Tersanelerde Kullanılan Solventlerden Korunma ve İş sağlığı önlemleri
Tersaneler, ağır sanayi ve kimyasal işlemlerin iç içe geçtiği, uçucu organik bileşiklerin (UOB) yoğun kullanıldığı yüksek riskli endüstriyel ortamlardır. Boya, temizlik, yüzey hazırlığı ve çözme işlemlerinde kullanılan solventler – özellikle toluen, ksilen, metil etil keton ve aseton – işçilerin maruziyet düzeylerini hem akut hem de kronik toksikolojik etkilere açık hale getirmektedir. Bu solventler, solunum yolu, deri ve göz gibi çeşitli maruziyet yollarıyla vücuda alındığında; merkezi sinir sistemi depresyonu, karaciğer/böbrek yetmezlikleri ve uzun vadeli nörotoksik sendromlara yol açabilmektedir.
Solventlere bağlı risklerin kontrolü, yalnızca bireysel önlemlere değil, mühendislik kontrolleri, organizasyonel yapı, maruziyet izleme sistematiği ve medikal izlem çerçevesine entegre edilmiş çok katmanlı bir iş sağlığı yönetim sistemi gerektirir. Bu çalışma, tersane ortamlarında solvent bazlı maruziyetlerin kontrol altına alınması için önerilen kişisel koruyucu donanım seçimi, havalandırma sistemlerinin tasarımı, biyolojik ve çevresel izleme teknikleri, çalışan eğitimi ve periyodik sağlık gözetimi süreçlerini bütüncül ve teknik bir perspektifle ele almaktadır.
Kişisel Koruyucu Donanım (KKD)
Solventlere karşı korunmada ilk savunma hattı, doğru seçilmiş ve uygun şekilde kullanılan KKD’dir.
▸ Gaz Maskesi ve A Sınıfı Solvent Filtresi
- A sınıfı kartuş filtreleri, organik buharlara karşı özel olarak tasarlanmıştır. Tersanelerde yaygın kullanılan toluen, ksilen, MEK (metil etil keton) gibi uçucu çözücüler için uygundur.
- Maskenin tipi yarım yüz mü tam yüz mü olacak, bu solventin yoğunluğuna ve işlemin kapalı/yarı açık alanda olup olmamasına göre belirlenmelidir.
- Filtre doygunluğu dolduğunda, koruyucu etki ortadan kalkar. Üretici talimatına göre süre veya gaz dedektörüyle doygunluk takibi yapılmalıdır.
▸ Eldiven Kullanımı
- Solvent geçirmez nitril, butil kauçuk veya viton eldivenler tercih edilmelidir. Lateks, birçok solvente karşı geçirgendir; bu nedenle yanlış seçim koruma sağlamaz.
- Eldivenlerin kalınlığı, çift katmanlı oluşu ve manşet yüksekliği, yapılan işe göre optimize edilmelidir.
▸ Gözlük ve Yüz Koruyucu
- Uçucu solventlerin gözle teması ciddi irritasyon, kornea hasarı ve sistemik emilim riski yaratır.
- Kapalı tip gözlükler veya buhar geçirmez yüz siperi kullanılmalıdır.
İşyeri Havalandırması
Solvent maruziyetinin kontrolü için en etkili mühendislik önlemi havalandırma sistemlerinin etkinliğidir.
▸ Lokal Egzoz Sistemleri (LEV)
- Kaynağa yakın konumlandırılmış egzoz sistemleri, buharın ortam havasına yayılmasını önler.
- Özellikle boya kabinleri, temizlik alanları ve solventle çözme işlemlerinin yapıldığı noktalarda zorunludur.
- Egzoz çıkışlarının filtreli, yangına karşı emniyetli ve atık yönetimiyle uyumlu olması gerekir.
▸ Sirkülasyon ve Ortam Kontrolü
- Ortam havasının sabit bir yönde hareketi sağlanmalı ve solvent buharı birikiminin önüne geçilmelidir.
- Tersaneler genellikle açık veya yarı açık ortamlardır, ancak konteyner içi, kapalı depo, tünel, tank içi çalışma gibi alanlarda sirkülasyon zorunludur.
- CO₂ ve VOC (uçucu organik bileşik) dedektörleriyle desteklenen sistemler önerilir.
Maruziyet İzleme
▸ Ortam Ölçümleri (Havadaki Solvent Seviyesi)
- İş Hijyeni ölçümleri, kişisel maruziyet seviyelerinin belirlenmesi için düzenli yapılmalıdır.
- Tersanelerde kullanılan solventlere özgü TWA (Zaman Ağırlıklı Ortalama) ve STEL (Kısa Süreli Maruziyet Sınırı) değerleri referans alınır (örneğin, toluen için TWA: 50 ppm – STEL: 100 ppm).
- Aktif hava örnekleyiciler, solvent buharı filtrelerini toplar ve laboratuvarda analiz edilir.
▸ Biyolojik İzlem (BEM)
- Solventlerin vücuda alınmasından sonra metabolitleri idrarda veya kanda tespit edilir.
- Toluene maruziyette idrarda hippurik asit, ksilen maruziyetinde metilhippurik asit ölçümü yapılır.
- Bu izlem, fiziksel ortam ölçümlerinin yanı sıra biyolojik etkilenimi de ortaya koyar.
Eğitim ve Farkındalık
Maruziyeti önlemede mühendislik ve KKD kadar çalışan eğitimi de kritik öneme sahiptir.
▸ MSDS Eğitimi (Malzeme Güvenlik Bilgi Formları)
- Tersanede kullanılan her solventin MSDS’leri işyeri panosunda erişilebilir olmalı; çalışanlar MSDS’in H (tehlike) ve P (önlem) kodlarını okuyabilmeli.
- Her solventin parlama noktası, buhar basıncı, LD50 değeri ve akut/kr. etkileri anlatılmalıdır.
▸ Erken Belirti Tanıma
- Solvent etkileniminde ilk belirtiler: baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, deride kızarma, gözde yanma, halsizlik gibi bulgulardır.
- Eğitimlerde bu belirtilerin maruziyet dozu ile ilişkisi, alarm niteliği taşıdığı durumlar vurgulanmalıdır.
▸ Kişisel Hijyen Uygulamaları
- Solvent bulaşan ellerle yemek yenmemeli, göz veya yüz teması yapılmamalı.
- Her vardiya sonrası eller, dirsekler ve yüz sabunla yıkanmalı, solventli eller kolonya veya alkolle temizlenmemelidir.
Tıbbi Takip ve Sağlık Gözetimi
▸ Periyodik Muayene
- Tersane personelinin maruz kaldığı solvent tipi ve süresine göre yıllık ya da 6 aylık periyodik muayeneler yapılmalı.
- Göz, cilt, nörolojik refleks, akciğer dinleme ve laboratuvar testleri içermelidir.
▸ Karaciğer ve Böbrek Fonksiyon Testleri
- Solventlerin çoğu karaciğerde metabolize edilir (özellikle toluen, ksilen); bu nedenle ALT, AST, GGT, ALP gibi enzimler izlenir.
- Kronik solvent etkilenimi renal tübüler hasara neden olabilir. Kreatinin, üre ve GFR ölçümleri yapılmalıdır.
▸ Nörolojik İzlem
- Uzun süreli maruziyette nörotoksik etkiler görülebilir (örneğin, “kronik solvent ensefalopatisi”).
- Refleks testi, denge kontrolü, dikkat ve bellek testleri nörolojik tabanlı izlemde değerlidir.
Solvent maruziyeti, tersane endüstrisinde iş sağlığı ve güvenliği açısından yüksek düzeyde karmaşık ve çok boyutlu bir risk faktörüdür. Solunumla alım, dermal temas ve oftalmik maruziyet yolları, işçileri sistemik toksik etkilenimlere maruz bırakmakta; bu da meslek hastalıkları, iş gücü kaybı ve kurumsal sorumluluk açısından önemli sonuçlar doğurmaktadır. Bu nedenle, solvent bazlı iş süreçlerinde yalnızca KKD kullanımı değil, mühendislik önlemleriyle desteklenen önleyici sistematikler öncelikli olarak uygulanmalıdır.
Tersanelerde etkin solvent yönetimi, TS EN 689 (solunumla alınan kimyasal maddelerin ölçümü), TS EN 689:2018 + A1:2019 gibi maruziyet sınır değerlerine ilişkin standartlara ve OSHA, EU-OSHA gibi uluslararası mevzuatlara paralel şekilde yürütülmelidir. Lokal egzoz havalandırma sistemlerinin kapasite tayini, biyolojik maruziyet indekslerinin takibi (BEI), filtre doygunluk sürelerinin hesaplanması, gaz dedektörleri ile ortam izleme sistemlerinin kalibrasyonu, solvent güvenliğinin vazgeçilmez bileşenleridir.
Sonuç olarak, solvent kaynaklı risklerin bertarafı, yalnızca sağlık etkilerinin azaltılmasını değil, aynı zamanda üretim sürekliliğinin güvence altına alınmasını, iş kazalarının minimize edilmesini ve kurumsal iş sağlığı performansının sürdürülebilirliğini sağlar. Bu bağlamda solvent maruziyeti yönetimi, bir “kimyasal güvenlik uygulaması” olmanın ötesinde, iş sağlığı mühendisliğinin temel yapıtaşlarından biri olarak değerlendirilmelidir.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Trikloroetilenin solunum etkileri https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0954611117304067
⭐️⭐️ Uzun süreli maruziyetten sonra seçili çözücülerin PMMA üzerindeki etkileri: tek taraflı NMR ve ATR-FTIR araştırmaları https://www.nature.com/articles/s40494-023-00881-z
⭐️⭐️ Temizlik ürünleri: Kimyaları, iç mekan hava kalitesi üzerindeki etkileri ve insan sağlığı üzerindeki etkileri https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0160412024004227
⭐️⭐️ Çözücüler ve sürdürülebilir kimya https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4685879/
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü