Tersane Çalışanlarında Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları
Bir Nefeslik Hayat
Ahmet, 48 yaşında deneyimli bir kaynak ustasıydı. İstanbul’daki büyük tersanelerden birinde çalışıyordu. Yirmi beş yıl boyunca neredeyse her gün ağır metal dumanlarına, boya buharlarına ve kaynak gazlarına maruz kalmıştı. İşini severdi, ama bir süredir günlük yaşamında ciddi zorluklar yaşıyordu.
İlk başlarda sadece sabahları öksürüyordu. “Sigara işte,” diyordu kendi kendine. Ne de olsa gençliğinde içmişti. Ama zamanla öksürük gecelere uzadı, merdiven çıkarken nefesi kesilmeye başladı. Torununu kucağına almak istediğinde bile zorlanıyordu. Bir sabah işe gitmek üzere hazırlanırken banyoda bayıldı. Eşi hemen hastaneye götürdü.
Yapılan tetkikler sonucu “asbestozis” ve “KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı)” teşhisi konuldu. Akciğer grafilerinde, maruz kaldığı ince partiküllerin akciğer dokusunda birikerek kalıcı hasar oluşturduğu görüldü. Doktoru, yıllar içinde soluduğu metal ve asbest tozlarının zamanla akciğerlerinde mikroskobik izler bıraktığını ve bu izlerin artık geri döndürülemez bir hale geldiğini söyledi.
Ahmet o gün tersanedeki arkadaşlarını düşündü. Her biri hâlâ o tozlu alanlarda, uygun maske takmadan çalışıyor, işlerini “çabucak bitirelim” telaşıyla yapıyordu. Kimse soluduğu havayı sorgulamıyordu. Zaten yıllardır böyle gelmişti, böyle gidiyordu.
İyileşmesi mümkün değildi ama doktoru, ilerlemeyi yavaşlatmak için ilaçlar, oksijen desteği ve yaşam tarzı değişiklikleri önerdi. Emekli olmak zorunda kaldı. Hayatının geri kalanını daha sakin, ama sınırlı bir şekilde sürdürmeye başladı.
Bugünlerde fırsat buldukça meslek liselerine ve tersanelere giderek seminerler veriyor. Genç işçilere yüksek sesle şunu söylüyor:
“Maskenizi takın çocuklar! Benim gibi olmayın. O kaynak dumanı sadece gözünüzü değil, nefesinizi de alıyor. Hayat kısa, ama nefesiniz daha da kısa olabilir!”
Not; Ahmet Usta’nın Hikayesi gerçek değildir.. Olmamıştır..
Dikkat çekmesi için küçük bir hikaye ile başladım. Lakin çalışan sağlığı için tek sorun kaynak gazları değildir. Tersane faaliyetleri, metal işleme, boyama, kaynak, kumlama, temizlik ve kapalı alanlarda bakım gibi çok sayıda tehlikeli işlemi içerir.
Bu süreçlerin çoğu, çalışanları yüksek miktarda toz, duman, gaz ve kimyasal buhar maruziyetine açık hale getirir. Bu tür solunabilir ajanlar, zamanla mesleki solunum sistemi hastalıklarına yol açabilmekte ve çalışan sağlığını ciddi biçimde tehdit etmektedir.
Solunabilir Partiküllerin Özellikleri ve Etki Mekanizmaları
Tersanelerde yaygın olarak karşılaşılan solunabilir partiküller arasında;
- Asbest lifleri
- Silika tozu
- Metal dumanı (örneğin çinko ve alüminyum)
- Boya solventleri,
- Egzoz gazları sayılabilir.
Bu partiküllerin çapı genellikle 5 mikronun altındadır, bu da onların solunum yollarının en derin noktalarına ulaşabilmesini sağlar.
- İnorganik tozlar (ör. silika) akciğer dokusunda fibrozise neden olabilir (örn. silikozis).
- Organik buhar ve gazlar, bronşlarda aşırı duyarlılığa yol açarak astım benzeri tepkiler oluşturabilir.
- Termal işlemler sonucu oluşan metal dumanları, akut toksik reaksiyonlar tetikleyebilir (örneğin “metal dumanı ateşi”).
Kapalı Alan Riski ve Tersane Özgünlüğü
Tersanelerdeki en kritik risklerden biri kapalı alanlarda çalışma zorunluluğudur (örneğin yakıt tankları, makine daireleri, dar hacimli metal odacıklar). Bu alanlarda havalandırmanın yetersizliği nedeniyle:
- Zararlı gazlar birikebilir (örneğin karbon monoksit, hidrojen sülfür).
- Havada asılı kalan duman ve buharlar daha uzun süre ortamda kalır.
- İş kazası sonrası kurtarma zordur; müdahale geciktiğinde akut toksisite ölüme yol açabilir.
Kapalı alan çalışmaları öncesinde mutlaka gaz ölçümü, izinsiz girişlerin engellenmesi ve kurtarma planı hazırlanması gerekir.
Erken Belirti Tanıma ve Sağlık Takibi
Mesleki solunum hastalıklarının çoğu, ilerleyici ve sinsi bir seyir izler. Bu nedenle çalışanların aşağıdaki erken belirtilere karşı bilinçli olması gerekir:
- Gece artan kuru öksürük
- Egzersizle gelişen nefes darlığı
- Göğüs sıkışması
- Hırıltılı solunum veya sabah balgamı
- Sık sık tekrarlayan üst solunum yolu enfeksiyonları
Özellikle bu konuda işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı çok daha fazla uyum içerisinde omalıdır, yıllık periyodik muayenelere ek olarak risk bazlı sağlık izlemleri yürütülmelidir.
Yüksek riskli birimlerde çalışan personel için altı (6) ay aralıklarla spirometri, yılda bir kez de akciğer grafisi yapılması önerilir.
İşyeri Ortam Ölçümleri ve Maruziyet Limitleri
Tersane işyerlerinde gerçekleştirilen ortam ölçümleri, havadaki zararlı maddelerin Mesleki Maruziyet Sınır Değerleri (TLV, TWA, STEL) ile karşılaştırılmasını sağlar.
Türkiye’de bu sınırlar, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayımlanan Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğinde belirtilmiştir.
İşyeri ortamlarında yapılan ölçümler:
- Solunabilir toz konsantrasyonu
- Metal buharları (ör. mangan, krom)
- Asbest elyafı konsantrasyonu
- VOC (uçucu organik bileşikler) gibi parametreleri kapsar.
Elde edilen veriler ışığında havalandırma sistemleri güncellenmeli, gerekirse mühendislik kontrolleri artırılmalıdır.
Eğitim, KKD ve Davranışsal Önlemler
Her ne kadar mühendislik kontrolleri maruziyeti azaltmada etkili olsa da, kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanımı tersanelerde vazgeçilmezdir.
Özellikle:
- FFP2 veya FFP3 sınıfı maskeler
- Solvent buharına karşı aktif karbon filtreli maskeler
- Kaynakçılar için otomatik kararan maskeler
- Tüm çalışanlar için eğitim ve farkındalık programları
Eğitimler, sadece yasal zorunluluğu yerine getirmek amacıyla değil, çalışanların kendi sağlıkları için davranışsal sorumluluk almasını sağlamak için düzenlenmelidir.
İSG Kurulunun Rolü ve Sürekli İyileştirme
İşyeri Sağlık ve Güvenlik Kurulları Hakkında Yönetmelik ile tanımlanan ve çalışma çerçevesi çizilen kurul, tersane işkolunda mesleki solunum hastalıklarıyla ilgili risk değerlendirmeleri, kontrol planları ve sağlık izlemi prosedürlerinin izlenmesi açısından kritik öneme sahiptir.
Kurul şu adımları takip etmelidir:
- Riskli işlemleri düzenli gözden geçirme
- Uygun koruma ve ölçüm programlarının uygulanmasını denetleme
- İş kazası ve meslek hastalıklarının istatistiksel analizini yapma
- Geri bildirimlerle sürekli iyileştirme döngüsünü işletme
Tersane Çalışanlarında Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları
| Hastalık Adı | Maruziyet Nedeni | Riskli İşlem / Alan | Klinik Belirtiler | Tanı Yöntemleri | Önleyici Önlemler | Yasal Mevzuat / Kod |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Asbestoz | Asbest lifleri (hava yoluyla) | İzolasyon sökümü, eski gemi kaplamalarının temizliği | Progresif nefes darlığı, kuru öksürük, göğüs ağrısı | Akciğer grafisi, Yüksek çözünürlüklü BT, Balgam sitolojisi | Asbestle temas yasağı, eğitim, havalandırma, FFP3 maske, tıbbi periyodik takip | 6331 sayılı İSG Kanunu, Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik |
| Silikozis | Kristalize silika tozları | Kumlama işlemleri, yüzey temizliği, döküm sonrası temizlik | İnatçı kuru öksürük, göğüs sıkışması, ilerleyici solunum yetmezliği | Solunum fonksiyon testleri (SFT), Akciğer grafisi, HRCT | Kumlama yerine alternatif yöntemler (cam boncuk, kuru buz), nemli kumlama, tozsuzlaştırma sistemleri, solunum PPE | TS EN 689 Standardı, İş Hijyeni Ölçüm Yönetmeliği |
| Mesleki Astım | Solvent buharları, boya partikülleri, epoksi reçine, izosiyanatlar | Boyama, kaynak sonrası temizlik, yüzey hazırlama | Nefes darlığı, wheezing (hırıltılı solunum), gece öksürüğü, egzersizle artış | Prick testi (alerji testi), SFT, PEF monitörizasyonu, bronş provokasyon testi | Organik solventsiz boya kullanımı, havalandırma, solvent buharı emici sistemler, tam yüz maskesi, rotasyon planlaması | Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Gözetimi Yönetmeliği |
| KOAH Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı | Uzun süreli toz, metal dumanları, egzoz gazları | Taşlama, kaynak, metal kesimi, yüzey düzeltme | Kalıcı nefes darlığı, sabah balgamlı öksürük, egzersiz intoleransı | Spirometri, BT taraması, arterial kan gazı analizi | Toz emici sistemler, PPE, çalışma süresi kısıtlaması, periyodik sağlık izlemi | Meslek Hastalıklarının Bildirilmesi Usul ve Esasları Genelgesi |
| Akut Solunum Sıkıntısı Sendromu ARDS | Ani maruziyet: zehirli gazlar (ör. klor, amonyak), yangın dumanı | Tank temizliği, kapalı alan yangını, patlama sonrası müdahale | Hızla gelişen solunum zorluğu, hipoksemi, dispne | BT, oksijen saturasyonu (SpO2), arter kan gazı, bronkoskopi | Gaz sensörleri, kapalı alan prosedürleri, SCBA (bağımsız hava tüplü sistem), acil durum tatbikatı | Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik, Kapalı Alanlarda Çalışma Rehberi |
| Bronşit Mesleki Kronik Bronşit | Uzun süreli metal dumanı, kaynak dumanı | Kaynak, taşlama, plazma kesim işlemleri | Balgamlı öksürük, hırıltı, sık bronş enfeksiyonu | Solunum fonksiyon testleri, balgam kültürü | Lokal egzoz havalandırma (LEV), kaynak masası aspirasyonları, uygun kaynak PPE | Kaynak İşlerinde İş Sağlığı Rehberi, KKD Yönetmeliği |
| İrritan İnhalasyon Yaralanmaları | Asidik/bazik buharlar, solvent gazları | Temizlik ve dekontaminasyon işlemleri, solventle yıkama | Öksürük, boğaz yanması, baş dönmesi, solunum sıkıntısı | Akciğer fonksiyon testi, pH takibi, oksimetri | Kimyasal emme / havalandırma sistemleri, doğru depolama, tahliye prosedürleri | Kimyasalların Depolanması Hakkında Teknik Kılavuz |
| Metal Dumanı Ateşi Fume Fever | Çinko, bakır, alüminyum gibi metallerin dumanı | Galvanizli yüzey kaynakları, lehimleme, ergitme işlemleri | Ateş, titreme, kas ağrısı, kuru öksürük grip benzeri semptomlar | Klinik öykü, tam kan sayımı, semptom takibi | Duman emme sistemleri, kaynak dumanı PPE, iş rotasyonu | Metal Dumanı Rehberi, Kaynak İşlerinde İSG Uygulamaları |
Tersane Çalışanlarında Mesleki Solunum Sistemi Hastalıkları
Tersane çalışanlarının sağlık ve üretkenliği üzerinde doğrudan etkilidir.
Bu hastalıklar çoğunlukla önlenebilir nitelikte olup, erken tanı, doğru mühendislik kontrolleri, etkili KKD kullanımı ve düzenli sağlık izlemi ile büyük ölçüde kontrol altına alınabilir.
Öncelikle iş sağlığı ve güvenliği profesyonellerinin, onların vasıtası ile de çalışanların farkındalık düzeyinin artırılması, uzun vadede iş gücü kayıplarını ve sağlık harcamalarını önemli ölçüde azaltacaktır.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliği https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=18709&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
⭐️⭐️ İşyeri Sağlık ve Güvenlik Kurulları Hakkında Yönetmelik https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/01/20130118-3.htm
⭐️⭐️ Mesleki asbest maruziyeti ve mesane kanseri: sistematik bir inceleme ve meta-analiz https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10159975/
⭐️⭐️ Kaynakçılarda kaynak dumanı maruziyeti ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25324483/
⭐️⭐️ Mesleki Hastalıklar https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/occupational-disease
⭐️⭐️ GEMİ İNŞAATI SEKTÖRÜNDE GÜRÜLTÜ VE TOZ MARUZİYETİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ http://chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://ekutuphane.csgb.gov.tr/Media/jmxgc2y4/gemi-in%C5%9Faat%C4%B1-sekt%C3%B6r%C3%BCnde-g%C3%BCr%C3%BClt%C3%BC-ve-toz-maruziyetinin-de%C4%9Ferlendirilmesi.pdf
⭐️⭐️ MESLEKİ HASTALIKLAR | Genel Bakış https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7149334/
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü