
- Bakım-onarım personeli
- İSG profesyonelleri
- Üretim ve enerji sektöründe görev yapan tüm çalışanlar
Eğitim Sonunda
Sınavda başarılı olan katılımcılara; Üniversite onaylı, e-devlet kayıtlı barkodlu belge verilmektedir.
Sınava girmeyen veya başarılı olamayan adaylara; eğitim katılım belgesi verilmektedir.
🚀 Siz de ekibinizi iş kazalarına karşı güçlendirin, güvenliği en üst seviyeye taşıyın.
✅ Hemen Başvurun
📞 Bilgi ve kayıt için:
📍 Tetkik Eğitim Merkezi : Yeşillik Cad. No:230 Kat:4/424, Selgeçen Modeko İş Merkezi – Karabağlar/İZMİR
📞 Eğitim Koordinatörü Telefonu: +90 530 568 42 75
📞 Tetkik Merkez Telefonu: +90 232 265 20 65
🌐 Web sitemiz: https://tetkik.com.tr/
📧 Bilgi: [email protected]
🔔 Unutmayın: Bir enerji kaynağını güvenli hale getirmeden yapılan her müdahale, ciddi kaza riski demektir.
EKED – LOTO, iş güvenliğinde hayati bir kalkandır!
EKED – LOTO (Etiketleme – Kilitleme) Konulu yazımızı aşağıda okuyabilirsiniz.
#eked #loto #kilitleme #etiketleme #eğitim #tetkikosgb #tetkikdanışmanlık #mustafakebat
#eked #loto #kilitleme #etiketleme #eğitim #tetkikosgb #tetkikdanışmanlık #mustafakebat
#eked #loto #kilitleme #etiketleme #eğitim #tetkikosgb #tetkikdanışmanlık #mustafakebat
#eked #loto #kilitleme #etiketleme #eğitim #tetkikosgb #tetkikdanışmanlık #mustafakebat
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü