GHS Sistemiyle Kimyasal Güvenliğe Yolculuk
GHS (Globally Harmonized System) – Küresel Uyumlaştırılmış Sistem
Kimyasalların sınıflandırılması, etiketlenmesi ve güvenlik bilgi formlarının standardize edilmesi, iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının temel taşlarından biridir. Bu kapsamda GHS (Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals – Kimyasalların Sınıflandırması ve Etiketlenmesine İlişkin Küresel Uyumlaştırılmış Sistem), Birleşmiş Milletler tarafından geliştirilmiş, kimyasal güvenlik bilgilerini evrensel bir standartla sunan bir sistemdir.
Bu yazıda, özellikle Türkiye’deki iş güvenliği uzmanları ve iş yeri hekimlerinin, Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS sisteminin teknik detaylarını anlaması ve uygulamaya entegre etmesi amacıyla kapsamılı bir açıklama sunulacaktır.
GHS – Küresel Uyumlaştırılmış Sistem Nedir? Amaç ve Kapsam
Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS, farklı ülkelerde ve sektörlerde kullanılan çeşitli kimyasal sınıflandırma sistemlerini tek bir çatı altında toplamayı hedefleyen bir sistemdir.
Amaçları şunlardır:
- Kimyasal tehlikelerin tutarlı bir şekilde iletilmesini sağlamak,
- İşyerlerinde ve kamu alanlarında maruziyeti azaltmak,
- Ticareti kolaylaştırmak için standartlaştırılmış bilgiler sunmak.
Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS; sınıflandırma kriterleri, tehlike bildirimi için etiketleme kuralları ve güvenlik bilgi formu (GBF/SDS) içeriği düzenlemelerini kapsar.
Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS’nin Yapısı ve Bölümleri
Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS sisteminin teknik yapısı şu üç temel bileşen üzerinden kurulur:
Tehlike Sınıflandırması
Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS kapsamında tehlikeler genel olarak üç kategoriye ayrılır:
- Fiziksel Tehlikeler: Patlayıcılık, alevlenebilirlik, oksitleyicilik, kendiliğinden tepkimeye girme vb.
- Sağlık Tehlikeleri: Akut toksisite, cilt/göz tahrişi, solunum hassasiyeti, kansorejenite vb.
- Çevresel Tehlikeler: Sucul ortama akut/kronik toksisite.
Her bir tehlike sınıfı, alt kategorilere ayrılarak (1, 2, 3 vs.) tehlike seviyesi belirlenir. Kategori 1, genellikle en yüksek riski ifade eder.
Etiketleme
Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS‘ye göre kimyasal etiketlerde bulunması gereken zorunlu bilgiler:
- Tehlike piktogramları (simge)
- Sinyal kelimesi (“Tehlike” veya “Dikkat”)
- Tehlike ifadeleri (H cümleleri)
- Önlem ifadeleri (P cümleleri)
- Ürün tanımlayıcı (kimyasal ad vs.)
- Tedarikçi bilgileri
Güvenlik Bilgi Formları (GBF / SDS)
Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS, Güvenlik bilgi formu (GBF/SDS)‘lerin 16 bölümlü standart bir yapıda sunulmasını önerir:
- Madde/Mümessil Tanımı
- Tehlike Tanımı
- Bileşenler / İçerik
- İlk Yardım Tedbirleri
- Yangınla Mücadele Tedbirleri
- Kaza Sonrası Yayılmayı Kontrol Tedbirleri
- Taşıma ve Depolama
- Maruziyet Kontrolleri / KKD
- Fiziksel ve Kimyasal Özellikler
- Kararlılık ve Tepkime
- Toksikolojik Bilgiler
- Ekolojik Bilgiler
- Bertaraf Bilgileri
- Taşıma Bilgileri
- Mevzuat Bilgileri
- Diğer Bilgiler
Türkiye’de GHS Uygulaması ve Mevzuatlar
Türkiye, Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS sistemini esas alan düzenlemeleri şu mevzuatlar çerçevesinde yürütlmektedir:
- Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması Hakkında Yönetmelik
- Tehlikeli Maddeler ve Müttehallerin Envanteri ile Kontrolü Hakkında Yönetmelik
Bu yönetmeliklerde, Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS sınıflandırma sistemi referans alınmakta, maddelerin etiketi ve güvenlik bilgi formu (GBF/SDS) bilgileri bu yapıya uygun olmalıdır.
Ayrıca, SEVESO III Direktifi kapsamında büyük endüstriyel kazaların önlenmesinde kimyasalların Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS bazlı sınıflandırması esas alınmaktadır.
İş Güvenliği Uzmanları ve İş Yeri Hekimleri İçin GHS’nin Uygulama Kritikleri
İş Güvenliği Uzmanları İçin
- Kimyasal risk değerlendirme formlarında Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS sınıflandırma kodlarını (H/P ifadeleri) doğru yerleştirmek,
- Etiket kontrollerini yaparken Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS piktogram, sinyal kelimesi ve ifadeleri denetlemek,
- Yangın, patlama ve KKD seçiminde fiziksel tehlike sınıflandırmasına uygun analiz yapmak.
İş Yeri Hekimleri İçin
- Kimyasal maruziyetleri tehlike sınıflandırmasına göre belirlemek,
- Güvenlik bilgi formu (GBF/SDS)‘lerdeki toksikolojik bilgilerden hareketle maruziyet süre ve seviyelerini yorumlamak,
- KKD ve medikal tarama planlarını Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS tehlike bilgilerine göre planlamak.
GHS ve NFPA Arasındaki Farklılıklar
| Kriter | GHS (Küresel Uyumlaştırılmış Sistem) | NFPA 704 (Elmas Sistemi) |
|---|---|---|
| Amacı | Kimyasalların sağlık, fiziksel ve çevresel tehlikelerini küresel ölçekte standartlaştırmak | Acil müdahale ekipleri için kimyasalların anlık risklerini hızlıca göstermek |
| Hedef Kullanıcı | Tüm kullanıcılar: üreticiler, ithalatçılar, iş güvenliği uzmanları, işyeri hekimleri, çalışanlar | İtfaiyeciler, ilk müdahale ekipleri, acil durum yöneticileri |
| Yasal Dayanak (Türkiye) | SEA Yönetmeliği (Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması) | Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, NFPA kılavuzları |
| Tehlike Kategorileri | 16’ya kadar farklı tehlike sınıfı (patlayıcı, oksitleyici, toksik, aşındırıcı, çevresel vb.) | 3 ana kategori: Sağlık (mavi), Yangın (kırmızı), Reaktivite (sarı) |
| Sembol/İşaret Formatı | 9 farklı piktogram (kırmızı çerçeveli beyaz zeminli elmaslar) | 4 bölmeli renkli elmas |
| Renk Kodları | Renk kullanılmaz; semboller (piktogramlar) ile ifade edilir | Mavi (sağlık), Kırmızı (yanıcılık), Sarı (reaktivite), Beyaz (özel tehlikeler) |
| Derecelendirme Sistemi | “Kategori 1” en tehlikeli, artan numarayla tehlike azalır | 0 (az tehlike) – 4 (çok tehlike) arası puanlama |
| Bilgi Kaynağı | Güvenlik Bilgi Formu (SDS), ürün etiketi | Kimyasal ambalaj üzerindeki elmas işareti |
| Uluslararası Geçerliliği | Birleşmiş Milletler tarafından oluşturulmuş, 70’ten fazla ülkede uygulanır | ABD odaklıdır; NFPA tarafından geliştirilmiştir |
| Yasal Zorunluluk | İşyerlerinde kimyasal etiketlemede ve SDS hazırlamada zorunludur | Gönüllülük esaslıdır; bazı endüstrilerde iç prosedürlerle zorunlu tutulabilir |
| Çevresel Tehlike Bilgisi | Çevresel riskler için ayrı piktogram bulunur (örneğin, balık/ağaç simgesi) | Çevresel riskler değerlendirilmez |
| Özel Tehlike Bilgisi | Ayrıntılı ifade edilir (örneğin: kanserojen, solunum duyarlılığı vb.) | Beyaz bölmede kısaltmalarla (örnek: OX = oksitleyici, W = su ile tepkime) |
| Eğitim Gereksinimi | Etiket okuma, SDS analizi, piktogram yorumlama eğitimleri gerektirir | Renk ve rakam sisteminin hızlı anlaşılması için acil ekip eğitimi gerekir |
| Etki Süresi Odaklılık | Uzun vadeli maruziyet ve sağlık riskleri üzerine yoğunlaşır | Anlık tehlike, hızlı karar alma ve acil durum tepkisi için uygundur |
| Kapsam | Hem sağlık hem çevre hem fiziksel tehlikeler | Sadece fiziksel ve sağlık tehlikeleri (çevresel hariç) |
| Etiketleme Formatı | Ürün etiketinde: sinyal kelimeleri (“Tehlike”, “Dikkat”), tehlike ifadeleri, önlem ifadeleri, piktogramlar | Kimyasal ambalaj veya tank üzerine yapıştırılan renkli elmas sembolü |
Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS, kimyasallarla çalışan tüm taraflar için ortak bir dil yaratmakta, bu da iş sağlığı ve güvenliği açısından ciddi bir kazanç sunmaktadır. İş güvenliği uzmanları ve iş yeri hekimleri, Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS sınıflandırmasına dayalı olarak risk değerlendirmelerinden KKD seçimine, maruziyet izlemelerinden acil durum planlamasına kadar geniş bir alanda daha isabetli kararlar verebilir.
Bu nedenle, her İSG profesyonelinin Küresel Uyumlaştırılmış Sistem – GHS sistemini sadece bir etiketleme formatı olarak değil, yaşam kurtaran bilgilerin kodlandığı bir güvenlik dili olarak görmesi hayati önem taşır.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü