İzmir ve Çevresinde Görülen Yılan Türlerinin İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Değerlendirilmesi
İzmir ve çevresi, özellikle yaz aylarında Tarım, RES, GES, İnşaat, Tersane, Orman ve Altyapı çalışmaları gibi açık alan işlerinde çalışanlar için yılan teması riski taşıyan bir bölgedir.
Bu bağlamda bölgedeki yılan türleri ve risk düzeyleri İSG kapsamında değerlendirilmeli ve gerekli önlemlerin alınması için çalışmalar yapılmalıdır.
🐍 🐍 🐍
İzmir ve Çevresindeki Başlıca Yılan Türleri ve Süreç Analizi
| Yılan Türü | Zehir Durumu | İnsanlara Tehlike Düzeyi | Görülme Yerleri | Isırık Etkileri | İlk Yardım | Tedavisiz Durumda Olası Sonuçlar |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Koca Engerek (Vipera lebetina) | Zehirli | Yüksek | Kayalık alanlar, orman kenarları, makilik bölgeler | Şiddetli ağrı, ödem, nekroz, hipotansiyon | – Hareketsizlik sağlanmalı- Isırık kalp seviyesinin altında tutulmalı- Gevşek bandaj ve acil tıbbi yardım | Sistemik zehirlenme, organ yetmezliği, ölüm |
| Boynuzlu Engerek Vipera ammodytes | Zehirli | Yüksek | Ormanlık yamaçlar, kırsal yerleşim kenarları | Morarma, kasılma, kanama bozuklukları | Yukarıdakilerle aynı + Panik önlenmeli | Nörolojik bozukluklar, kanama, ölüm |
| Su Yılanı Natrix natrix | Zehirsiz | Düşük | Sulak alanlar, gölet çevreleri | Hafif ağrı, yara enfeksiyonu riski | Su ve sabunla yıkama, gözlem | Lokal enfeksiyon, nadiren selülit |
| Sarı Yılan Elaphe quatuorlineata | Zehirsiz | Çok Düşük | Tarla kenarları, taşlık alanlar | Nadir ısırma, hafif kızarıklık | Temizlik, antiseptik | Enfeksiyon riski çok düşük |
| Hızlı Yılan Hazer Yılanı Dolichophis caspius | Zehirsiz | Çok Düşük | Güneşli taşlık alanlar, kayalıklar | Genellikle saldırmaz | Temizlik yeterlidir | Risk minimal |
| Kedi Gözlü Yılan Telescopus fallax | Hafif Zehirli | Düşük – Orta | Gece aktif taşlık bölgeler | Lokal tahriş, alerjik reaksiyon riski | Temizlik + gözlem + gerekirse antihistaminik | Alerjik şok (nadir), lokal tahriş |
🔸 Görülme Yerleri
- İzmir çevresinde bu türlerin çoğu kırsal, ormanlık ve taşlık alanlarda gözlemlenmektedir.
- Özellikle yaz aylarında aktiflik artar.
🔸 Riskli İş Alanları
- Açık alanda yürütülen her türlü Enerji, inşaat, altyapı, peyzaj, tarımsal faaliyet, liman işleri ve kırsal saha incelemeleri potansiyel risklidir.
- Gece vardiyalarında düşük görünürlük nedeniyle özellikle kedi gözlü yılanlar ile karşılaşma riski artar.
Kara Yılanları: Tarım sahaları, RES, GES, Tersaneler, Tüm altyapı işleri, Açık kapalı madenler, Mermer ocakları, Taş Ocakları, Peyzaj çalışmaları, Yol yapımı, Moloz temizliği, kırsalda saha işleri vb gibi
Su Yılanı: Liman sahası, Kıyı tahkimatı, Kanal temizliği vb gibi
🐍 🐍 🐍
Merak Edenler Yazının Sonunda Yılan Çeşitlerinin Görebilir
🐍 🐍 🐍
Yılan Zehirlerinin Toksikolojik Özellikleri
Yılan zehirleri, kompleks yapılı proteinler ve enzimlerden oluşur. Bu bileşenler, vücutta çeşitli sistemleri etkileyebilir.
- Hematotoksik Etki: Kan pıhtılaşma mekanizmalarını bozarak koagülopatiye neden olabilir.
- Nörotoksik Etki: Sinir iletimini engelleyerek paraliziye yol açabilir.
- Miyotoksik Etki: Kas hücrelerini tahrip ederek rabdomiyolize neden olabilir.
- Nefrotoksik Etki: Böbrek fonksiyonlarını bozarak akut böbrek yetmezliğine yol açabilir.
🐍 🐍 🐍
Yılan Isırığının Klinik Belirtileri
Yılan ısırığı sonrası belirtiler, zehirin türüne ve miktarına bağlı olarak değişir:
- Lokal Belirtiler: Isırık bölgesinde ağrı, şişlik, eritem ve ekimoz görülebilir.
- Sistemik Belirtiler: Bulantı, kusma, hipotansiyon, taşikardi, dispne ve bilinç değişiklikleri meydana gelebilir.
- Laboratuvar Bulguları: Koagülasyon testlerinde anormallikler, kreatin kinaz seviyelerinde artış ve böbrek fonksiyon testlerinde bozulma saptanabilir.
🐍 🐍 🐍
Yılan Isırığında İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale
Yılan ısırığı durumunda aşağıdaki adımlar izlenmelidir:
- Sakinlik: Panik, zehrin yayılmasını hızlandırabilir.
- Hareketin Sınırlanması: Isırılan uzuv immobilize edilmeli ve kalp seviyesinin altında tutulmalıdır.
- Takıların Çıkarılması: Şişmeyi önlemek için takılar çıkarılmalıdır.
- Yaranın Temizlenmesi: Isırık bölgesi sabun ve su ile yıkanmalıdır.
- Soğuk Uygulama: Şişliği azaltmak için soğuk kompres uygulanabilir.
- Turnike ve Kesme Uygulamalarından Kaçınma: Bu tür müdahaleler doku hasarına neden olabilir.
- Tıbbi Yardım: En kısa sürede bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
🐍 🐍 🐍
Tedavi Olunmazsa Ortaya Çıkabilecek Komplikasyonlar
Yılan ısırığı tedavi edilmezse, aşağıdaki ciddi sağlık sorunları ortaya çıkabilir:
- Doku Nekrozu: Isırık bölgesinde doku ölümü meydana gelebilir.
- Organ Yetmezliği: Zehir, böbrek ve karaciğer gibi organların işlevini bozabilir.
- Kanama Bozuklukları: Zehir, kanın pıhtılaşmasını engelleyerek iç ve dış kanamalara yol açabilir.
- Enfeksiyon: Isırık bölgesi enfekte olabilir, bu da sepsise neden olabilir.
- Ölüm: Ciddi vakalarda, özellikle tedavi gecikirse ölüm riski vardır.
🐍 🐍 🐍
İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Değerlendirme
Risk Faktörleri
- Yüksek sıcaklık ve nem, yılanların daha aktif olmasına neden olur (özellikle Nisan–Ekim arası).
- Yıkıntı ve moloz yığınları, yılanların saklanabileceği alanlardır.
- Bitki örtüsünün yoğun olduğu sahalar, fark edilmeyi zorlaştırır.
- Yetersiz PPE (kişisel koruyucu donanım) kullanımı, ısırıklarda ilk savunma hattını ortadan kaldırır.
İş Kazası Potansiyeli
Yılan ısırıkları, özellikle engerek türlerinden kaynaklanıyorsa:
- Acil tıbbi müdahale gerektirir.
- Kanamalı doku hasarı, iş göremezlik ve hastane yatışıyla sonuçlanır.
- Yanlış müdahale (turnike, emme gibi) hayati risk doğurur.
- Geç tanı, sepsis, doku nekrozu ve böbrek yetmezliği gibi ikincil komplikasyonlara neden olabilir.
🐍 🐍 🐍
Çalışanları Korumaya Yönelik Alınması Gereken Tedbirler
A. Kişisel Koruyucu Donanım (KKD)
- Yılan geçirmez botlar ve tozluklar (özellikle yüksek otlu alanlarda çalışanlar için)
- Kalın kumaştan yapılmış uzun paçalı pantolonlar
- Eldiven (yıkıntı ve taş altlarında çalışma yapılacaksa)
- Baş lambası / el feneri (karanlıkta yılan farkındalığı için)
B. Çevresel Önlemler
- İş sahasında çalı, ot, moloz yığını gibi alanların temizlenmesi
- Gece vardiyasında aydınlatmanın artırılması
- Dinlenme alanlarının zeminden yüksek, kapalı ve düzenli olması
- Atık yönetiminin iyi yapılması (kemirgen popülasyonu yılanları çeker)
C. Eğitim ve Farkındalık
- Yılan türlerinin resimlerle tanıtıldığı eğitim panoları
- Yılanla karşılaşıldığında yapılacaklar hakkında çalışanlara yıllık eğitim
- Yılan ısırığı anında doğru ilk yardım bilgisi (turnike yok, yara kesilmez, hızlı sağlık müdahalesi)
- Mobil sağlık ünitesi / ilkyardım noktası kurulması
D. Tıbbi Hazırlık ve Müdahale Planı
- En yakın sağlık merkezleriyle protokol
- Antivenin (panzehir) bulundurulması ve soğuk zincir korunması
- İş yeri sağlık personeline yılan ısırığı acil müdahale eğitimi
- Zehirlenme bilgi merkezi (UZEM) ile irtibat numaralarının görünür yerlere asılması
E. Yasal ve Yönetimsel Uyum
- Risk değerlendirmesine yılan temas ihtimali dâhil edilmeli
- Çevresel izleme ve periyodik saha kontrolleri
- Tehlikeli alanların uyarı tabelalarıyla işaretlenmesi
Yılan Isırmalarına Karşı Acil Durum Planı (ADP)
Kapsam: Açık alanda çalışan işçilerin yılan temasına maruz kalma riskine karşı alınacak önlemler ve acil müdahale adımları.
Riskleri Değerlendirme ve Önleme
| Aksiyon | Sorumlu Birim | Süreklilik |
|---|---|---|
| Yılan riski olan bölgelerin belirlenmesi (çalı, moloz, taşlık alanlar) | İSG Uzmanı | Yılda 2 kez |
| Riskli bölgelerin çitle çevrilmesi, tabelalandırılması | Saha Mühendisi / İSG Uzmanı | Devamlı |
| Çalışanlara düzenli farkındalık eğitimi | Eğitim Birimi | 6 ayda 1 |
| KKD (bot, tozluk, eldiven) zorunlu hale getirilmesi | İK ve İSG Komisyonu | Sürekli |
| Gece aydınlatmalarının artırılması | Bakım-Onarım Birimi | Devamlı |
Yılan Isırması Anında Müdahale Protokolü
Genel İlkeler
- Panik yapılmamalı. Isırılan kişi sakinleştirilmeli.
- Yaraya hiçbir şekilde kesme, emme, dağlama yapılmamalı.
- Isırılan uzuv hareket ettirilmemeli. Kalp seviyesinin altında sabitlenmeli.
- Hafif sıkılıkta bandaj (turnike değil!) uygulanabilir.
- En kısa sürede tıbbi müdahale sağlanmalı.
İlk Müdahale Adımları (İlk Yardım Personeli Tarafından)
| Aşağıda Yapıması Gerekenler Sıra İle Verimiştir |
|---|
| Olay yeri güvenliği sağlanır (çalışan ve çevresi). |
| Eldiven takılır. Isırılan bölge gözlemlenir ve varsa iki delik belirlenir. |
| Yaralı sırt üstü yatırılır, konuşarak bilinci kontrol edilir. |
| Isırılan bölge sabitlenir. Hareket ettirilmemesi sağlanır. |
| Yara sabunlu suyla hafifçe yıkanabilir. Alkol, antiseptik kullanılmaz. |
| Yaralı kişi 112 Acil Servis beklenmeden en yakın sağlık merkezine sevk edilir (önceden belirlenmiş protokol hastanesi). |
| Isıran yılanın rengi, şekli, boyutu hatırlanıyorsa kaydedilir (yılan asla kovalanmaz ya da yakalanmaz). |
Tıbbi Müdahale ve Ulaşım Planı
| Aksiyon | Sorumlu | Uygulama Şekli |
|---|---|---|
| Olası olay yerine en yakın sağlık kuruluşlarının listelenmesi (panzehir bulunanlar işaretlenmeli) | İşyeri Hekimi / İSG Uzmanı | Liste her 3 ayda 1 güncellenir |
| Olası yaralıyı taşıyacak araç temini (sedye, şirket aracı) | Lojistik Sorumlusu | Devamlı hazır |
| İşyerinde temel aktivitenin bilgisi ve ulaşım süresi kaydı | İşyeri Sağlık Birimi | Liste halinde İSG panosuna asılır |
| Tıbbi müdahale sonrası kayıt ve bildirim süreci (İSG Kaza Bildirim Formu, SGK bildirimi) | İSG Uzmanı | 3 iş günü içinde yapılır |
Kayıt, Raporlama ve İnceleme Süreci
- Olay yeri raporu: İlk müdahaleyi yapan personelce doldurulur.
- İSG Olay İnceleme Tutanağı: En geç 24 saat içinde hazırlanır.
- Kişisel maruziyet formu: Isırılan kişiyle ilgili sağlık geçmişi, takip planı işlenir.
- Geri bildirim ve düzeltici faaliyet: Olay sonrası İSG kurulunda değerlendirme yapılır, gerekirse alan yeniden düzenlenir.
Eğitim ve Tatbikat Planı
| Eğitim / Tatbikat Türü | Sıklık | Katılımcılar |
|---|---|---|
| Yılan tanıma ve kaçınma eğitimi | Yılda 1 | Tüm saha personeli |
| Isırık sonrası ilk yardım eğitimi | 6 ayda 1 | İlkyardım ekibi, formenler |
| Acil müdahale tatbikatı | Yılda 2 | Tüm birimler |
| Panzehir ve tıbbi sevk simülasyonu | Yılda 1 | Sağlık ekibi ve yönetim |
Dokümantasyon ve Yasal Uyum
- Acil Durum Planı, İSG yıllık planı ve risk değerlendirme dökümanları ile entegre edilmelidir.
- Plan, İşyeri Hekimi, İSG Uzmanı ve İşveren Vekili tarafından imzalanarak yürürlüğe alınır.
- Çalışanlar tarafından imza karşılığı okunması sağlanır.
İzmir ve Çevresi İçin Yılan Türlerine Bağlı Biyolojik Risk Matrisi
| Yılan Türü | Tehlike Kaynağı (Risk Etkeni) | Maruz Kalma Olasılığı | Şiddet (Etkilenme Düzeyi) | Risk Puanı (Olasılık × Şiddet) | Risk Seviyesi | Kontrol Önlemleri |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Koca Engerek Vipera lebetina | Güçlü zehir, ölümcül ısırık | 2 Düşük | 5 Çok Yüksek | 10 | Orta-Yüksek 🟠/🔴 | – Yoğun kontrol ve gözetim – Riskli alanlarda çalışma yasağı gece saatlerinde – Acil müdahale ve antivenom planı |
| Boynuzlu Engerek Vipera ammodytes | Zehirli ısırık, ani saldırı | 3 Orta | 5 Çok Yüksek | 15 | Yüksek 🔴 | – Yüksek bilekli bot kullanımı – Yılan farkındalık eğitimi – Taşlık alanların sınırlandırılması – Uyarı levhaları – Antivenom hazır bulundurulması |
| Su Yılanı Natrix natrix | Ani karşılaşmalarda panik; su birikintilerinde gizlenme; temasta enfeksiyon riski | 4 Yüksek | 1 Çok Düşük | 4 | Düşük 🟢 | -Su kenarlarında bilgilendirme levhaları -KKD (bot, eldiven) kullanımı -Eğitim: Zararsız tür farkındalığı -Su kanalları çevresinde temizlik |
| Hızlı Yılan Hazer Yılanı Dolichophis caspius | Zehirsiz ısırık (mekanik travma/enfeksiyon riski) | 4 Yüksek | 2 Düşük | 8 | Orta 🟠 | – Alan temizliği – Yığın malzeme kontrolü – İlk yardım eğitimi (yarayı temizleme, enfeksiyon önleme) |
| Sarı Yılan Elaphe quatuorlineata | Boyut nedeniyle panik oluşturma; yığın malzeme içinde gizlenme; savunma amaçlı ısırık (travma riski) | 3 Orta | 2 Düşük | 6 | Orta 🟠 | Depolama alanlarında düzenli kontrol Eldiven ve bilek koruyucu bot kullanımı Taşlık/boşluklara dikkat edilmesi Eğitim: Panik önleyici farkındalık çalışmaları |
| Kedi Gözlü Yılan Telescopus fallax | Hafif zehirli (arka dişli); gece aktiftir; ısırıkta lokal şişlik ve alerjik etki riski | 2 Düşük | 3 Orta | 6 | Orta 🟠 | Gece çalışanlara fenerli KKD temini Arka dişli türler hakkında özel eğitim İlk yardım prosedürlerinin güncellenmesi Taşlık ve karanlık alanlara dikkatli yaklaşım |
İzmir ve Çevresinde faaliyet gösteren işletmeler için yılan kaynaklı biyolojik risklerin hem şiddetini hem de sıklığını sistematik bir şekilde değerlendirmeye çalıştım.
Tüm yılan türleri için “zararsız” ya da “ölümcül” gibi tek tip yaklaşım yerine, maruziyet olasılığı ve etkilenme düzeyi kriterleriyle dinamik ve ölçülebilir bir İSG stratejisi geliştirmemiz gerektiğini düşünüyorum.
Bu risk matrisinin eksikleri siz değerli iş güvenliği uzmanları ve işyeri hekimi meslektaşlarımın katkıları ile tamamlanacağına eminim. Katkı ve önerilerinizi bekliyorum.
Saygılarımla
Risk Değerlendirme Kriterleri
🎲 🎲 🎲
Maruz Kalma Olasılığı
| Derece | Tanım |
|---|---|
| 1 | Çok Düşük (Nadir) |
| 2 | Düşük (Yılda birkaç) |
| 3 | Orta (Mevsimsel) |
| 4 | Yüksek (Yaygın) |
| 5 | Çok Yüksek (Sürekli) |
💥 💥 💥
Şiddet (Etkilenme Düzeyi)
| Derece | Tanım |
|---|---|
| 1 | Çok Düşük (Korku, panik, psikolojik) |
| 2 | Düşük (Yüzeysel yara, enfeksiyon riski) |
| 3 | Orta (Hafif zehirlenme, alerjik reaksiyon) |
| 4 | Yüksek (Ağır yaralanma, hastane tedavisi) |
| 5 | Çok Yüksek (Organ yetmezliği, ölüm riski) |
🚦 🚦 🚦
Risk Seviyesi Sınıflandırması
| Risk Puanı | Açıklama | Renk |
|---|---|---|
| 1 – 5 | Düşük Risk | 🟢 Yeşil |
| 6 – 10 | Orta Risk | 🟠 Turuncu |
| 11 – 15 | Yüksek Risk | 🔴 Kırmızı |
İlave Kontrol Önlemleri
| Önlem | Uygulama Biçimi |
|---|---|
| Yılan Tanıma ve Müdahale Eğitimi | Tüm saha personeline yılda en az bir kez |
| Çevresel Temizlik (Ot, taş, çöp) | Haftalık düzenli saha kontrolü |
| Yüksek Risk Alanlarının Haritalanması | Risk haritası çıkartılmalı |
| Acil Durum Yılan Protokolü | Saha girişlerinde, KKD istasyonlarında yazılı olarak bulundurulmalı |
| İzleme Kameraları ve Termal Sensörler | Yüksek riskli taşlık ve sınır bölgelerinde kurulmalı |
| İlk Yardım Kitleri + Antivenom Bilgisi | Sağlık personeli ve en az 3 saha görevlisi tarafından erişilebilir olmalı |
📚 📚 📚
Sonuç ve Öneriler
Bu risk matrisi, İzmit Körfezi’ndeki tersane faaliyetlerinde yılan kaynaklı biyolojik risklerin hem şiddetini hem de sıklığını sistematik bir şekilde değerlendirmeye olanak tanır. Tüm yılan türleri için “zararsız” ya da “ölümcül” gibi tek tip yaklaşım yerine, maruziyet olasılığı ve etkilenme düzeyi kriterleriyle dinamik ve ölçülebilir bir İSG stratejisi geliştirileb
🎯 🎯 🎯
Sonuç
İzmir ve çevresinde yaşayan yılan türlerinin çoğu zehirsizdir ve insanlara zarar vermez. Lakin, zehirli yılanlarla karşılaşma ihtimali de vardır. Bu nedenle, izmir ve çevresinde doğada çalışanlar dikkatli olmalı ve yılan ısırığı durumunda doğru ilk yardım uygulayarak en kısa sürede tıbbi yardım almalıdırlar.
Koca Engerek (Vipera lebetina)
Boynuzlu Engerek (Vipera ammodytes)
Su Yılanı (Natrix natrix)
Sarı Yılan (Elaphe quatuorlineata)
Hızlı Yılan – Hazer Yılanı (Dolichophis caspius)
Kedi Gözlü Yılan (Telescopus fallax)
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Yılan Sokmalarının Değerlendirilmesi ve Tedavisi https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK553151/
⭐️⭐️ Yılan ısırığı zehirlenmesi https://www.who.int/health-topics/snakebite#tab=tab_1
⭐️⭐️ Yılan ısırığı zehirlenmesi https://www.nature.com/articles/nrdp201763
⭐️⭐️ Zehirli yılan ısırıkları: Klinik tanı ve tedavi https://jintensivecare.biomedcentral.com/articles/10.1186/s40560-015-0081-8
⭐️⭐️ Yılan ısırığının kronik sağlık etkileri ve maliyeti https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2590171021000102
⭐️⭐️ Antimikrobiyal Yönetimi Çağında Yılan Isırması Sonrası Antibiyotik Kullanımı https://www.mdpi.com/2072-6651/16/1/37
⭐️⭐️ Yeni nesil yılan ısırığı tedavileri ölüm oranını azaltabilir https://www.nature.com/articles/d41586-024-03818-z
⭐️⭐️ Yılan sokmasından korunma, ilk yardım ve tedavi. https://www.outdoorhaber.com/saglik/yilan-sokmasi#google_vignette
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü