İş sağlığı ve güvenliği alanında, kimyasallarla çalışma esnasında ortaya çıkan tehlikeleri kontrol altına almanın en etkili yollarından biri, mesleki maruziyet limitlerinin doğru belirlenmesi ve uygulanmasıdır.

Bu limitler, yalnızca birer sayı veya formülden ibaret değildir; işçilerin sağlığını doğrudan etkileyen, bilimsel verilerle desteklenen ve uluslararası otoritelerce yıllar süren çalışmalar sonucu geliştirilen temel güvenlik ölçütleridir.

Bu bağlamda TLV (Eşik Sınır Değeri), TWA (Zaman Ağırlıklı Ortalama) ve STEL (Kısa Süreli Maruziyet Sınırı) kavramları, işyerlerinde maruziyet değerlendirmesinin bel kemiğini oluşturur. Ancak sahada sıkça karşılaşılan bir sorun, bu üç değerin zaman zaman birbirinin yerine kullanılması ya da yeterince anlaşılmadan yorumlanmasıdır. Bu durum, çalışan sağlığını koruma çabalarının sekteye uğramasına ve yasal-etik sorumlulukların göz ardı edilmesine neden olabilir.

Söz konusu üç kavramın kökenlerini, kapsamlarını, kullanım alanlarını ve birbirlerinden ne şekilde ayrıldıklarını okuyacakasınız. Aynı zamanda Türkiye’deki uygulama örneklerine, Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yaklaşımlara da ışık tutarak konuyu çok boyutlu analiz edecektir.

Mesleki Maruziyet Limitlerinin Karşılaştırmalı Analizi (TLV – TWA – STEL)

KriterTLV
(Threshold Limit Value – Eşik Sınır Değeri)		TWA
(Time-Weighted Average – Zaman Ağırlıklı Ortalama)		STEL
(Short-Term Exposure Limit – Kısa Süreli Maruziyet Sınırı)
TanımıÇalışanların yaşam boyu, günlük 8 saat ve haftalık 40 saat çalıştığı varsayılarak maruz kalabilecekleri kimyasal madde miktarının üst sınırıdır.8 saatlik vardiya boyunca maruz kalınan maddenin zaman ağırlıklı ortalama konsantrasyonudur.En fazla 15 dakikalık süre boyunca, bir gün içinde en fazla 4 kez maruz kalınmasına izin verilen maksimum konsantrasyondur.
Köken KurumACGIH (American Conference of Governmental Industrial Hygienists)ACGIH tarafından TLV-TWA olarak belirlenmiştir.ACGIH tarafından TLV-STEL olarak belirlenmiştir. OSHA ve NIOSH da STEL değerleri verir.
Temel AmacıGüvenli maruziyet eşiğini belirleyerek iş sağlığını korumak.Kronik (uzun süreli) etkilerden korunma.Akut (ani) etkilerden korunma.
Zaman EtkeniTLV bir üst başlıktır; TWA ve STEL gibi bileşenleri içerir.Genellikle 8 saatlik maruziyet süresi baz alınır.15 dakikalık kısa süreli maruziyet periyotları baz alınır.
Maksimum TekrarSürekli uygulanabilir.Günlük ortalama maruziyetin bu değeri aşmaması gerekir.Günde en fazla 4 kez; aralarında en az 60 dakika ara ile uygulanabilir.
Ölçüm YöntemiUzun vadeli izleme ve literatür temelli bilimsel değerlendirme.Kişisel hava örnekleme, iş günü ortalaması.Anlık ve spot ölçüm cihazları, biyolojik izleme gerekebilir.
Birimippm, mg/m³ppm, mg/m³ppm, mg/m³
Yasal Statü (ABD)ACGIH öneri sunar, OSHA uygulama zorunluluğu getirir.OSHA – enforceable (uygulanabilir).OSHA – enforceable (bazı maddeler için).
Yasal Statü (AB / Türkiye)Avrupa’da ve Türkiye’de bağlayıcılığı olan sınır değerler Çalışma Bakanlığı tarafından belirlenir; çoğu zaman TWA esas alınır.Türkiye’de “8 saatlik zaman ağırlıklı ortalama sınır değeri” (TWA) esas alınır.Türkiye’de “15 dakikalık kısa süreli sınır değer” (STEL) olarak bazı maddeler için kullanılır.
Kapsadığı Tehlike TipleriHem akut hem kronik tehlikeleri genel olarak kapsar.Kronik zehirlenmeler, kanserojen etkiler.Baş dönmesi, göz-burun-irritasyonu, ani toksik reaksiyonlar.
Risk Yönetimindeki RolüMaruziyet limit politikalarının temelini oluşturur.Havalandırma, KKD, işyeri tasarımı gibi önlemler TWA’ya göre planlanır.Uyarı sistemleri, iş rotasyonu, mola düzenlemeleri STEL’e göre yapılandırılır.
Örnek Madde KullanımıTLV: Benzen = 0.5 ppmTWA: Aseton = 500 ppm (8 saat ortalaması)STEL: Amonyak = 35 ppm (15 dakikada aşılmamalı)
Biyolojik İzleme ile İlişkisiDolaylı bağlantılıdır, bazı maddeler için biyolojik maruziyet endeksleri mevcuttur.Biyolojik örneklem (kan, idrar) ile doğrulanabilir.Ani tepkimeler için hızlı ölçüm gerekebilir, biyolojik izleme sınırlıdır.
Sektörel Örnek Kullanım AlanlarıKimya sanayi, petrokimya, ilaç üretimi.Boyahaneler, kaynak atölyeleri, laboratuvarlar.Solvent buharlarının yoğunlaştığı tüneller, kapalı tanklar, akut toksik risk taşıyan alanlar.
Türkiye’deki Uygulama ÖrnekleriYönetmeliklerde genellikle TWA üzerinden verilir, ama TLV referansı açıkça belirtilir.“Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik” esas alır.Çok tehlikeli sınıfta yer alan sektörlerde, özellikle 2023 tarihli maruziyet tablolarında belirtilmiştir.
AvantajıReferans niteliğinde; bilimsel temellidir, küresel karşılaştırma olanağı sunar.İş gününe yayılmış kontrol olanağı sağlar, sahada uygulanabilirliği yüksektir.Anlık maruziyetlerin kontrol altına alınmasını sağlar, akut etkiler önlenebilir.
SınırlılığıYasal bağlayıcılığı her ülkede farklıdır.Sadece ortalama değeri ölçer, pik maruziyetleri dışarda bırakabilir.Uzun süreli etkiler için yeterli koruma sağlamaz.

Türkiye’de En Sık Referans Alınan Belgeler

Çalışan sağlığı açısından her bir kimyasal, birer potansiyel risk taşıdığı gibi, bu risklerin ne zaman ve ne miktarda gerçekleşeceği de çok katmanlı parametrelere bağlıdır. Bu nedenle mesleki maruziyet limitlerinin sadece sayısal değil, zamansal ve bağlamsal olarak da değerlendirilmesi zorunludur. TLV, TWA ve STEL gibi ölçütler, bu değerlendirmeye sistematik bir temel sağlar.

Yazı boyunca görüldüğü üzere;

  • TLV, bilimsel öneri temellidir ve sıklıkla ACGIH kaynaklıdır.
  • TWA, 8 saatlik ortalamaya göre çalışanların günlük maruziyetini ölçerken;
  • STEL, ani ve kısa süreli yoğun maruziyetlerin tespiti için kritik öneme sahiptir.

Bu üçlü yapı, yalnızca teorik bilgi olarak değil, sahada uygulanan koruyucu önlemlerin omurgasını oluşturur. Özellikle Türkiye gibi hem AB mevzuatına uyum sağlama çabasında olan hem de ABD kaynaklı SDS belgeleriyle çalışan ülkelerde, bu sistemlerin iyi anlaşılması hayati bir gereklilik halini almıştır.

Sonuç olarak, TLV – TWA – STEL kavramlarını birbirinden bağımsız değil, tamamlayıcı sistemler olarak görmek ve işyerinde maruziyetin dinamiğini bu üçlü perspektifle okumak, hem iş güvenliği uzmanları hem de işyeri hekimleri için etik ve teknik bir zorunluluktur. Çünkü her yanlış anlama, bir sağlığa mâl olabilir; her doğru yorumlama ise bir hayatı kurtarabilir.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir.

Ayrıca, sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir iş güvenliği uzmanının, ilgili mühendisin ya da teknik ekibin yetki ve kararlarının yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, çalışma sahanız içerisindeki tehlike – risk belirlemesi ya da mevcut işleyişin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla firmanızın işleyişine müdahil olma ya da sorumlularınızın vereceği kararların yerine tutması olarak değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.

⭐️⭐️⭐️⭐️