İnsan Arazisi Yakınsaması ve İş Güvenliğinin Yeni Okuma Biçimi
Değerli iş güvenliği uzmanları,
saygıdeğer işyeri hekimleri,
Sahaya çıktığınızda ilk baktığınız şey nedir?
Makine koruyucuları mı?
Talimat panoları mı?
KKD kullanımı mı?
Risk değerlendirme formunun son revizyon tarihi mi?
Peki şunu hiç düşündünüz mü:
Aynı makine, aynı talimat, aynı eğitim, aynı ortam…
Ama bir işyerinde kaza olurken, diğerinde olmuyor.
İşte tam bu noktada, klasik İSG yaklaşımının yetmediği ve görünmeyen bir arazinin devreye girdiği yere geliyoruz. Bu arazi, beton değil; çelik değil; yönetmelik hiç değil.
Bu arazi insanın kendisidir.
Ben bugün size, istihbarat literatüründe kullanılan ama aslında İSG’nin tam kalbine oturan bir kavramdan bahsedeceğim:
İnsan Arazisi Yakınsaması
Ve bunu, teorik bir süs olarak değil;
sahada iş kazasını gerçekten azaltacak bir bakış açısı olarak ele alacağım.
Klasik İSG Neden Yetmiyor?
Hepimiz aynı çerçevenin içinden geldik:
- Risk değerlendirmesi
- Eğitimler
- Talimatlar
- Denetimler
- Uygunsuzluk–düzeltici faaliyet döngüsü
Bunlar gerekli mi? Kesinlikle evet.
Yeterli mi? Artık hayır.
Çünkü bugün iş kazalarının büyük çoğunluğu:
- Bilgi eksikliğinden değil,
- Talimat yokluğundan değil,
- KKD bulunmadığından değil,
insan davranışından kaynaklanıyor.
Ama dikkat edin:
“İnsan hatası” dediğimizde aslında hiçbir şey açıklamıyoruz.
Sadece suçu insana yüklüyoruz.
İstihbarat dünyası, bu hatayı yıllar önce fark etti.
Ve “insan hatası” demek yerine şunu sordu:
“Bu insan, bu davranışı neden seçti?”
İSG’nin de artık bu soruyu sorması gerekiyor.
İnsan Arazisi Nedir?
İstihbarat literatüründe insan arazisi, bir coğrafyada yaşayan insanların:
- İnançları
- Alışkanlıkları
- Korkuları
- Motivasyonları
- Güç ilişkileri
- Yazılı olmayan kuralları
ile oluşan davranışsal zemini ifade eder.
Bizim coğrafyamız neresi?
İşyeri.
Bizim insan arazimiz ne?
- Usta–çırak ilişkisi
- “Bana bir şey olmaz” kültürü
- Amir baskısı
- Üretim hedefi stresi
- Prim sistemi
- Vardiya yorgunluğu
- Sessizlik ve görmezden gelme
Yani iş kazasının zemini, çoğu zaman makineden önce insanın içinde oluşur.
Yakınsama Ne Demektir?
Yakınsama, farklı veri ve etkenlerin tek bir davranışta birleşmesi demektir.
İstihbaratçı şuna bakar:
- Kişinin psikolojisi
- Sosyal çevresi
- Ekonomik baskısı
- Algısı
- Dijital davranışları
Ve sorar:
“Bu kişi hangi koşulda ne yapar?”
İSG açısından soruyu şöyle çevirelim:
“Bu çalışan, hangi koşulda risk alır?”
İşte insan arazisi yakınsaması, bu sorunun cevabını çok katmanlı biçimde verir.
İSG’de İnsan Arazisinin Katmanları
Bireysel Katman
Her çalışan aynı değildir.
- Yaş
- Tecrübe
- Mesleki özgüven
- Daha önce yaşadığı kazalar
- Sağlık durumu
- Ailevi baskılar
Bunlar risk algısını doğrudan etkiler.
Örnek:
Yeni işe başlayan biri, bilmediği için risk alır.
20 yıllık usta ise “bildiğini sandığı” için risk alır.
İkisi de aynı makinede, aynı kazayı yapabilir.
Sebep farklıdır.
Sosyal Katman
İşyeri, sadece bir üretim alanı değil; sosyal bir ekosistemdir.
- Usta–çırak hiyerarşisi
- “Abi böyle yapıyor” etkisi
- Dışlanma korkusu
- Takım içi normlar
Bir işçi, talimata değil; grubun normuna uyar.
İstihbarat bunu bilir.
İSG ise çoğu zaman görmezden gelir.
Kurumsal Katman
Şimdi dürüst olalım.
- Üretim baskısı var mı?
- “Bugün de kazasız atlattık” dili kullanılıyor mu?
- Kaza bildiren ödüllendiriliyor mu, cezalandırılıyor mu?
Eğer bir işyerinde sessizlik ödüllendiriliyorsa,
orada risk görünmez olur.
Bu, kurumsal bir Omertà’dır.
Ve iş kazalarının sessiz zeminidir.
Algısal Katman
Algı, gerçeklikten daha güçlüdür.
- “Bizim iş tehlikeli değil”
- “Bu kaza bana olmaz”
- “Bunu yıllardır böyle yapıyoruz”
Bu cümleler, istihbarat literatüründe algısal zırh olarak tanımlanır.
Algıyı kırmadan davranışı değiştiremezsiniz.
Fiziksel–Zamansal Katman
- Gece vardiyası
- Uzayan mesailer
- Yetersiz dinlenme
- Düşük kan şekeri
- Sıcak–soğuk stresleri
Bunlar, insan arazisinin jeolojik fay hatlarıdır.
Kazalar çoğu zaman bu fayların kesiştiği anda olur.
İnsan Arazisi Yakınsaması = Kaza Öncesi Erken Uyarı
İnsan arazisi yakınsaması bize şunu söyler:
Kaza aniden olmaz.
Kaza, davranışsal olarak önceden birikir.
- Söylem değişir
- Kurallar esnemeye başlar
- Küçük ihlaller normalleşir
- Sessizlik artar
İstihbarat buna ön belirti analizi der.
Biz İSG’de buna çoğu zaman “şans” deriz.
Oysa şans yoktur; okunamayan insan arazisi vardır.
İSG Uzmanı ve İşyeri Hekimi Ne Yapmalı?
Artık sahada sadece şunları sormak yetmez:
- “Talimat var mı?”
- “Eğitim aldın mı?”
Şu soruları da sormalıyız:
- Bu işi neden böyle yapıyorsun?
- Burada risk almaya iten ne?
- Kime hayır diyemiyorsun?
- Hangi durumda kuralları esnetiyorsun?
İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi, bu noktada:
- Denetçi değil, analist
- Talimat anlatıcısı değil, davranış çözücü
- Evrak takipçisi değil, insan arazisi okuyucusu olmak zorundadır.
Eğitimler Neden Etkisiz Kalıyor?
Çünkü çoğu eğitim:
- Bilgi aktarır
- Ama algıya dokunmaz
- Davranışa temas etmez
İstihbarat, eğitimi değil; iknayı hedefler.
İSG eğitimleri de artık:
- “Ne yapmalısın?”dan çok
- “Neden yapmıyorsun?” sorusuna odaklanmalıdır.
İnsan Arazisini Okuyabilen İSG, Oyunu Değiştirir
Bir işyerinde:
- Risk değerlendirmesi yapılabilir,
- Ama risk yaşanır.
İnsan arazisi yakınsamasını anlayan İSG profesyoneli şunu bilir:
Asıl risk, formlarda değil;
insanların zihinlerinde dolaşır.
Bu bakış açısıyla:
- Kaza oranları düşer
- Meslek hastalıkları erken yakalanır
- Güvenlik kültürü kağıttan çıkar, hayata girer
Değerli meslektaşlar,
İş güvenliği artık sadece mevzuat bilgisiyle yürütülecek bir alan değil.
Bu iş, insanı anlamadan yapılamaz.
İstihbarat dünyası bize şunu öğretti:
Araziyi tanımadan savaş kazanılmaz.
Bizim arazimiz insandır.
Ve bu arazi, haritalarda yoktur.
İnsan arazisi yakınsaması, İSG’nin geleceğidir.
Bu geleceği erken okuyanlar, sadece kazaları değil;
sessizce riskleri de ortadan kaldıracaktır.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
0 530 568 42 75
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

