Pentan Tankı – İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda 45 (Kırk Beş) yazıdan oluşan serinin on üçüncünde Pentan Tankı – (Hazard Identification – Tehlike Tanımlama) Analizi‘ nde yer alan Tank Temizlik ve Bakım Sırasında Kapalı Ortamda Zehirlenme Riski Olay Ağacı Analizini inceleyebilirsiniz.
Yararlı olması dileklerimle.
Bu yazıda paylaştığım analizi, pentan tanklarında gerçekleştirilen temizlik ve bakım faaliyetleri sırasında, kapalı alan koşullarının neden olduğu inhalasyon kaynaklı zehirlenme risklerini değerlendirmek amacıyla hazırladım.
Kapalı ortam çalışmaları, endüstriyel güvenliğin en yüksek dikkat gerektiren başlıkları arasında yer almakta olup; özellikle uçucu organik bileşiklerin (UOB), düşük oksijen seviyesinin ve toksik gazların bir arada bulunabildiği durumlar ciddi bir sağlık tehdidi oluşturur.
Pentan, yüksek uçuculuğa ve düşük toksisite eşik değerine sahip olması nedeniyle kısa sürede ortam havasında patlayıcı ve/veya toksik konsantrasyonlara ulaşabilir.
Tank içi çalışma sırasında yetersiz havalandırma, uygun kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanılmaması, gaz ölçüm cihazlarının eksikliği ya da prosedür dışı müdahaleler, çalışanların maruz kalabileceği tehlikeyi daha da artırır.
Tank Temizlik ve Bakım Sırasında Kapalı Ortamda Zehirlenme Riski Olay Ağacı Analizi, söz konusu bakım/temizlik sürecinde oluşabilecek zehirlenme senaryolarını teknik olarak irdelemekte, olayların gelişim zincirini ve bu zincire müdahale edilebilecek noktaları ayrıntılı biçimde ortaya koymaktadır.
🔺 HZ-11 – Olay Ağacı (Event Tree) Analizi
Tehlike Başlığı: Tank Temizlik ve Bakım Sırasında Kapalı Ortamda Zehirlenme Riski (Pentan Buharı Maruziyeti)
Başlangıç Olayı (Initiating Event):
→ Tankın içi temizlik, bakım, onarım veya kontrol için girildiğinde yeterli havalandırma sağlanmadan pentan buharına maruz kalınması.
🔸 1. Kontrol Noktası: Kapalı Alan Giriş İzni (Confined Space Entry Permit) Alındı mı?
- Evet:
- Tüm prosedürler yazılı ve imzalı; kontrol listeleri eksiksiz.
✅ Sonuç: Yasal ve güvenli giriş sağlanmış olur. - Risk Değerlendirmesi: Düşük
- Tüm prosedürler yazılı ve imzalı; kontrol listeleri eksiksiz.
- Hayır:
- İzinsiz veya prosedürsüz giriş.
🔸 2. Kontrol Noktası: Ortam Havası Ölçüldü mü? (Pentan seviyesi, O₂, CO, H₂S vb.)- Evet:
- Gaz ölçüm cihazıyla ortam havası test edilmiş, limit altı.
⚠️ Sonuç: Giriş yapılabilir, ancak izleme devam etmeli. - Risk Değerlendirmesi: Orta
- Gaz ölçüm cihazıyla ortam havası test edilmiş, limit altı.
- Hayır:
- Ölçüm yapılmadı, risk bilinmiyor.
🔸 3. Kontrol Noktası: Havalandırma Sağlandı mı?- Evet:
- Tank içine sürekli hava beslemesi yapılmış, buhar birikimi önlenmiş.
⚠️ Sonuç: Maruziyet ihtimali düşük. - Risk Değerlendirmesi: Orta
- Tank içine sürekli hava beslemesi yapılmış, buhar birikimi önlenmiş.
- Hayır:
- Kapalı ortamda buhar birikmiş olabilir.
🔸 4. Kontrol Noktası: Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Kullanıldı mı?- Evet:
- Solunum maskesi, gaz dedektörü, emniyet halatı kullanıldı.
⚠️ Sonuç: Maruziyet olsa bile etkilenme azaltılır. - Risk Değerlendirmesi: Orta
- Solunum maskesi, gaz dedektörü, emniyet halatı kullanıldı.
- Hayır:
- Hiçbir KKD kullanılmadı.
❌ Sonuç: Bilinç kaybı, boğulma, ölüm riski çok yüksek. - Risk Değerlendirmesi: Çok Yüksek
- Hiçbir KKD kullanılmadı.
- Evet:
- Kapalı ortamda buhar birikmiş olabilir.
- Evet:
- Ölçüm yapılmadı, risk bilinmiyor.
- Evet:
- İzinsiz veya prosedürsüz giriş.
🧩 🧩 🧩
Özet Olarak
| Senaryo No | Sonuç | Risk Seviyesi |
|---|---|---|
| 1 | İzin alınmış, ortam ölçülmüş, havalandırma ve KKD mevcut | Düşük |
| 2 | İzin yok, ortam ölçülmemiş, havalandırma yok, KKD yok | Çok Yüksek |
| 3 | İzin var, ölçüm yapılmış ama havalandırma eksik, KKD eksik | Yüksek |
| 4 | Ölçüm yapılmamış, sadece KKD ile girilmiş | Orta-Yüksek |
| 5 | Her şey yapılmış ama anlık sızıntı/arıza sonucu ortamda pentan birikmiş | Yüksek |
🛡️ 🛡️ 🛡️
Önleyici ve Azaltıcı Tedbirler
- Kapalı alan giriş izni prosedürü eksiksiz uygulanmalı.
- Giriş öncesi hava kalitesi ölçümleri yapılmalı; özellikle pentan, O₂ ve patlama limiti kontrol edilmeli.
- Tank içine giriş yapılmadan önce zorunlu havalandırma sağlanmalı (mekanik blowerlar ile).
- Personel mutlaka gaz maskesi, taşınabilir dedektör, can halatı, gözlemci kişi gibi desteklerle donatılmalı.
- Kapalı alanda çalışma süresi minimumda tutulmalı, düzenli ara verilerek dışarı çıkılmalı.
- Acil kurtarma planı (yanıt süresi 3 dakikadan az) hazır ve tatbik edilmiş olmalı.
Bu yazının kaynağı olan Pentan Tankı – (Hazard Identification – Tehlike Tanımlama) Analizi aşağıdadır.
Pentan Tankı – ((Hazard Identification – Tehlike Tanımlama) Analizi
| Tehlike Kodu | Tehlike Başlığı | Olası Nedenler | Etkilenen Alanlar / Sistemler | Olası Sonuçlar | Mevcut / Önerilen Kontroller |
|---|---|---|---|---|---|
| HZ-01 | Sızıntı – Flanş / Conta | Aşınmış conta, torklama hatası, kimyasal uyumsuzluk | Dolum hattı, tank çıkışı, pompa bağlantıları | Buhar yayılımı, patlayıcı atmosfer oluşumu, yangın, çevresel kirlenme | Kimyasal uyumlu contalar, periyodik sızdırmazlık kontrolü, EX-proof alan izleme |
| HZ-02 | Tank Delinmesi / Korozyon | Tank iç yüzey kaplamasında bozulma, dış darbe, metal yorgunluğu | Tank gövdesi, temel çevresi | Yüksek hacimli döküntü, yangın/patlama riski, çevresel tehlike | Koruyucu kaplama, tank ultrasonik kalınlık ölçümü, koruma bariyeri |
| HZ-03 | Statik Elektrik Boşalması | Topraklama eksikliği, sürtünme etkisi, uygun olmayan boru malzemesi | Dolum hattı, pompa, operatör | Kıvılcım → yangın veya patlama, çalışan yaralanması | Topraklama çubuğu, antistatik hortumlar, dolum öncesi topraklama test cihazı |
| HZ-04 | Tank Aşırı Dolumu | Seviye sensörü arızası, manüel dolum hatası | Tank içi, taşma menholü | Parlayıcı sıvı dışarı taşar, buhar oluşur, yangın riski | İkincil seviye sensörü, taşma alarmı, taşma haznesi (containment bund) |
| HZ-05 | Köpük Sistemi Arızası | Köpük pompası arızası, vana kapalı kalması, manuel hatalar | Yangınla mücadele sistemi | Yangın kontrol edilemez, tank ısınması, BLEVÉ riski | Köpük sistem periyodik test, yedek pompa, acil stop düğmesi |
| HZ-06 | Elektriksel Kıvılcım | EX-proof olmayan ekipman, gevşek bağlantı, kaçak akım | Tank çevresi, dolum alanı | Parlayıcı buhar → tutuşma, yangın | EX-proof elektrik altyapısı, periyodik izolasyon testleri |
| HZ-07 | Buhar Yayılması (Havalandırma Eksikliği) | Tank solunumu, atmosferik dalgalanma, buhar çıkışı | Tank havalandırması, soluma hattı | Patlayıcı atmosfer oluşumu, personel zehirlenmesi | ATEX uyumlu havalandırma sistemi, VOC dedektörü |
| HZ-08 | Operatör Hataları | Eğitim yetersizliği, prosedür eksikliği, dikkatsizlik | Dolum-boşaltım işlemleri, alarm devre dışı bırakılması | Taşma, sızıntı, geç müdahale, acil durum yönetiminde zafiyet | SOP’ler, eğitim, check-list uygulaması, gözetmen kontrolü |
| HZ-09 | Yangın / Harici Kaynaklı | Yakın tesislerdeki yangın, kaynak kıvılcımı, araç motorları | Tank dışı, tesis geneli | Tank ısınması, basınç artışı, patlama (BLEVÉ) riski | 30 m yangın güvenlik mesafesi, yangın sensörleri, otomatik yangın kapısı |
| HZ-10 | Yanlış Kimyasal Dolumu | Kimliklendirme eksikliği, operatör hatası | Tank içi kimyasal uyumu | Reaktif madde karışımı, toksik gaz çıkışı, basınç artışı | Etiketleme, kodlama, kimyasal tanımlama SOP, RFID okuma sistemi |
| HZ-11 | PSV (Basınç Tahliye Valfi) Arızası | Valf tıkanması, bakım eksikliği, yanlış kalibrasyon | Tank üst kısmı, solunum hattı | Tank içi aşırı basınç → tank deformasyonu/patlama | Periyodik PSV testi, tahliye borusu yönlendirmesi |
| HZ-12 | Gaz Dedektör Arızası | Kalibrasyon gecikmesi, sensör yaşlanması, fiziksel hasar | Gaz izleme sistemi | Tehlikeli atmosfer fark edilmez, patlama/yangın riski artar | Gaz dedektörü kalibrasyon protokolü, çift dedektör kurulumu |
| HZ-13 | Sızan Kimyasalın Giderilememesi | Yetersiz absorban, ekipmanın gecikmeli kullanımı, yanlış müdahale | Sızıntı alanı, yer altı suyu | Kimyasalın yayılması, çevre kirliliği, yeraltı suyunun kontaminasyonu | Absorban istasyonu, eğitimli ekip, sızıntı toplama küvetleri |
| HZ-14 | Aydınlatma Eksikliği / Gece Operasyonu | Yetersiz ışık, karanlıkta yapılan manuel dolumlar | Tüm saha | Gözle kaçırılan taşmalar, güvenlik riski, müdahale gecikmesi | Patlamaya dayanıklı LED projektörler, gece vardiyası eğitimi |
| HZ-15 | Acil Tahliye Gecikmesi | Kaçış yollarının kapalı olması, tatbikat eksikliği | Tüm çalışanlar | Yangın/patlama sırasında personelin mahsur kalması | Acil kaçış yönlendirmeleri, yılda 2 defa tatbikat |
Pentan tanklarında yapılan bakım ve temizlik çalışmaları, kapalı alan güvenliği açısından hem operasyonel hem de sağlık riskleri içeren çok aşamalı bir süreçtir.
Ortamda biriken pentan buharları, fark edilmeden solunduğunda merkezi sinir sistemi depresyonu, baş dönmesi, bilinç kaybı ve ileri vakalarda solunum yetmezliği gibi hayati komplikasyonlara yol açabilir.
Bu nedenle olay ağacı analizi ile kapalı alanda çalışan personelin karşılaşabileceği zehirlenme riskinin dinamiklerini, neden-sonuç ilişkileriyle teknik bir çerçevede açıklamaya çalıştım. Muhakkak ki eksikleri vardır. Sizlerin katkıları ile tamamlanacaktır.
Acil durum prosedürlerinin eksikliği, giriş izin formlarının uygulanmaması, çoklu bariyer sistemlerinin yetersizliği veya yalnız çalışma durumları, ölümcül kazalara zemin hazırlayabilir. Bu bağlamda; kapalı alan girişi öncesi gaz ölçümü yapılması, zorunlu havalandırma, güvenli giriş-çıkış sistemlerinin oluşturulması, gözcü bulundurulması ve KKD’nin uygun şekilde kullanılması gibi önlemler hayati rol oynar.
Sonuç olarak, bu analizde, yalnızca bireysel maruziyeti değil; organizasyonel, teknik ve yönetimsel boyutlarıyla sistemsel güvenlik yaklaşımını temel almakta ve kapalı alan risklerinin çok yönlü olarak kontrol altına alınmasını amaçladım.
Süreç güvenliği açısından bu tür risk analizlerinin periyodik olarak güncellenmesi ve saha personelinin bilinç düzeyinin artırılması, iş sağlığı ve güvenliği kültürünün vazgeçilmez bir parçasıdır.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Değerli İş Güvenliği Camiası üyesi,
Pentan Tankı – İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda ulaşılabilir makale ve teknik yazı sayısı maalesef yeterli değil. O sebeple bu yazıda eksiklerim olabilir.
Bilgi ve tecrübelerinizi paylaşmanız vereceğiniz katkılar ile iş güvenliği camiasının daima yararlanacağı büyük ve ayrıntılı bir veri bankası haline getirebiliriz.
Saygılarımla
Dr. Mustafa KEBAT – 0 530 568 42 75
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Pentane dış depolama tankının yangın etkisine ilişkin bir çalışma https://koreascience.kr/article/JAKO202430540257020.page
⭐️⭐️ Depolama tankı kazalarına ilişkin bir çalışma https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0950423005000641?via%3Dihub
⭐️⭐️ Kaza Sonucu ve Risk Analizine Dayalı Kimyasal Depolama Tanklarının Güvenlik Aralıklarının Araştırılması https://www.researchgate.net/publication/346406356_Research_on_Safety_Spacing_of_Chemical_Storage_Tanks_Based_on_Accident_Consequence_and_Risk_Analysis
⭐️⭐️ IOC terminalindeki büyük yakıt depolama tankının yangın tehlikesi ve risk analizi https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/09544089231207419
⭐️⭐️ Propan depolama tanklarının dinamik risk değerlendirmesi için tahmini bir kaza modelinin geliştirilmesi https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0957582021000896
⭐️⭐️ Pentan https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Pentane
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü