Yüksekte Çalışanlarda Gelişen Psikolojik Sorunlar
Yüksekte çalışma, inşaat, enerji, bakım-onarım, temizlik ve çeşitli endüstriyel sektörlerde çalışan bireyler için yaygın bir faaliyettir.
Yüksekte çalışma yapılan işlerde genellikle fiziksel riskler ön planda tutularak değerlendirilse de, psikolojik etkiler de en az fizyolojik tehlikeler kadar önemlidir.
Yüksekte çalışmak, kişinin bilişsel, duygusal ve davranışsal tepkilerini etkileyebilir; bu durum zaman içinde çeşitli psikolojik sorunların gelişmesine zemin hazırlayabilir.
1. Yüksekte Çalışmanın Psikolojik Yükü
1.1. Tehdit Algısı ve Sürekli Stres
Tehdit Algısı (Perceived Threat)
Tehdit algısı, bireyin bulunduğu ortamda bir tehlike ya da zarar görme ihtimalini zihinsel olarak değerlendirmesi ve buna karşı bilinçli ya da bilinçsiz olarak verdiği psikolojik tepkidir.
Yüksekte çalışan işçilerde Tehdit algısı;
- Düşme riski
- İş ekipmanlarının arızalanması
- Zemin desteğinin kaybolması
- Hava koşullarının ani değişimi
- Kendi fiziksel yetersizliği veya dikkatsizliği gibi durumlardan kaynaklanabilir.
Bu tür durumlar, zihinde sürekli bir “hazır olma” ya da “kaç ya da savaş” tepkisi oluşturur.
🧷 Örnek: Bir işçinin 20 metrelik bir iskelede çalışırken zeminin esnemesiyle panik yaşaması, zihinsel olarak “Düşebilirim” düşüncesinin tehdit algısını tetiklediğinin göstergesidir.
Tehdit algısı yüksek olduğunda, beden sürekli alarm modundadır. Bu da doğrudan sürekli strese yol açar.
Sürekli Stres (Chronic Stress)
Sürekli stres, bireyin uzun süre boyunca yüksek düzeyde stres faktörlerine maruz kalması ve zihinsel-fiziksel olarak gevşeyememesi durumudur. Yüksekte çalışan bireylerde bu stres, işin doğası gereği sürekli mevcuttur.
Sürekli Stres Belirtileri;
- Kronik yorgunluk
- Odaklanma zorluğu
- Uyku problemleri
- Sinirlilik, sabırsızlık
- Kas gerginliği ve çarpıntı
- Motivasyon düşüklüğü
Yüksekte çalışmak, doğrudan hayatı tehdit edebileceği için çalışan kişi bilinçli ya da bilinçsiz şekilde hep tetikte olur. Bu tetikte olma hali, zamanla zihinsel kaynakların tükenmesine ve kişinin fiziksel olarak da yıpranmasına neden olur.
Bu durum sempatik sinir sistemini uyarır ve sürekli bir “alarm” durumu yaratır.
Günlük olarak stres yüküne maruz kalan bireylerde zaman içinde:
- Tükenmişlik
- Kaygı bozuklukları
- Uyku problemleri gibi belirtiler gözlemlenebilir.
1.2. Bilişsel Yüklenme
Yüksekte çalışma, sadece fiziksel değil aynı zamanda ciddi bilişsel talepler içeren bir süreçtir.
Dengeyi koruma, dikkat dağıtıcı unsurları filtreleme, çevresel tehditleri algılama ve eş zamanlı olarak görevleri yerine getirme gibi beceriler, beynin sürekli aktif olmasını gerektirir.
Bu durum, çalışan üzerinde bilişsel yüklenmeye yol açabilir.
Bilişsel yüklenme; kişinin zihinsel kapasitesinin, görev ve çevresel talepler karşısında zorlanması durumudur. Yüksekte çalışan bireyler için bu yüklenme, özellikle tehlikeye karşı tetikte kalma ihtiyacı nedeniyle daha da artar. Denge kaybı yaşama korkusu, ekipman kullanımı, zaman baskısı ve güvenlik kurallarını eş zamanlı uygulama çabası, zihinsel kaynakların tükenmesine neden olabilir.
Bilişsel yüklenme, dikkat dağınıklığı, karar verme hataları, problem çözmede yavaşlama ve reaksiyon süresinde uzamayla sonuçlanabilir. Bu da iş kazası riskini artırır. Ayrıca uzun vadede zihinsel yorgunluk, tükenmişlik ve stres bozuklukları gibi psikolojik sorunlara zemin hazırlar.
Bu nedenle yüksekte çalışanlara yönelik eğitimlerde sadece fiziksel değil, bilişsel dayanıklılığı artırmaya yönelik stratejilere de yer verilmesi gerekir. Mola düzenlemeleri, görev rotasyonu, mindfulness çalışmaları ve dikkat geliştirme egzersizleri, bilişsel yüklenmeyi azaltmada etkili olabilir.
2. Sık Görülen Psikolojik Sorunlar
2.1. Yükseklik Kaygısı (Akrofobi)
Akrofobi, bireyin yüksek bir yerde bulunurken ya da yüksekte olma fikriyle karşılaştığında aşırı, mantıksız ve yoğun bir korku ya da kaygı yaşaması durumudur. Bu durum sadece gerçek bir yükseklik ortamında değil, bazı durumlarda yükseklik hayal edildiğinde bile tetiklenebilir.
Akrofobi; klasik anlamda bir spesifik fobi türüdür ve kişinin günlük yaşamını, mesleki performansını ya da sosyal aktivitelerini kısıtlayacak düzeyde yoğun kaygılara yol açabilir.
Yüksekten korkmak, evrimsel olarak doğal bir tepki olsa da, bazı bireylerde bu korku yoğun ve işlev bozucu hale gelebilir. Akrofobi, yüksekte çalışan bireylerde şu şekilde kendini gösterebilir.
Fiziksel Tepkiler
- Dizlerde titreme
- Kalp çarpıntısı
- Baş dönmesi
- Nefes darlığı
- Terleme
- Bulantı
Psikolojik Tepkiler
- Düşme korkusu (gerçekçi olmasa bile)
- Kontrolünü kaybetme hissi
- Kaçma isteği
- Panik hissi
- Ölecekmiş gibi düşünmek
Bu tür belirtiler, iş sırasında büyük bir tehlike oluşturabilir.
Yüksekte çalışmak zorunda olan bir işçide akrofobi varsa:
- Dikkat dağınıklığı yaşanabilir
- Panik anında refleks davranışlarla düşme riski artabilir
- Çalışma kalitesi ve güvenliği ciddi şekilde etkilenebilir
- Kişi görevden kaçınabilir ya da işi bırakabilir
Bu nedenle iş sağlığı ve güvenliği kapsamında, çalışanların yükseklik korkusu olup olmadığı işe alım öncesi ya da periyodik değerlendirmelerde test edilmelidir. Mümkün şartlarda yükseklik korkusu olanlar bu tür işlerde çalıştırılmamalı, zorunluluk hallerinde psikolojik destek sağlanmalıdır.
2.2. Genelleşmiş Anksiyete Bozukluğu
Genelleşmiş Anksiyete Bozukluğu, bireyin günlük yaşamında karşılaştığı olaylara ve durumlara karşı sürekli, aşırı ve kontrol edilemeyen bir kaygı ve endişe hali yaşadığı uzun süreli bir anksiyete (kaygı) bozukluğudur. Bu durum, kişide hem zihinsel hem de fiziksel belirtilerle kendini gösterir ve yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürebilir.
Bu kaygı hali belirli bir olayla sınırlı değildir; sağlık, iş, para, aile, gelecek gibi birçok konuda orantısız ve sürekli endişe duyulur.
Yüksekte çalışmanın getirdiği sürekli stres ve belirsizlik, zaman içinde genelleşmiş anksiyeteye yol açabilir. Kişi sadece yükseklikle değil, hayatının diğer alanlarında da kontrolsüz kaygılar yaşamaya başlar. Bu durum:
Zihinsel ve Duygusal Belirtiler:
- Sürekli endişeli ya da tedirgin hissetme
- Kötü bir şey olacakmış hissi
- Konsantrasyon güçlüğü
- Karar vermekte zorlanma
- Aşırı düşünme (overthinking)
Fiziksel Belirtiler:
- Kas gerginliği
- Mide rahatsızlıkları
- Terleme
- Titreme
- Uyku problemleri
- Yorgunluk, halsizlik
gibi bulgularla kendini gösterebilir.
2.3. Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), kişinin yaşamını veya bütünlüğünü tehdit eden ağır bir travmatik olay (örneğin ciddi iş kazası, doğal afet, savaş, fiziksel saldırı, tanık olunan bir ölüm vb.) yaşadıktan sonra, bu olayı zihninde sürekli tekrar yaşaması, kaçınma davranışları sergilemesi ve yüksek uyarılmışlık hali içinde olmasıyla karakterize edilen ciddi bir ruhsal bozukluktur.
Bu bozukluk, yalnızca olay anında değil, aylar hatta yıllar sonra da etkisini gösterebilir.
Daha önce bir düşme tehlikesi atlatan ya da meslektaşının düşüşüne tanık olan bireylerde travma sonrası stres bozukluğu gelişebilir. Bu bozuklukta kişi:
1. Yeniden Yaşantılama
- Olayı rüyalarda ya da gündüz aniden tekrar yaşamak (flashback)
- Olayla ilgili görüntü, ses, koku gibi tetikleyicilerle yoğun rahatsızlık hissetmek
2. Kaçınma Davranışları
- Travmayı hatırlatan yer, kişi ya da konuşmalardan uzak durma
- Duygusal uyuşma, insanlara karşı yabancılaşma
3. Artmış Uyarılmışlık
- Sürekli tetikte olma hali
- Uyku sorunları
- Sinirlilik, öfke patlamaları
- Konsantrasyon güçlüğü
- Aşırı irkilme tepkileri
Bu tür bireylerin iş verimliliği ciddi şekilde düşer.
2.4. Depresyon
Depresyon, kişinin duygu durumunu, düşüncelerini, davranışlarını ve fiziksel işlevselliğini olumsuz yönde etkileyen, yaygın ve ciddi bir duygudurum bozukluğudur.
Kişi kendini uzun süreli olarak üzgün, boşlukta, umutsuz ya da değersiz hisseder ve bu durum günlük yaşam aktivitelerini sürdürmesini zorlaştırabilir.
Depresyon sadece “mutsuzluk” ya da “moral bozukluğu” değildir; ruhsal, zihinsel ve bedensel belirtileri olan klinik bir durumdur ve çoğu zaman hekim müdahalesi gerektirir.
Sürekli stres, sosyal izolasyon, fiziksel yorgunluk ve kontrolsüz çalışma saatleri, zamanla depresyona neden olabilir.
Yüksekte çalışan kişi depresyonda ise:
- Sürekli üzgün ya da çökkün ruh hali
- Günlük aktivitelere karşı ilgi ve zevk kaybı
- Enerji eksikliği, yorgunluk hissi
- Uyku bozuklukları (az ya da aşırı uyuma)
- İştah değişiklikleri (azalma ya da artma)
- Değersizlik ya da suçluluk hissi
- Konsantrasyon güçlüğü
- Hareketlerde yavaşlama veya huzursuzluk
- Umutsuzluk hissi
- Ölüm ya da intihar düşünceleri
geliştirebilir.
2.5. Performans Kaygısı
Yüksekte çalışırken hata yapma korkusu, işini kaybetme kaygısıyla birleştiğinde, kişilerde performans anksiyetesi gelişebilir. Bu durum bireyin işine dair sürekli olarak “yetersizim, hata yapacağım” şeklinde düşünmesine neden olur.
3. Psikolojik Sorunların Nedenleri
3.1. Çevresel Faktörler
- Yetersiz güvenlik önlemleri
- Düzensiz çalışma saatleri
- Gürültü, sıcaklık, rüzgâr gibi çevresel zorluklar
3.2. Kişisel Faktörler
- Önceden travma öyküsü
- Düşük stres toleransı
- Kişilik yapısı (mükemmeliyetçilik, obsesif özellikler)
3.3. Kurumsal Faktörler
- Psikolojik destek hizmetlerinin olmaması
- Yetersiz iş güvenliği eğitimi
- Mobing veya yönetici baskısı
4. Psikolojik Etkilerin İş Güvenliğine Yansıması
Yüksekte çalışmak, sadece fiziksel bir denge ve koordinasyon meselesi değil; aynı zamanda bireyin zihinsel dayanıklılığını, duygusal kontrolünü ve psikolojik sağlamlığını doğrudan etkileyen bir durumdur. Bu psikolojik etkiler, çalışanın güvenli davranışlarını doğrudan şekillendirir ve iş güvenliği uygulamalarının başarısını belirleyen temel faktörlerden biri haline gelir.
Psikolojik Etkiler Nelerdir?
- Kaygı ve korku (örneğin yükseklik korkusu / akrofobi)
- Kronik stres ve baskı altında hissetme
- Dikkat dağınıklığı ve zihinsel yorgunluk
- Tükenmişlik ve motivasyon eksikliği
- Tehdit algısında artış ve panik davranışlar
Bu etkiler; çalışanın zihinsel yükünü artırarak doğru karar alma, tehlikeleri fark etme, iş ekipmanlarını dikkatli kullanma gibi kritik becerilerde bozulmaya neden olabilir.
İş Güvenliğine Yansıması Nasıldır?
Kazaların Artışı: Psikolojik olarak zorlanan çalışan, hata yapmaya daha yatkındır. Bu durum düşme, ekipman hatası veya çevresel riskleri görmeme gibi kazaları artırır.
Güvenlik Prosedürlerine Uyumsuzluk: Aşırı stres ya da korku yaşayan kişi, güvenlik donanımlarını doğru kullanmayabilir ya da prosedürleri ihmal edebilir.
İletişim Sorunları: Psikolojik baskı altındaki çalışanlar, ekip arkadaşlarıyla iletişimde zorlanabilir ve bu durum grup güvenliğini tehdit eder.
İşe Devamsızlık ve Verimlilik Düşüşü: Sürekli stres altında olan kişilerde iş bırakma, devamsızlık ve motivasyon kaybı gibi durumlar görülebilir.
Çözüm – Psikolojik Güvenlik Kültürü
İşverenler, sadece fiziksel güvenlik önlemleriyle değil; aynı zamanda çalışanların psikolojik iyilik halini koruyacak uygulamalarla da iş güvenliğini desteklemelidir. Desteklemelerini sağlamak için gerekli – yeterli bilgilendirme ve motivasyon işyeri hekimi – İş Güvenliği Uzmanı tarafından verilmelidir.
- Psikolojik dayanıklılık eğitimleri
- Düzenli psikolojik değerlendirme ve destek hizmetleri
- Tehlike algısını düşüren simülasyonlar ve uygulamalı eğitimler
- Kazalardan sonra “psikolojik ilk yardım” programları
5. Koruyucu ve Önleyici Yaklaşımlar
5.1. Psikolojik Dayanıklılık Eğitimi
Psikolojik Dayanıklılık Eğitimi, yüksekte çalışan bireylerin yüksek riskli ve stresli ortamlarda zihinsel esnekliklerini artırmak, duygusal tepkilerini düzenleyebilmek, olumsuz düşüncelerle başa çıkmak ve kriz anlarında soğukkanlılıkla hareket edebilmek amacıyla verilen yapılandırılmış psikoeğitim programıdır.
Bu eğitim, çalışanların sadece ruhsal sağlığını desteklemekle kalmaz, aynı zamanda iş güvenliği davranışlarını güçlendirerek iş kazalarının önlenmesine de katkı sağlar.
Eğitimin Temel Amaçları
- Stresle başa çıkma becerisi kazandırmak
- Tehlike algısı ve duygusal kontrolü güçlendirmek
- Özgüven, odaklanma ve sakin kalabilme yetisini geliştirmek
- Panik yerine çözüm odaklı düşünmeyi öğretmek
- Travmatik olaylardan sonra toparlanma sürecini hızlandırmak
Neden Yüksekte Çalışanlara Bu Eğitim Gerekli?
- Yüksekte çalışmak, fiziksel riskin yanı sıra ciddi psikolojik baskılar da yaratır (yükseklik korkusu, düşme endişesi, yoğun dikkat gereksinimi vb.)
- Psikolojik olarak hazırlıksız olan çalışan, panikleyebilir, hatalı kararlar verebilir ya da güvenlik kurallarını ihmal edebilir.
- Eğitim sayesinde çalışanlar, bu baskılar karşısında kontrolü kaybetmeden, soğukkanlılıkla ve güvenli davranışlarla süreci yönetebilir.
5.2. Psikolojik Destek Mekanizmaları
- Psikolojik danışmanlık
- Grup terapileri
- İşyeri psikoloğu hizmeti
5.3. Düzenli Psikolojik Değerlendirme
Çalışanların periyodik olarak duygusal durumları gözden geçirilmeli; erken müdahale imkânı sağlanmalıdır.
5.4. İş Ortamında Destekleyici İletişim
Yöneticilerin empatik yaklaşımı, destekleyici liderlik tarzı ve çalışanla etkili iletişim kurulması kaygı düzeylerini önemli ölçüde düşürür.
Yüksekte Çalışanlar İçin Psikolojik Dayanıklılık Eğitim Programı
Firmalarımız Tetkik OSGB ve Tetkik Danışmanlık bünyelerinde, yüksekte çalışan personellere yönelik eğitimlerimiz mevcuttur. https://tetkik.com.tr/iletisim/ Bize ulaşabilirsiniz.
- Eğitim içeriği: Yükseklik kaygısı ile baş etme, gevşeme teknikleri, grup çalışmaları
- Uygulama süresi: 6 hafta boyunca haftada 1 gün
- Sonuç: Kaygı düzeylerinde %30 azalma, iş memnuniyetinde artış, kaza oranlarında düşüş
Uygulamda hedefimiz hem çalışan sağlığını hem de iş verimliliğini olumlu yönde arttırmak, işverenin çalışanınan olan özen borcunu yerine getirmesinde destek olmaktır.
Eğtim başvurusu için bizi arayabilirsiniz.
Eğitim Koordinatörümüz Dr Mustafa KEBAT yönetiminde açılan eğitimlere personelinizin dahil olmasını yada firmanıza özel eğitim programı düzenlenmesini talep edebilirsiniz.
Yüksekte çalışmak, fiziksel beceriler kadar psikolojik dayanıklılığı da gerektiren bir süreçtir.
Sürekli tehlike altında olmak, zihinsel ve duygusal dengeyi bozabilir. Bu bağlamda; yüksekte çalışanların psikolojik açıdan desteklenmesi, yalnızca bireysel değil kurumsal bir sorumluluktur.
Unutulmamalıdır ki, “İş güvenliği” emniyet kemeri takmakla değil, zihne yerleştirmekle başlar.
Personelinizin zihnine güvenlik kültürünün yerleştirilmesine destek olalım.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Yüksekte Çalışanlarda İş Kazalarını Önlemek Amaçlı Uygulanacak Bilişsel ve Psikomotor Testlerin Geliştirilmesi. https://openurl.ebsco.com/EPDB%3Agcd%3A13%3A9849677/detailv2?sid=ebsco%3Aplink%3Ascholar&id=ebsco%3Agcd%3A149702645&crl=c&link_origin=scholar.google.com.tr
⭐️⭐️ Yükseklik Korkusu https://www.sciencedirect.com/topics/psychology/fear-of-heights
⭐️⭐️ Belirli Fobiler https://www.msdmanuals.com/professional/psychiatric-disorders/anxiety-and-stressor-related-disorders/specific-phobias
⭐️⭐️ Akrofobi ve görsel yükseklik tahammülsüzlüğü: Epidemiyoloji ve mekanizmalardaki gelişmeler https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7718183/
⭐️⭐️ Yükseklik tahammülsüzlüğü fizyolojik mekanizmalar ve psikolojik sıkıntı arasında: literatür taraması ve deneyimlerimiz https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6734202/
⭐️⭐️ Yükseklik baş dönmesi ve insan duruşu https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/484362/
⭐️⭐️ Yükseklikten mi düştünüz? Üç kişiden biri görsel yükseklik tahammülsüzlüğü yaşıyor https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23070463/
⭐️⭐️ Yüksekliğin vücudun mekansal yönelimi ve dengesi üzerindeki etkisi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11020194/
⭐️⭐️ Yüksekte Güvenli Çalışma Eğitimi Çalıştayı 12 ARALIK 2017 ÇASGEM / ANKARA http://chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.csgb.gov.tr/Media/um0hn5n5/yuksekte_guvenli_calisma.pdf
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü