Head Shake Nystagmus

1. Denge Sisteminin Dinamik Doğası

İnsan vücudu, başın ve gözlerin koordineli hareketi sayesinde uzayda yönelimini koruyabilir. Bu karmaşık denge mekanizmasının kalbinde vestibüler sistem bulunur. İç kulaktaki yarım daire kanalları, utrikül ve sakkül gibi yapılar; yerçekimine, ivmeye ve baş hareketlerine duyarlıdır.

2. HSN Testinin Tanımı ve Amacı

Head Shake Nystagmus (HSN) Testi, başın hızlı ritmik hareketleri sonrasında ortaya çıkan nistagmus (istem dışı ritmik göz hareketi) varlığını ve yönünü değerlendiren bir vestibülo-oküler refleks (VOR) testidir.

3. HSN Testinin Nörofizyolojik Temeli

Vestibülo-oküler refleks (VOR), baş hareketi sırasında gözlerin sabit bir noktaya odaklanmasını sağlar. Baş hızla sağa döndüğünde, gözler refleks olarak sola hareket eder ve görsel stabilite korunur.

4. Testin Klinik Önemi

HSN testi, özellikle subklinik vestibüler asimetrileri ortaya çıkarma açısından çok değerlidir. Romberg veya Unterberger testi gibi statik denge testlerinde normal sonuç alınan bireylerde bile, Head Shake Nystagmus testi dinamik bozuklukları gösterebilir.

5. Testin Uygulanma Ortamı

Ortam Koşulları:

• Sessiz, dikkat dağıtıcı uyaranlardan arındırılmış bir klinik ortam.
• Zemin düz ve güvenli olmalı.
• Işık orta düzeyde olmalı; aşırı parlak veya karanlık ortam göz hareketlerinin değerlendirilmesini zorlaştırır.

Kullanılan Ekipmanlar:

1. Frenzel gözlüğü veya video-okülografi sistemi (göz hareketlerini büyüterek incelemek için),
2. Sandalye veya sabit oturma alanı,
3. Zaman ölçer veya metronom (baş hareket hızını ayarlamak için),
4. Gözlem formu (nistagmus yönü, süresi ve tipi kaydı).

Adım 1: Başlangıç Pozisyonu

Kişi oturur pozisyondadır. Baş düz, bakış karşıya sabitlenmiş durumdadır.

Adım 2: Gözlük Takılması

Frenzel gözlüğü takılarak hastanın fiksasyon yeteneği (bir noktaya odaklanma) engellenir. Bu sayede nistagmusun bastırılması önlenir.

Adım 3: Başın Sallanması

• Muayene eden kişi, deneğin başını yaklaşık 30° öne eğdirir.
• Ardından baş, ±30°’lik açılarla (yani sağa-sola toplam 60°) ritmik şekilde 2 Hz frekansla (yaklaşık saniyede iki kez sağ-sol) 20 defa sallanır.
• Bu işlem yaklaşık 10 saniye sürer.

Adım 4: Hareketsizlik ve Göz İzlemi

Baş hareketi durdurulur ve deneğin başı yeniden nötral pozisyona getirilir.
Uygulayıcı, ilk 30 saniye boyunca gözleri dikkatle izler.

Adım 5: Göz Hareketlerinin Değerlendirilmesi

Gözlerde ortaya çıkan istemsiz hareketlerin yönü, frekansı ve süresi kaydedilir.

7. Nistagmusun Tipleri ve Klinik Yorumu

HSN testinde gözlenebilecek nistagmus tipleri aşağıdaki gibidir:

8. Ölçüm Parametreleri

• Latans: Nistagmusun baş hareketi durduktan sonra başlamasına kadar geçen süre. (Normalde 0,5–3 sn)
• Süre: Göz hareketinin devam ettiği toplam süre (normal ≤10 sn).
• Amplitüd: Gözün sapma açısı (derece cinsinden).
• Frekans: Saniye başına salınım sayısı.

9. Testin Fizyolojik Yorumu

Normal bireylerde, iki yarım daire kanalından gelen sinyaller dengelidir.
Baş hızlı şekilde sallandığında endolenf hareketi her iki tarafta da eşit olur, bu nedenle net bir nistagmus oluşmaz.

Örnek 1: Tek Taraflı Vestibüler Hipofonksiyon

Bir kaynak ustası, yüksekte çalışırken başını hızlı şekilde çevirdiğinde kısa süreli baş dönmesi yaşadığını belirtir. HSN testi sırasında sağa-sola 20 kez sallama sonrası sağa atımlı nistagmus izlenmiştir.
Yorum: Sol labirent hipofonksiyon; yüksekte ani baş hareketlerinde denge kaybı riski yüksek.

Örnek 2: Merkezi Patoloji (Serebellar Disfonksiyon)

Test sonrası nistagmus yön değiştirmiş ve süresi 20 saniyeyi aşmıştır.
Yorum: Beyincik tabanlı koordinasyon bozukluğu olasılığı; nörolojik inceleme gerekir.

Örnek 3: Normal Birey

Yüksekte çalışan bir vinç operatöründe test sonrası nistagmus gözlenmemiştir.
Yorum: Vestibüler sistem dengelidir; dinamik baş hareketlerinde oryantasyon kaybı riski düşük.

11. Yüksekte Çalışacak Kişilerde Uygulama ve Değerlendirme

Yüksekte çalışma, insan vücudunun proprioseptif ve vestibüler sistemlerini maksimum düzeyde kullandığı bir faaliyettir.

Değerlendirme Basamakları:

1. Anamnez:
   • Daha önce geçirilen kulak enfeksiyonları, travmalar, denge bozuklukları sorgulanır.
2. HSN Uygulaması:
   • Yukarıda belirtilen standart prosedür ile test yapılır.
3. Sonuçların Kaydı:
   • Nistagmus yönü, süresi, tipi formlara kaydedilir.
4. Risk Analizi:
   • Nistagmus pozitif olan bireyler; “yüksekte çalışma için geçici uygun değil” kategorisine alınır.
5. İleri Değerlendirme:
   • Vestibüler Rehabilitasyon, Elektronistagmografi (ENG) veya Video Head Impulse Test (vHIT) gerekebilir.

13. Testin Güvenirliği ve Sınırlamaları

Güvenirlik:

• Klinik olarak yüksek özgüllük (>%85).
• Subklinik vestibüler asimetrileri yakalama duyarlılığı yüksektir.

Sınırlamalar:

• Testin sonucu, yorgunluk veya ilaç etkisiyle değişebilir.
• Gözlemci deneyimi büyük rol oynar.
• Göz kası spazmları veya görsel sabitleme yeteneği güçlü bireylerde sonuç bastırılabilir.

15. İş Sağlığı ve Güvenliği Perspektifinden Sonuçların Yorumlanması

Yüksekte çalışma, denge kaybının ölümcül sonuçlara yol açabileceği bir alandır.
HSN testi, bu nedenle sadece medikal bir test değil; aynı zamanda önleyici iş güvenliği aracı olarak düşünülmelidir.

Pozitif HSN (Nistagmus Var):

• Çalışan geçici olarak “yüksekte çalışma için uygun değildir”.
• Vestibüler rehabilitasyon veya medikal tedavi sonrası yeniden değerlendirme gerekir.

Negatif HSN (Nistagmus Yok):

• Vestibüler sistem dengelidir.
• Yüksek riskli görevlerde baş hareketi kaynaklı oryantasyon kaybı riski düşüktür.

Raporlama Biçimi:

• “Head Shake Nystagmus testi sonucuna göre vestibüler asimetri saptanmamıştır / saptanmıştır.”
• “Yüksekte çalışma açısından vestibüler denge yeterlidir / yetersizdir.”

16. Pratik Uygulama Örneği – Tersane Ortamında Değerlendirme

İzmit Körfezi’ndeki bir tersanede çalışan vinç operatörleri ve iskele ustaları arasında yapılan denge testlerinde şu sonuçlar elde edilmiştir:

17. Testin Standardizasyonu İçin Öneriler

1. Baş sallama frekansı dakikada 120 hareket (2 Hz) olacak şekilde metronomla kontrol edilmelidir.
2. Test her iki baş yönünde eşit genlikte yapılmalıdır.
3. Gözlem süresi mutlaka 30 saniyeyi geçmemelidir.
4. Test öncesi kafein, alkol veya vestibüler sistemi etkileyen ilaçlar kullanılmamalıdır.
5. Uygulayıcılar testin santral ve periferik nistagmus farklarını ayırt edebilmelidir.

18. Sonuç: HSN Testinin İş Sağlığı Alanındaki Önemi

Head Shake Nystagmus Testi, dinamik denge sisteminin gerçek performansını ölçen, uygulaması kolay ve bilimsel temele dayalı bir tarama aracıdır.

Yüksekte çalışacak bireylerde:

• Ani baş hareketleri,
• Görsel odak değişimleri,
• Mekanik titreşimler ve yön kaybı durumları sık yaşandığından,
  vestibüler sistemin sağlamlığı hayati önem taşır.

Dolayısıyla;

• İşe giriş muayenelerinde,
• Periyodik sağlık kontrollerinde,
• Denge şikâyeti bildiren çalışanlarda
  rutin olarak uygulanması önerilir.

1. KİMLİK BİLGİLERİ

• Adı Soyadı: …………………………………………………………………………………………………….
• T.C. Kimlik No: ……………………………………………………………………………………………….
• Yaş: …………. Cinsiyet: …………. Tarih: ……………..
• İş Kolu / Görev: ………………………………………………………………………………………………
• Testi Uygulayan Uzman: ………………………………………………………………………………..

2. TESTİN UYGULAMA ŞARTLARI

• Test Ortamı: □ Sessiz □ Aydınlık □ Sabit Zemin
• Kullanılan Ekipman: □ Frenzel Gözlüğü □ Video-Okülografi □ Zamanlayıcı
• Test Pozisyonu: □ Oturur □ Ayakta
• Baş Öne Eğimi: 30°
• Baş Sallama Açısı: ±30° (Toplam 60°)
• Hız: Yaklaşık 2 Hz (dakikada 120 hareket)
• Tekrarlama Sayısı: 20

7. TEST SONUCU

• Genel Değerlendirme: ………………………………………………………………………………………………….
• Test Sonucu: □ Negatif (normal) □ Pozitif (anormal)
• Vestibüler Asimetri: □ Yok □ Var (Sağ / Sol)
• Çalışma Uygunluğu: □ Uygun □ Koşullu □ Uygun Değil

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir.

Ayrıca, sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir iş güvenliği uzmanının, ilgili mühendisin ya da teknik ekibin yetki ve kararlarının yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, çalışma sahanız içerisindeki tehlike – risk belirlemesi ya da mevcut işleyişin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla firmanızın işleyişine müdahil olma ya da sorumlularınızın vereceği kararların yerine tutması olarak değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.