Pentan Tankı Elektriksel Riskler Risk Analizi
Pentan Tankı – İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda 45 (Kırk Beş) yazıdan oluşan serinin otuz yedincisi Pentan Tankı Elektriksel Riskler Risk Analizini inceleyebilirsiniz.
Kimya, petrokimya ve yanıcı gazlarla çalışan endüstriyel tesislerde kullanılan pentan tankları, yüksek düzeyde parlayıcı madde içermeleri sebebiyle çok ciddi iş sağlığı ve güvenliği risklerini beraberinde getirir.
Bu tankların işletilmesi, depolanması, transferi ve bakımı sırasında ortaya çıkabilecek elektriksel riskler, yalnızca personel güvenliğini değil, tüm tesisin varlığını tehdit edebilecek potansiyele sahiptir. Elektriksel kıvılcım kaynaklı tutuşmalar, statik elektrik boşalmaları, uygun topraklama yapılmayan alanlarda oluşabilecek arklar, sıcak yüzeyler ve izolasyon hataları; bu sistemlerde yaşanan yangın, patlama ve toksik gaz salımı vakalarının temel nedenleri arasındadır.
Bu bağlamda, elektriksel tehlikelerin belirlenmesi, değerlendirilmesi ve kontrol altına alınması, hem yasal zorunluluklar hem de kurumsal sorumluluk açısından kritik öneme sahiptir. Özellikle ATEX Direktifleri (2014/34/EU, 1999/92/EC), NFPA 70 – National Electrical Code (NEC), IEC 60079 serisi, TS EN 60079 ve 6331 sayılı Türk İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gibi ulusal ve uluslararası mevzuatlar, bu tür tesislerde elektrikli ekipmanların seçimi, kurulumu, sınıflandırılması ve periyodik kontrolleri ile ilgili sıkı teknik gereklilikler getirmiştir.
Bu analizde, pentan tankları çevresinde elektriksel kaynaklı potansiyel tehlikeler, sistematik bir yaklaşımla incelenmiş; riskin oluşma olasılığı ve etkisi dikkate alınarak matris bazlı risk değerlendirmesi yapılmıştır. Ayrıca, aşağıdaki teknik kavramlar detaylı biçimde göz önünde bulundurulmuştur:
- Ex-proof ekipmanların sınıfı ve bölge uyumu (Zone 0–1–2)
- Statik elektrik birikimi ve boşalımı senaryoları
- Koruyucu topraklama ve eş potansiyel baraları
- Kablo güzergâhlarının güvenliği ve sızdırmazlığı
- Arıza akımına karşı koruma sistemleri (RCD/RCBO kullanımı)
- Görsel ve fonksiyonel test protokolleri
- Enerji izolasyonu (LOTO prosedürleri)
Bu teknik ön çalışma, sadece riskleri tanımlamakla kalmayıp, aynı zamanda ölçülebilir ve doğrulanabilir kontrol tedbirleriyle bütünleşmiş bir güvenlik yönetim modeli sunmayı amaçlamaktadır. Ayrıca bu analiz, sahada görevli iş güvenliği uzmanları, bakım mühendisleri, elektrik mühendisleri ve proses güvenliği sorumluları için rehber niteliği taşımaktadır.
Unutulmamalıdır ki, pentan gibi düşük parlama noktalı hidrokarbonlarla çalışan tesislerde elektriksel risk yönetimi, yalnızca bir bakım sorunu değil; bir hayatta kalma stratejisidir.
| Tehlike Başlığı | Olası Nedenler | Etkilenen Alanlar / Sistemler | Olası Sonuçlar | Mevcut / Önerilen Kontroller | Olasılık (1–5) | Şiddet (1–5) | Risk Skoru (LxS) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Statik elektrik boşalması | Akaryakıt akışı, sürtünme | Dolum hortumları, tank gövdesi | Kıvılcım, patlama | Topraklama, antistatik sistemler | 3 | 5 | 15 |
| Ex-proof olmayan ekipman kullanımı | Hatalı ekipman seçimi | Pompa, fan, sensörler | Patlama, yangın | IECEx / ATEX sertifikalı ekipman kullanımı | 3 | 5 | 15 |
| Yetersiz koruyucu topraklama | Korozyon, kopukluk | Tanklar, borular, şasi | Potansiyel fark, ark oluşumu | Topraklama süreklilik testi | 2 | 5 | 10 |
| Eş potansiyel baralarının eksikliği | Proje dışı kalma | Metal ekipmanlar arası geçişler | Şok riski, potansiyel fark | Eş potansiyel sistem kurulumu | 2 | 4 | 8 |
| Enerji izolasyonu yapılmadan çalışma | LOTO eksikliği | Elektrik panoları | Elektrik çarpması, ölüm | LOTO prosedür eğitimi ve kilitleme sistemi | 3 | 5 | 15 |
| Arıza akımı koruma cihazı olmaması | RCD/RCBO olmaması | Prizler, panolar | Elektrik çarpması | Tüm sistemde kaçak akım koruma tertibatı | 3 | 4 | 12 |
| Kablo güzergâhlarının mekanik hasarı | Ağır araç geçişi, darbe | Yer altı kablo hatları | Kısa devre, kesinti | Mekanik koruma, ikaz bandı | 3 | 3 | 9 |
| Tank sahasında IP sınıfı düşük cihazlar | Su, nem teması | Aydınlatma armatürleri | Kısa devre, yangın | IP66 veya üzeri ekipman kullanımı | 3 | 4 | 12 |
| Tank dolum sırasında statik yük birikimi | Yetersiz deşarj sistemi | Tank dolum hatları | Alevlenme | Otomatik statik deşarj cihazları | 3 | 5 | 15 |
| Yanlış kablo tipi (Ex bölgeye uygun değil) | Uygunsuz kablo seçimi | Kablo devreleri | Isınma, tutuşma | HFFR, Ex-rated kablo kullanımı | 3 | 4 | 12 |
| Ex-proof sızdırmazlık eksikliği | Montaj hatası | Rakorlar, bağlantı kutuları | Gaz sızması, kıvılcım | Sertifikalı geçiş rakoru, test | 3 | 5 | 15 |
| Test ve muayene kayıtlarının tutulmaması | Denetimsizlik | Tüm elektrik sistemi | Bilgi eksikliği, kontrolsüzlük | Periyodik test kayıtları | 2 | 3 | 6 |
| Aydınlatma armatürlerinin patlama bölgesine uyumsuzluğu | Yanlış IP/Zone seçimi | Tank çevresi | Patlama riski | Zone 1-2 uygunluğu belgelenmiş aydınlatma | 3 | 5 | 15 |
| Elektrik panosunda IP sınıfı düşüklüğü | Toz, nem girişi | Kontrol panoları | Arıza, kıvılcım | IP65 üzeri pano tercihi | 2 | 4 | 8 |
| Gevşek bağlantılar | Vibration, kötü montaj | Klemens noktaları | Ark, ısınma, yangın | Tork kontrollü bağlantı denetimi | 3 | 4 | 12 |
| Statik elektrik ölçümü yapılmaması | İzleme eksikliği | Borular, tanklar | Deşarjın fark edilmemesi | Periyodik yüzey potansiyel ölçümü | 3 | 4 | 12 |
| Enerji kesintisinde kontrol sistemlerinin kapanması | UPS yokluğu | SCADA, otomasyon | Kontrol kaybı, arıza | Ex-zone UPS desteği | 2 | 4 | 8 |
| Taşınabilir cihazların (el telsizi vb.) Ex olmayan modelde kullanılması | Yanlış cihaz seçimi | Mobil ekipman | Patlayıcı ortamda kıvılcım | Ex onaylı telsiz ve mobil cihazlar | 3 | 5 | 15 |
| Aydınlatma devrelerinde fazla yüklenme | Devre hatası | Elektrik hatları | Yangın, sistem arızası | Devre başına yük dengelemesi, sigorta | 2 | 4 | 8 |
| Tank toprağının test edilmemesi | Periyodik bakım yapılmaması | Tank gövdesi | Topraklama kaybı | Ölçümle topraklama direnci doğrulama | 2 | 5 | 10 |
| Tehlike Başlığı | Olası Nedenler | Etkilenen Alanlar/Sistemler | Olası Sonuçlar | Mevcut/Önerilen Kontroller | Olasılık (1–5) | Şiddet (1–5) | Risk Skoru (LxS) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ex-proof olmayan priz kullanımı | Standart ekipman kullanımı | Tank çevresi kablo bağlantıları | Kıvılcım, yangın | Sadece Ex-proof priz ve soket kullanımı | 3 | 5 | 15 |
| Elektrik kablolarının fiziksel hasarı | Trafik, darbe, kemirgen | Kablo hatları | Kısa devre, ark oluşumu | Zırhlı kablo, kablo kanalı, rutin kontrol | 3 | 4 | 12 |
| Patlama riski olan bölgede bakım esnasında enerji kesilmemesi | LOTO prosedürünün atlanması | Tank üzeri enstrümanlar | Patlama, ölümcül kaza | Enerji izolasyon protokolü, izin sistemi | 2 | 5 | 10 |
| Metal parça kaynaklı statik yük boşalması | Sürtünme, akışkan geçişi | Boru hatları, tank gövdesi | Kıvılcım, tutuşma | Antistatik bağlantılar, ölçüm testleri | 2 | 5 | 10 |
| Geçici kablolamada IP ve Ex koruması olmaması | Acele iş, geçici çözüm | Geçici elektrik sistemleri | Yangın, ark oluşumu | Ex-proof geçici sistem onayı | 4 | 4 | 16 |
| Ex alanlarında UPS sistemlerinin standart seçilmesi | Yanlış ekipman seçimi | Acil durum sistemleri | Alevlenme, donanım kaybı | Ex-rated UPS kullanımı | 3 | 4 | 12 |
| Statik topraklamanın tank dolum sırasında yapılmaması | Hatalı prosedür | Dolum hortumları | Kıvılcım çıkışı | Topraklama öncesi kontrol prosedürü | 3 | 5 | 15 |
| Tank üstü sensörlerde IP66 altı ekipman kullanımı | Uygunsuz seçim | Seviye sensörleri | Neme bağlı arıza, kısa devre | Ex d, IP66+ sertifikalı ürün | 3 | 3 | 9 |
| Kablo bağlantılarında gevşeklik | Montaj hatası, titreşim | Klemens kutuları | Isınma, ark, alevlenme | Sıkma tork kontrolü, bakım periyodu | 2 | 4 | 8 |
| Tank topraklamasının ölçülmemesi | Ölçüm eksikliği | Tüm tank sistemi | Topraklama kopukluğu, statik risk | Yıllık direnç ölçümü, kayıt | 2 | 5 | 10 |
| Aydınlatma direklerinin uygun Ex sınıfında olmaması | Proje dışı müdahale | Tank çevresi | Patlama riski | Ex Zone aydınlatma standardı | 3 | 5 | 15 |
| Patlayıcı gaz kaçaklarında kıvılcım oluşturacak cihazların kullanımı | Denetimsizlik | Saha cihazları | Alevlenme | GNSS, telsiz gibi cihazlara sınırlama | 4 | 5 | 20 |
| Elektrik panolarının Ex olmayan odalarda yer alması | Planlama eksikliği | Enerji dağıtımı | Yangın yayılması | Güvenli bölge planlaması | 2 | 4 | 8 |
| Kablo derinliğinin yönetmelik dışı olması | Uygun olmayan montaj | Yeraltı kabloları | Darbe, kaçak akım | Derinlik testleri, işaretleme | 3 | 3 | 9 |
| Kablo kılıflarının UV dayanımı olmaması | Güneşe maruz kalma | Açık saha kabloları | İzolasyon çatlağı | UV dayanımlı kablo kılıfı kullanımı | 3 | 3 | 9 |
| Potansiyel fark dengeleme bağlantısı yapılmaması | İzolasyon ihmali | Metal gövdeler | Şok tehlikesi | Potansiyel eşitleme sistemi | 2 | 5 | 10 |
| Tank içi seviye ölçüm cihazlarında kıvılcım riski | Düşük kaliteli cihaz seçimi | Seviye ve basınç sensörleri | Gaz patlaması | Ex d seviye enstrümanları | 3 | 5 | 15 |
| Elektrik kablolarının su/gaz sızdırmazlığı olmadan geçirilmesi | Hızlı montaj | Duvar geçişleri | Gaz geçişi, ark | Ex geçiş rekorları | 3 | 4 | 12 |
| Ex d kablo rakorlarında conta eksikliği | Montaj ihmali | Kablo giriş noktaları | Gaz girişi, ark oluşumu | Giriş yerlerinin sızdırmazlık kontrolü | 3 | 3 | 9 |
| Paratoner topraklaması ile güç topraklamasının ayrılmaması | Proje hatası | Tüm tesis toprağı | Ani gerilim etkisi | Ayrık topraklama sistemi tasarımı | 2 | 4 | 8 |
Saha deneyimlerim, dünya genelinde yaşanmış kaza raporları incelemelerim ve uluslararası standartlar (API 620, API 650, OSHA, NFPA, ATEX direktifleri vb.) referans alarak hazırlanmıştır.
| Başlık | Açıklama |
|---|---|
| Tehlike Başlığı | Gerçek saha tehlikesi başlığı |
| Olası Nedenler | Tehlikeyi tetikleyebilecek sebepler |
| Etkilenen Alanlar / Sistemler | Riskten etkilenecek bölümler |
| Olası Sonuçlar | Gerçekleşirse olacak etkiler |
| Mevcut / Önerilen Kontroller | Alınması gereken önlemler |
| Olasılık | 1-5 arası |
| Şiddet | 1-5 arası |
| Risk Skoru (L x S) | Olasılık × Şiddet |
| Kategori | İlgili saha kategorisi (Dolum, Depolama, Bakım, Acil Durum vs.) |
Hazard Identification (Tehlike Tanımlama) + 5×5 Risk Değerlendirme Matrisi (Olasılık × Şiddet)
- Risk Skorları Renk kodları
- 1–5: Düşük Risk
- 6–10: Orta Risk
- 11–15: Yüksek Risk
- 16–25: Çok Yüksek Risk
Pentan Tankı, İş Sağlığı ve Güvenliği Riskleri konulu serinin ana hatlarını tek bir yerde görebilmeniz için aşağıdaki tabloyu inceleyebilirsiniz.
Pentan Tankı 13 Kategori Genel Özet Tablosu
| Kategori | Toplam Madde Sayısı | Kritik Riskli Madde Sayısı (Risk Skoru ≥ 15) | Öne Çıkan Önlemler |
|---|---|---|---|
| Dolum ve Boşaltım İşlemleri Riskleri | 40 | 8 | Yüksek düzeyde gaz dedektörleri, aşırı dolumu önleyici sistemler |
| Depolama Süreci Riskleri | 40 | 6 | İyi havalandırma, sıcaklık kontrolü |
| Tank Bakım ve Onarım Riskleri | 40 | 9 | Kapalı alan izin prosedürleri, patlayıcı gaz ölçümü |
| Tankın Çevresel Etkileri Riskleri | 40 | 5 | Toprak ve su izleme, kaçak önleme sistemleri |
| Acil Durum Yönetimi Riskleri | 40 | 10 | Etkili acil durum planı, yangın tatbikatları |
| Müdahale Senaryoları Riskleri | 40 | 11 | Acil müdahale kitleri, kurtarma eğitimi |
| Mekanik Riskler | 40 | 7 | Mekanik bağlantı kontrolleri, koruma ekipmanları |
| Kimyasal Riskler | 40 | 13 | MSDS eğitimi, kimyasal sızıntı ekipmanları |
| Elektriksel Riskler | 40 | 6 | Patlamaya dayanıklı ekipman kullanımı, topraklama kontrolleri |
| İnsan Kaynaklı Riskler | 40 | 8 | Eğitim ve yetkilendirme programları |
| Yangın Riski | 40 | 15 | Yangın söndürme sistemleri, kıvılcım önleyici tedbirler |
| Patlama Riski | 40 | 17 | EX-proof ekipmanlar, inert gaz sistemleri |
| Sağlık Riskleri | 40 | 9 | PPE kullanımı, düzenli sağlık taramaları |
Pentan Tankı Risk Analizinin 450 Maddesinin Grafik Dağılımı
Pentan tanklarının bulunduğu ortamlarda elektriksel risklerin yönetimi, yalnızca iş güvenliği açısından değil, aynı zamanda çevresel sürdürülebilirlik ve proses sürekliliği bakımından da hayati bir öneme sahiptir. Bu çalışmada, özellikle yanıcı gaz ortamlarında sıkça karşılaşılan elektriksel tehlikeler; kaynakları, etkiledikleri sistemler ve olası sonuçlarıyla birlikte sistematik biçimde analiz edilmiştir.
Sunulan 5×5 risk matrisi modeli ile tehlikelerin önceliklendirilmesi, doğru koruma önlemlerinin belirlenmesi ve bu önlemlerin sıklıkla doğrulanması sağlanarak, patlayıcı atmosferlerde çalışan tüm elektrikli sistemlerin güvenli bir şekilde işletilmesi hedeflenmiştir.
Ancak her risk analizinin yaşayan bir doküman olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle; proses değişiklikleri, yeni ekipman entegrasyonu ya da mevzuat güncellemeleri gibi durumlarda risk değerlendirmesinin güncellenmesi esastır. Ayrıca, eğitimli personel, doğru prosedürler ve periyodik testler, alınan mühendislik önlemlerinin etkinliğini destekleyen en kritik unsurlardır.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Pentane dış depolama tankının yangın etkisine ilişkin bir çalışma https://koreascience.kr/article/JAKO202430540257020.page
⭐️⭐️ Depolama tankı kazalarına ilişkin bir çalışma https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0950423005000641?via%3Dihub
⭐️⭐️ Kaza Sonucu ve Risk Analizine Dayalı Kimyasal Depolama Tanklarının Güvenlik Aralıklarının Araştırılması https://www.researchgate.net/publication/346406356_Research_on_Safety_Spacing_of_Chemical_Storage_Tanks_Based_on_Accident_Consequence_and_Risk_Analysis
⭐️⭐️ IOC terminalindeki büyük yakıt depolama tankının yangın tehlikesi ve risk analizi https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/09544089231207419
⭐️⭐️ Propan depolama tanklarının dinamik risk değerlendirmesi için tahmini bir kaza modelinin geliştirilmesi https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0957582021000896
⭐️⭐️ Pentan https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Pentane
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü