Yenilenebilir enerji kaynakları içinde çevreye en duyarlı olanlardan biri rüzgar enerjisidir. Rüzgar enerji santralleri (RES), dünya genelinde hızla artan enerji ihtiyacına karşılık düşük karbon salımıyla enerji üretme kapasitesi sunar. Ancak bu santrallerde, özellikle kontrol ünitelerinde çalışan personelin karşılaştığı iş güvenliği riskleri çoğu zaman göz ardı edilebilmektedir.
Kontrol üniteleri, rüzgar türbinlerinin çalışmasının izlenmesi, arızaların tespiti ve enerji üretiminin optimize edilmesi gibi çok önemli görevleri üstlenir. Bu birimlerde çalışan teknikerler, mühendisler ve operatörler ise hem fiziksel hem de psikososyal risklere maruz kalabilmektedir.
Kontrol ünitelerinde görev yapan personelin maruz kaldığı başlıca iş güvenliği risklerini ve bu risklere karşı alınabilecek önlemleri birlikte inceleyelim.
1. Fiziksel Riskler
1.1. Elektriksel Tehlikeler
Rüzgar türbinleri, yüksek gerilimle çalışan sistemlerdir. Kontrol odaları, türbin jeneratörlerinden gelen elektrik sinyallerini analiz eder. Bu nedenle çalışanlar, yüksek voltajlı ekipmanlar ve kontrol panelleri ile iç içe çalışmaktadır.
- Riskler:
- Elektrik çarpması – Yüksek gerilimli kablolar, panolar ve iletim hatlarına yapılacak bilinçsiz veya korumasız müdahaleler, ciddi elektrik çarpmalarına neden olabilir. Bu durum kalp ritim bozukluklarından ölüme kadar giden çok ciddi sonuçlar doğurabilir.
- Kısa devreler (Ark Patlamaları) – Elektrik panolarındaki izolasyon sorunları veya kısa devre durumlarında meydana gelen ark patlamaları, çalışanlar için yanık ve travma riski taşır.
- Elektrik Yangınları – Aşırı yüklenme, kablo yıpranması veya sistem arızaları sonucu kontrol odasında yangın çıkabilir. Bu durum, hem mal hem de can kaybına yol açabilecek önemli bir fiziksel risktir.
- Önlemler:
- İzoleli kıyafetler ve eldivenler
- Topraklama sistemlerinin düzenli kontrolü
- Eğitimli personel tarafından yapılan müdahaleler
1.2. Ergonomik Riskler
Kontrol ünitelerinde uzun süre masa başı çalışma gereklidir. Ergonomik olmayan sandalye, masa ve ekran yerleşimi; bel, boyun ve göz sağlığını tehdit eder.
- Riskler:
- Kas-iskelet sistemi hastalıkları – Tekrarlayan Hareket Yaralanmaları Bilgisayar kullanımında sürekli fare ve klavye hareketleri, el, bilek ve dirseklerde karpal tünel sendromu gibi problemler yaratabilir.
- Göz Yorgunluğu – Yoğun ekran kullanımı, göz kuruluğu, yanma, baş ağrısı ve görme bozukluklarına neden olabilir.
- Duruş bozuklukları – Uygun olmayan masa, sandalye ve ekran yerleşimi, boyun, sırt ve bel ağrılarına, kamburluk ve disk kayması gibi kas-iskelet sistemi hastalıklarına neden olabilir.
- Önlemler:
- Ergonomik mobilyalar
- Her saat başı kısa molalar
- Göz egzersizleri ve esneme hareketleri
1.3. Termal Riskler
Kontrol odalarında bulunan elektrikli cihazlar, sıcaklık artışına neden olabilir. Ayrıca dış ortam şartlarına bağlı olarak soğuk ve sıcak stresleri ortaya çıkabilir.
- Riskler:
- Aşırı Sıcaklık Klimaların bozulması veya yetersiz havalandırma koşulları, çalışanlarda sıcak çarpması, bayılma ve konsantrasyon bozukluğuna yol açabilir.
- Soğuk Ortamda Çalışma Kontrol binalarının izole edilmemiş olması veya kış aylarındaki yetersiz ısıtma, soğuk stresi ve üşümeye bağlı kas problemlerine neden olabilir.
- Önlemler:
- Havalandırma kontrolü
- Bina izolasyonunun yeterli olması – Eksik izolasyonun tamamlanması
1.3. Gürültü ve Titreşim
Bazı kontrol odaları, türbinlerin veya jeneratörlerin yakınına inşa edilmiştir. Bu da sürekli düşük frekanslı ses veya titreşim maruziyeti yaratabilir.
- Riskler:
- Gürültü Kaynaklı Rahatsızlıklar
- İşitme kaybı – (Uzun vadeli gürültü maruziyetle)
- Stres
- Baş ağrısı
- yorgunluk
- Titreşim Etkileri – (Elektriksel ekipmanlardan gelen mikro titreşimler)
- Kas yorgunluğu
- Konsantrasyon dağınıklığı
- İş verimliliğinde azalma
- Gürültü Kaynaklı Rahatsızlıklar
- Önlemler:
- Gürültü izolasyonlu ortamlar
- Kulak koruyucular
1.4. Mekanik Riskler
Kontrol odalarında da bazen mekanik sistemler bulunabilir. Özellikle jeneratörler, soğutma sistemleri veya otomatik kapılar gibi ekipmanlar, mekanik risk oluşturabilir.
- Riskler:
- Sıkışma ve Ezilme Tehlikesi – Ağır kapaklar, motorlu sistemler veya sıkı alanlarda çalışma, el ve ayak sıkışması gibi yaralanmalara neden olabilir.
- Kesici ve Delici Alet Kullanımı – Bakım ve onarım işleri sırasında kullanılan tornavida, pense gibi aletler yanlış kullanılırsa kesi ve delinme gibi yaralanmalara neden olabilir.
- Önlemler:
- Kapakların hidrolik – mekanik vb gibi sistemlerle kontrolünün sağlanması. Emniyet butonu ve fotosel uygulamaları ile güvenliklerinin arttırılması.
- Bakım onarım ekiplerinin mesleki eğitimleri ve alet kullanma becerilerinin olmasının sağlanması.
2. Kimyasal Riskler
2.1. Yangın ve Patlama Riskleri
Elektrik sistemlerinin doğası gereği yangın riski taşıması, kontrol odalarının en önemli fiziksel risklerinden biridir. Otomatik yangın söndürme sistemlerinde genellikle gazlı söndürücüler kullanılır.
- Riskler:
- Yanıcı Malzeme Kullanımı – Plastik kaplamalar, kablo yüzeyleri ve izolasyon malzemeleri yanıcılık taşır. Kıvılcım veya aşırı ısı, yangını tetikleyebilir.
- Otomatik Yangın Söndürme Sistemlerinin Tehlikeleri – Halojen bazlı gaz söndürme sistemleri (örneğin halon, FM-200 gibi) elektrikli ekipmanların yangınlarını söndürmekte etkilidir. Ancak bu sistemlerin kontrolsüz salınımı, çalışanların zarar verebilir.
- Nefes darlığı
- Baş dönmesi
- Mide bulantısı
- Deri ve gözlerde alerjik reaksiyonlar gibi semptomlara neden olabilir.
- Ayrıca bazı gazlar, yüksek konsantrasyonda ölümcül olabilir. Ayrıca ani gaz boşalımı, ortamda ani basınç değişimine ve şok etkisine yol açabilir.
- Tahliye planı olmayan alanlarda panik ve kaos ortamı oluşabilir.
- Önlemler:
- Kabloların yanmaya dayanıklı (N2xh kablo vb gibi) seçilmesi, yanmaz malzemelerin tercih edilmesi.
- Otomatik Yangın Söndürme Sistemlerinde önlemler;
- Söndürme sistemleri, otomatik devreye girmeden önce sesli ve görsel uyarılarla çalışanları uyarmalıdır.
- Kontrollü tahliye senaryoları ve acil durum tatbikatları düzenli olarak uygulanmalıdır.
- Söndürme sisteminin bulunduğu alanlarda sensör ve havalandırma sistemleri etkin biçimde çalışmalı, gaz kaçağı anında otomatik havalandırma devreye girmelidir.
- Solunum koruyucu ekipmanlar ve gaz maskeleri kolay erişilebilir şekilde bulundurulmalıdır.
- Eğitimli personel
- Kimyasal sızıntı dedektörleri
- Etkili havalandırma
2.2. Temizlik ve Bakım Maddeleri
Elektrik panellerinin temizliği sırasında solvent ve dezenfektanlar kullanılır.
- Riskler:
- Kimyasal yanıklar
- Solunum yolu hastalıkları
- Önlemler:
- Koruyucu gözlük ve eldiven kullanımı
- Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS) eğitimi
3. Psikososyal Riskler
3.1. Stres
Sistemdeki en küçük bir hata, enerji üretiminde kayba ve arıza zincirine neden olabilir. Bu baskı, çalışanlarda ciddi stres yaratabilir.
- Kaynaklar:
- Yüksek sorumluluk düzeyi
- Anlık arıza müdahalesi zorunluluğu
- Sonuçlar:
- Konsantrasyon kaybı
- Uyku bozuklukları, tükenmişlik
- Çözüm:
- İş yükü dengesi
- Psikolojik destek mekanizmaları
3.2. Vardiyalı Çalışma
24 saat esasına dayalı sistemlerde vardiyalı çalışma kaçınılmazdır.
- Sonuçlar:
- Biyolojik ritim bozuklukları
- Sosyal izolasyon
- Dikkat dağınıklığı
- Çözüm:
- Dönüşümlü vardiya sistemi
- Gece vardiyasında aydınlatma ve dinlenme imkanları
4. Organizasyonel Riskler
4.1. Eğitim Eksikliği
Yetersiz eğitim, ekipman hatalı kullanımına ve acil durumlara hazırlıksız yakalanmaya neden olur.
- Riskler:
- İş kazaları
- Arıza süresinin uzaması
- Çözüm:
- Sürekli mesleki gelişim
- Simülasyonlu yangın ve kurtarma tatbikatları
4.2. İletişim Aksaklıkları
Kontrol odası çalışanları, sahadaki teknisyenlerle sürekli iletişim halindedir. Aksayan iletişim kazalara davetiye çıkarır.
- Riskler:
- Yanlış yönlendirme
- Gecikmeli müdahale
- Önlemler:
- Standart haberleşme protokolleri
- Dijital iş takibi sistemleri
5. Mekanik ve Teknik Riskler
5.1. Otomasyon Sistemleri Arızaları
Yapay zekâ destekli otomasyon sistemlerinde yaşanacak teknik sorunlar, insan müdahalesini gerektirebilir.
- Riskler:
- Elektrik panosu hataları
- Kontrol kaybı
- Çözüm:
- Manuel kontrol protokolleri
- Kritik hatalara karşı çift yedekleme sistemi
5.2. Ekran ve Sensör Arızaları
Veri toplama sistemlerinin arızası, hatalı karar vermeye neden olabilir.
- Riskler:
- Yanlış güç yönetimi
- Aşırı yüklenmeler
- Çözüm:
- Kalibrasyon kontrolleri
- Sensör test ve yedekleme sistemleri
6. Doğal ve Çevresel Riskler
6.1. Yıldırım ve Fırtına Tehlikesi
Rüzgar santralleri, genellikle yüksek rakımlarda veya kıyı bölgelerinde kurulur. Bu da yıldırım düşme riskini artırır.
- Etkileri:
- Elektrik sistemlerinde hasar
- Yangın
- Önlemler:
- Paratoner sistemleri
- Otomatik kapanma algoritmaları
6.2. Sıcaklık ve Nem Değişiklikleri
Aşırı sıcak, nem veya ani ısı farkları, ekipman arızalarına ve çalışma koşullarında zorluklara neden olabilir.
- Çözüm:
- İklimlendirme sistemleri
- Nem kontrol cihazları
7. Acil Durumlar ve Tahliye Riskleri
Kontrol odasında yangın, elektrik kaçağı ya da yapısal hasar oluşması durumunda acil tahliye planları hayati önem taşır.
- Zorluklar:
- Kapalı alanlar
- Panik ve yön karmaşası
- Çözüm:
- Acil çıkış işaretleri
- Yangın tatbikatları
- İSG eğitimleri
8. Yasal Düzenlemeler ve Standartlar
8.1. Ulusal Mevzuatlar
Türkiye’de 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve Enerji Piyasası Denetim Kurumu (EPDK) yönergeleri bu alandaki başlıca düzenlemeleri oluşturur.
8.2. Uluslararası Standartlar
- ISO 45001 (İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi)
- IEC 61400 (Rüzgar türbinleri için uluslararası standart)
9. İş Güvenliği Kültürünün Geliştirilmesi
- Güvenli davranış eğitimi
- Ödül sistemleri ile teşvik
- Açık iletişim kültürü
- İş güvenliği temsilcileriyle sürekli diyalog
Kontrol üniteleri, rüzgar enerji santrallerinin kalbi gibidir. Bu alanlarda çalışanlar, teknolojik sistemlerin başında olmakla birlikte çok sayıda fiziksel, kimyasal, psikososyal ve teknik riskin göbeğinde görev yapmaktadır. İş güvenliğini sadece ekipmanla sınırlı görmek yerine, bütüncül bir yaklaşımla hem insan faktörünü hem de organizasyonel yapıyı içine alan bir sistem kurulmalıdır.
Gelecekteki güvenlik uygulamaları için;
- Risk değerlendirme raporlarının güncellenmesi
- İ.G. uzmanları tarafından denetimlerin sıklaştırılması
- Dijitalleşme ile olay izleme ve önleme sistemlerinin kurulması
- Çalışan katılımının sağlandığı güvenlik komiteleri oluşturulması
yol gösterici olabilir.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Rüzgar Türbinleri ve İnsan Sağlığı https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4063257/
⭐️⭐️ Rüzgar sektöründe mesleki sağlık tehlikeleri ve riskleri https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352484721004303
⭐️⭐️ RÜZGAR ENERJİ SANTRALLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARI http://chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/319412
⭐️⭐️ Yeşil İş Tehlikeleri https://www.osha.gov/green-jobs/wind-energy
⭐️⭐️ RÜZGAR ENERJİ SANTRALİRİSK ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ https://9lib.net/document/nq7r85oy-ruezgar-enerji-santrali-ri-sk-anali-zi-ve-degerlendi-rmesi.html#google_vignette
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü