Döngü sürelerine göre 4 ana gruptur

1. Ultradian Ritimler Gün içerisinde birden fazla döngüsü olan ritimlerdir. Solunum sayısı, nabız, yeme, içme, mide hareketleri, idrar çıkarma ve defekasyon, REM/non-REM uyku dönemleri başlıca örneklerdir.

2. Sirkannular Ritimler Yaklaşık bir yıl süren memelilerdeki doğum ve kuş göçleri gibi döngüleri kapsayan ritimlerdir.

3. İnfradiyen Ritimler Haftalar veya aylar süren döngüleri içeren ritimlerdir. Adet (mensturasyon) döngüsü ve 21-28 günlük testosteron salınım (erkeklerde) döngüsü yer alır.

4. Sirkadiyen Ritimler Circa = yaklaşık ve dies = bir gün latince karşılığıdır. Dünyanın kendi ekseni etrafında yaklaşık 24 saat süren dönüşünün canlılar üzerinde oluşturduğu biyokimyasal, fizyolojik ve davranışsal ritimlerin tekrar edilmesi olarak tanımlanmaktadır.

⭐️⭐️ Jeffrey C. Hall, Michael Rosbasch ve Michael Young bu endojenik ritmi kontrol eden mekanizmaları keşfederek Nobel Ödülü sahibi oldular.

Sirkadiyen sistem birbirleri ile ilişkili olan iki ana bölümden oluşur.

Bu sistemlerden ilki Hipotalamusun üst kiyazmatik çekirdeğinde (SCN, Suprakiazmatik Nükleus) yer alan merkezi saat; ikincisi ise karaciğer, pankreas, bağırsaklar, iskelet kası ve adipoz doku gibi diğer vücut dokularında yer alan bir dizi periferik saattir.

Hipotalamus, sinir sistemini endokrin sisteme bağlayan, vücut için hayati işleve sahip olan vücut ısısı, kalp atış hızı ve açlığı düzenleyen hormonların üretimi ve salımından sorumlu beynin merkezinde yer alan küçük bir alandır.

Suprakiasmatik Çekirdek veya Çekirdekler ( SCN ), optik kiazmanın hemen üzerinde yer alan hipotalamustaki beynin küçük bir bölgesidir. Memelilerde başlıca sirkadiyen ritim düzenleyicisidir ve sirkadiyen ritimleri oluşturmaktan sorumludur. Işığa duyarlı retinal ganglion hücrelerinden gelen ışık girdilerinin alınması, vücudun alt hücresel saatlerini koordine etmesini ve ortama uyum sağlamasını sağlar. Oluşturduğu nöronal ve hormonal aktiviteler, yaklaşık 24 saatlik bir döngüde birçok farklı vücut fonksiyonunu düzenler.

Biyolojik yeni döngülerin başlayabilmesi için ritm sıfırlanmalıdır. Biyolojik ritmini sıfırlayan uyaranlara zeitgeber denir.

Işık en önemli zeitgeberlerden biridir.

Düzenli zeitgeberlerin düzeni ile günlük yirmi dört saatimizi endojen saatimiz, senkronize eder.

Beslenme düzeni, sıcaklık, iş hayatı, egzersiz, jet lag de zeitgeberlerdendir.

Biyolojik ritimlerin düzenlenmesinde yer alan çevresel ipuçlarına “zeitgeber” (Almanca zeit=zaman geber=verici) veya “ritim verici” adı verilmektedir. Bu ritim verici faktörler arasında en önemlisi ışıktır. Ay, mevsimler, güneş durumu da önemli faktörler arasındadır.

Genel olarak insan vücudunun 24 saatlik sirkadiyen ritmi aşağıdaki gibidir

  • 05:00 – 07:00 kortizol sizi uyandırmak için yükselir
  • 09:00 Testosteron zirvesi
  • 10:00 – 11:00 en yüksek uyanıklık
  • 14:00 – 15:00 motor koordinasyonun en güzel olduğu saatler
  • 16:00 – 17:00 en yüksek kas kuvveti ve gücü
  • 18:00 – 19:00 en yüksek tansiyon ve vücut ısısı
  • 22:00 – 23:00 melatonin üretimi artmaya başlar
  • 23:00 – 02:00 arası büyüme hormonunun en yüksek salgılandığı dönem
  • 01:00 – 02:00 arası en derin uyku
  • 04:00 En düşük vücut ısısı
  • 03:00 – 06:00 En fazla REM uykusu

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Bilimsel Yazı Sevenler Aşağıdaki Yazılarla Devam Edebilirler

Sirkadiyen ritim anormallikleri https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23385698/

Sirkadiyen saat ve cilt hastalıkları https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8515909/

Sirkadiyen ritim uyku bozukluklarına klinik yaklaşım https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17395535/

Uzun Ömür Üzerine Güncel Yaklaşımlar: Sirkadiyen Ritim ve Diyet Müdahaleleri https://dergipark.org.tr/en/pub/tjhr/issue/84826/1345580

Yaşlanma ve Sirkadiyen Ritmin Moleküler Mekanizmaları. https://openurl.ebsco.com/EPDB%3Agcd%3A7%3A5557607/detailv2?sid=ebsco%3Aplink%3Ascholar&id=ebsco%3Agcd%3A141043615&crl=c

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.