İlaç Kullanımı

Yaşlanmayla İlişkili Farmakokinetikteki Değişiklikler

Farmakokinetik, ilacın emilimi, dağılımı, metabolizması ve atılımını ifade eder.

Emilim: Yaşlanma, ilacın emilim derecesini önemli ölçüde etkilemez, ancak emilim hızı daha yavaş olabilir. Bu nedenle, bir ilacın zirve serum konsantrasyonu daha düşük olabilir ve yaşlı hastalarda ona ulaşma süresi gecikebilir. Ancak, emilen genel miktar (biyoyararlanım) hastalarda yaşa göre farklılık göstermez.

• Yaşlanmayla birlikte karaciğer boyutu ve hepatik kan akışı azaldığından, ilk geçiş etkisi geniş olan ve daha yüksek serum konsantrasyonlarına veya artmış biyoyararlanıma sahip olabilen ilaçlar istisnadır; karaciğer daha az ilaç çıkarır.
• İlaç emilimini etkileyen diğer faktörler arasında ilaçların nasıl alındığı, neyle birlikte alındığı, eşlik eden hastalıklar veya gastrointestinal (GI) sistemdeki enzimlerin inhibisyonu veya indüksiyonu yer alır.

Dağılım: Dağılım, ilacın vücutta nereye nüfuz ettiğini ve vücutta nasıl yayıldığını ifade eder. Dağılım hacmi (Vd) olarak ifade edilir ve hacim (litre) veya ağırlık başına hacim (L/kg) birimleri kullanılır.

• Yaşlı yetişkinlerin vücut suyu ve yağsız vücut kütlesi daha azdır; hidrofilik (suda çözünen) ilaçların dağılım hacmi daha düşüktür. Örnekler arasında etanol ve lityum bulunur.
• Yaşlanmayla birlikte gelen bir diğer spesifik değişim ise artan yağ depolarıdır. Sonuç olarak, lipofilik (yağda çözünen) ilaçların dağılım hacmi artar. Örnekler arasında diazepam, trazodon ve flurazepam bulunur.
• İlaçların bağlandığı birincil plazma proteini olan albumin, genellikle yaşlı yetişkinlerde daha düşüktür. Bu nedenle, daha genç hastalarda ek bağlanmamış ilaçlar tipik olarak ortadan kaldırıldığından, bağlanmamış (serbest) ve farmakolojik olarak aktif ilaçların oranı daha yüksektir. Ancak, yaşlanmayla birlikte vücuttaki bağlanmamış ilaçların birikmesiyle sonuçlanan bir eliminasyon azalması vardır. Örnekler arasında seftriakson, fenitoin, valproat, varfarin, diazepam ve lorazepam bulunur.

Metabolizma: İlaçların metabolik dönüşümü karaciğerde, bağırsak duvarında, akciğerlerde, deride, böbreklerde ve diğer organlarda meydana gelebilir. Yaşlanmayla birlikte hepatik kan akışında ve karaciğer boyutunda azalma olur ve bazı ilaçların karaciğer tarafından temizlenmesi yaşlı yetişkinlerde %30’a kadar azalabilir. İlaç metabolizması faz I veya faz II yollarından biriyle gerçekleşir.

• Faz I yolları hidroksilasyon, oksidasyon, dealkilasyon ve sitokrom P450 (CYP) enzimleri tarafından redüksiyonu içerir. Bu yolla metabolize edilen ilaçların çoğu, ana bileşikten daha az şiddetli farmakolojik etkiye sahip metabolitlere dönüştürülebilir. Ancak bazı ilaçlar Faz I reaksiyonları yoluyla daha aktif bileşiklere dönüştürülür (örneğin, diazepam).
• Faz II yolları glukuronidasyon, konjugasyon ve asetilasyon içerir. Faz II yollarıyla metabolize edilen ilaçlar esas olarak idrar veya safra yoluyla atılabilir. Bir örnek, faz I reaksiyonlarıyla oksitlenen ve daha sonra glukuronidasyonla metabolize edilen lorazepamdır. Sitokrom P450 tarafından katalize edilen faz I reaksiyonlarının yaşlı insanlarda faz II reaksiyonlarına göre bozulma olasılığı daha yüksektir. Faz II yollarıyla metabolize edilen ilaçlar yaşlı yetişkinler için tercih edilir.

Eliminasyon: Eliminasyon, bir ilacın vücuttan son çıkış yollarını ifade eder. Bir ilacın eliminasyonunu ifade etmek için kullanılan terimler yarı ömür ve klerenstir. Çoğu ilaç için eliminasyon, böbrekler yoluyla ana bileşik veya bir metabolit veya metabolitler olarak gerçekleşir.

• Yaşlanmayla birlikte böbrek boyutu ve kan akımı azalır, glomerüler filtrasyon azalır.
• Yaşlanmayla birlikte yağsız kas kütlesinin azalması nedeniyle kreatinin üretimi azalır. Azalan glomerüler filtrasyon hızı, azalan kreatinin üretimini dengeler ve serum kreatinin normal kalır. Sonuç olarak, serum kreatinin yaşlı kişilerde kreatinin klirensini doğru bir şekilde yansıtmaz. Ancak, Cockcroft-Gault denklemi, yeni bir ilaç reçete ederken veya dozları değiştirirken bir hastanın kreatinin klirensini tahmin edebilir.

Farmakodinamikte Yaşa Bağlı Değişiklikler

Yaşlı Hastalarda İlaç Tedavisi Verilirken Hekim ve Hasta Yakınlarının Dikkat Etmesi Gerekenler

1. Hastanız için ilaçlarını, teşhis – tanılarını, diyetini, allerji vb gibi dikkat edilmesi gereken hususları kayıt edebileceğiniz takip defteri hazırlayın.
2. Hastanın aldığı tüm reçeteli ve reçetesiz ilaçları hastayla birlikte gözden geçirin. Reçetesiz satılan (OTC) ilaçları, bitkileri ve vitaminleri ihmal etmeyin.
3. Olumsuz ilaç etkileşimlerini tarayın. Olumsuz ilaç etkileşimleri belirlenirse, endişe verici ilaçları reçete eden sağlayıcıya bildirin. 
4. Her reçeteli ilaçla ilgili ilk veya ikincil tıbbi tanıyı hastanın takip defterine not edin. Tıbbi tanı bilinmiyorsa, reçete eden hekimden tanısını talep edin.
5. 65 yaş ve üzeri hastalar için uygun olmayan ilaçlara ilişkin bir şüphe var mı kontrol edin. (Amerikan Geriatri Derneği’nin Yaşlı Yetişkinlerde Potansiyel Olarak Uygunsuz İlaç Kullanımına İlişkin Beers Kriterleri®, sağlık hizmeti sağlayıcılarının 65 yaş üstü yetişkinlere güvenli bir şekilde ilaç reçete etmesine yardımcı olan bir ilaç yönergeleri listesidir.) Hekiminizin kontrolünde Beers kriterlerini uygulayabilirsiniz. Beers kriterlerinde olan herhangi bir ilaç görünüyorsa, bu ilaç/ilaçları reçete eden hekime danışın. Son karar hekimindir.
6. Reçeteyi yazan hekiim/lere hastanın aldığı tüm ilaçların (reçeteli ve reçetesiz) ve ilgili tıbbi teşhislerin bir listesini verin. Takip defteri özellikle burada işinize yarar.
7. Reçeteli ilaçları ve ilgili tıbbi teşhisleri reçeteyi yazan hekim/ler ile doğrulayın.Mümkünse reçete yazımı sırasında hastanıza eşlik edin.
8. Hastanın aldığı tüm ilaçların güncel bir listesini, doz ve sıklığını listeleyip evin uygun bir yerine hastanın ve/veya bakıcısının her zaman görebilecekleri bir yere asılmasını sağlayın. Hastanın bu listeyi gerektiğinde reçeteyi yazan hekime, yeni bir sebeple muayene olacağı farklı hekime veya diğer sağlık hizmeti sağlayıcılarıyla paylaşmasını sağlayın. 

Hastanın İlaç Temin Etmesinin Kontrolünü Sağlayın

1. Hastanın veya bakıcının ilaç temin etme yeteneğini değerlendirin. 
   1. Hastanın reçetelerini nasıl yazdırdığını, ilaçlarını nereden ve nasıl aldığını ve reçetelerini nasıl yenilediğini belirleyin.
   2. Hastanın ilaçların bedelini ve fark ücretini ödeyip ödeyemeyeciğini izleyin. 
   3. Fon eksikliği nedeniyle ilaç dozlarının atlanıp atlanmadığını değerlendirin.
2. Hasta veya bakıcının reçeteleri alma veya yenileme konusunda zorluk çekmesi durumunda, hastanın ilaçları eczaneden temin edebileceği bir sistem oluşturmasına yardımcı olun.
   1. Eczaneden ilacın alımını veya eczanenin ilacı getirmesini kontrol altında tutun. 
   2. İlaç kutularının üzerine kullanımlarının. yazılmasını kontrol altında tutun. 
   3. İlaçlarınızı almak için ailenizin veya arkadaşlarınızın randevu alması.
3. İlaçları veya katkıları satın alma yada katılım paylarını ödeme sorunu varsa,
   1. İlaçların daha uygun bedelli doğru muadillerinin reçetelenmesi yada eczaneden alımını kontrol edin.
   2. Sosyal yardım alıp alamayacağı konusunda destek arayın.
   3. Hekimden, eczaneden ve benzeri yerlerden ilaç numuneleri verip veremeyeceklerini sorgulayın.

Hastanın ve Bakımı ile İlgilenenlerin İlaç Bilgisi

1. Hastanın veya bakım verenin bilgisini değerlendirin
   1. Alınan ilaçların dozu ve sıklığı.
   2. “Yemekle birlikte alın” gibi ilaçlarla ilgili özel talimatlar. 
      1. Hasta inhaler kullanıyorsa, doğru inhaler tekniğinin anlaşılmasını sağlayın. Tekrar ettirin.
   3. İlaç etki şekli hakkında hasta ve ilgilenenlerine bilgi verin.
   4. İzlenmesi ve raporlanması gereken yan etkiler.
2. Her ilaç değişiklikliğinde (takviyeler ve reçetesiz laçlar dahil), ilacın amacını, dozajını, sıklığını, izlenecek ve raporlanacak yan etkileri ve diğer ilaca özgü talimatları gözden geçirin. 
3. İlaç bilgisiyle ilgili gereklilikler şunları içerir 
   1. İlaçlarla ilgili talimatları büyük harflerle ve madde işaretli veya liste biçiminde yazılı olarak hastaya ve bakımını yapanlara verilmelidir.
   2. Talimatlar hastanın ilaçlarını nasıl alacağına göre ayarlanmalıdır.
   3. Genel bilgilerle başlayan, ardından ilacın nasıl alınacağı ve ardından yan etkiler ve doktora ne zaman başvurulması gerektiği gibi sonuçlarla devam eden bilgiler takip defterine yazılmalıdır.
   4. Talimatları güçlendirmek için ilaç çizelgeleri kontrol edilmelidir.
   5. Hasta hekimi ile daha önceki bir görüşmede önemli ilaç bilgilerini bilememişse, dozu, saati, izlenecek ve bildirilecek yan etkileri ve özel talimatları bir sonraki ziyarette gözden geçirilmeli, takip defteri ve evdeki ilaç kullanım listesi kontrol edilmelidir.

Hastanın Fiziksel Yetenekleri Önemlidir ve Ayrıntılı Değerlendirilmelidir

1. Azalmış el becerisi veya görme bozukluğunu ve bunun hastanın doğru ilacı tanımlama, ilaç kaplarını açma ve ilaçları uygulamaya hazırlama (örneğin, tabletleri kırma) becerisi üzerindeki etkisini değerlendirilmeli ve bilinmelidir.
   1. Hastanın ilaç kaplarını açıp açamadığını gözlemleyin.
   2. Hasta inhaler kullanıyorsa inhalerin kullanımını gözlemleyin.
   3. Hastanın tabletleri kırması gerekiyorsa, bunu yapabilme yeteneğini değerlendirin.
   4. Hasta her bir ilaç kabının etiketini ve içeriğini açamıyor veya göremiyorsa aşağıdakilerden birini sağlayın:
      1. Hap kutusu veya kolay açılan diğer kaplar. Hasta hap kutusunu dolduramıyorsa, kendisine yardımcı olabilecek birini belirleyin.
      2. Hap kutusuyla ilaç takvimi oluşturun.
      3. İlacın blister ambalajlarda bulunup bulunmadığına dikkat edilmelidir. Yutarken boğazına takılma riski değerlendirimelidir.
      4. Tabletin kırılması gerekiyorsa ve hasta bunu yapmakta zorluk çekiyorsa, kırılması daha kolay olan veya kırılması gerekmeyen doğru dozajdaki tabletler tercih edilmelidir.

Hastanın ve Bakım Verenin Bilişsel Kapasitesi

1. Hastanın veya bakım verenin ilaç vermeyi organize etme ve hatırlama konusundaki bilişsel kapasitesi değerlendirilmelidir. 
   1. Dozların ne zaman alındığını kontrol edilmelidir.
   2. Hastanın ilaç almayı hatırlamak için hangi ipuçlarını kullandığını değerlendirilmelidir.
   3. Hangi dozun hatırlanmasının en zor olduğunu değerlendirilmelidir.
   4. Bir dozun ne sıklıkla atlandığını veya ne sıklıkla ekstra doz alındığını değerlendirilmelidir.
2. Hastaya veya bakıcıya aşağıdaki yöntemlerden birine dayalı olarak hafıza ipuçlarının kullanımını öğretilmelidir.
   1. Hastanın veya bakıcının genellikle günün saatini bilip bilmediğini veya bir saat veya saat aracılığıyla zamanı takip edip etmediğini sorgulanmalıdır.
   2. Hastanın düzenli bir saatte yemek yiyip yemediğini sorgulanmalıdır.
   3. Sabah tuvalete gitme, tıraş olma veya saç tarama gibi günlük ritüeller sorgulanmalıdır.
3. Hastanın ek desteğe ihtiyacı varsa,
   1. Hafızayı güçlendiren yöntemler veya cihazlar sağlanmalıdır, örneğin:
      1. İlaç takvimi veya çizelgesi.
      2. Elektronik hatırlatma veya alarm.
      3. Sesli mesaj hatırlatıcısı. 
      4. Telefon hatırlatması.
      5. Hap kutusu.(Hasta hap kutusunu dolduramıyorsa, ona yardım etmeye istekli birini belirlenmelidir.)
      6. Elektronik ilaç dağıtım cihazı.
      7. Mümkün olduğunda yöntemleri ve cihazları birleştirin.
   2. Reçete yazan hekim doz basitleştirme konusunda değerlendirme yapmalıdır.

Hastanın Uyumsuzluğu – Kasıtlı Uymama Değerlendirilmelidir

1. İlaç dozlarının kasıtlı olarak atlanıp atlanmadığını değerlendirilmelidir.
   1. Kasıtlı uyumsuzluk riski yüksek olan ilaçlar şunlardır:
      1. ACE inhibitörleri 
      2. Beta-blokerler 
      3. Kalsiyum kanal blokerleri 
      4. Diüretikler
      5. Bronkodilatörler 
      6. Benzodiazepinler 
   2. Hasta bilerek dozları atlıyorsa, nedenini/nedenlerini değerlendirilmelidir.
      1. İnançları sebebiyle uyumsuzluk.
      2. Olumsuz yan etkilerden korkma. 
      3. Yan etkilere maruz kalma.
   3. Aşağıdaki ilaçların atlanması hastalar için en riskli olanlardır
      1. Kumadin
      2. Digoksin 
      3. Beta-blokerler 
      4. İnsülin
      5. Prandinm® (repaglinid)
      6. Antibiyotikler
      7. ACE inhibitörleri 
2. Hastanın sağlık inançlarıyla ilgili nedenlerle ilaç dozlarını kaçırması durumunda,
   1. Hastanın ilaç almaması nedeniyle yaşadığı sağlık sorunlarını onunla birlikte araştırılmalıdır. 
   2. Reçeteli ilaçları almanın faydalarını hasta ile birlikte değerlendirin.
   3. İlaçların reçete edildiği şekilde alınması için olumlu katkı sağlayın. 
3. Yüksek riskli ilaçlar kullanan hastalar için, ilaç dozlarını atlamanın tehlikesini hasta ile birlikte değerlendirin.  
4. Hastanın ilaç yan etkileri ile ilgili sebeplerden dolayı ilaç dozlarını kaçırması durumunda,
   1. Hasta ile birlikte yan etkileri yönetmek için bir plan yapın. 
   2. Yan etkileri azaltmak için tedavi rejimini değiştirilmesi için değerlendirme yapın.

Hastanın Devamlı İzlenmesi

1. Reçeteli ilaç tedavisi gören tüm hastalar için, her karşılaşmada hastayı aşağıdakiler açısından izleyin:
   1. İlaç uyumu
      1. Hem yetersiz hem de aşırı uyumu izleyin. Günde bir kez doz programında aşırı tüketim sıklıkla görülür.
      2. İnhaler kullanan kişiler için, şunları değerlendirin:
         1. İnhaler boşaltma oranı. 
         2. Bildirilen unutkanlık. 
         3. Kısa etkili inhalerin kullanımı.
   2. İlaç yan etkileri 
      1. İlaç yan etkileri varsa, uygun şekilde reçeteyi yazan hekime haber verin.
   3. Reçeteli ilaçlar için uygun olduğu şekilde laboratuvar çalışması 
      1. Cockcroft-Gault Formülü veya diğer kreatinin klerensi ölçümü en az yılda bir kez. Kreatinin klerensi <50 ml/dak ise, reçete eden hekime bildirin.
   4. İlaç etkinliği
      1. İlacın tedavi ettiği problemin belirtileri ve semptomları mevcutsa, uygun şekilde ilacı reçete eden hekime haber verin.

Hastanın Beslenme Şekli

1. Hastanı beslenmesi listelenmeli, ilaçlarının etkisini arttıracak veya azaltacak besinler, içecekler dikkate alınmalıdır.
2. Özellikle düzensiz kullanılan baharatlar takip edilmelidir.
3. Kilo kontrolü ve hastalıklarına uyumlu beslenme takip edilmelidir.

⭐️⭐️⭐️⭐️

Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler

⭐️⭐️ Toplumda Yaşayan Yaşlı Yetişkinlerin İlaç Yönetimi https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK2670/

⭐️⭐️ Palyatif Bakımda İlaç Etkileşimleri https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK551619/

⭐️⭐️ İlaç Reçeteleme: İlaç-İlaç Etkileşimleri https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34491709/

⭐️⭐️ İlaç Etkileşimi Denetleyicisi https://www.webmd.com/interaction-checker/default.htm

⭐️⭐️ Vitaminler ile İlaçlar Arasındaki Etkileşim https://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-vitaminler-ile-ilaclar-arasindaki-etkilesim-91855.html

⭐️⭐️ Polifarmasi https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532953/

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.