Bu yazıda, titreşimin (vibrasyonun) insanın bedensel algı ve sinirsel düzenleme sistemleri üzerindeki çok katmanlı etkilerini ele alıyorum. Özellikle propriyosepsiyon, interosepsiyon ve nörosepsiyon gibi çoğu zaman ayrı ayrı incelenen duyusal–nöral sistemleri, ortak bir maruziyet olan titreşim üzerinden karşılaştırmalı olarak değerlendirmeyi amaçlıyorum. Bununla birlikte, bu etkilerin bireyin bilişsel, motor ve davranışsal performansına nasıl yansıdığını nöroergonomi perspektifinden tartışıyorum.
Metin boyunca; titreşimin fizyolojik etki mekanizmalarını, algısal ve nörolojik sonuçlarını, iş sağlığı ve güvenliği açısından oluşturduğu riskleri ve ergonomik sonuçlarını bütüncül bir çerçevede ele alıyorum. Kuramsal açıklamaları, çalışma yaşamında karşılığı olan örneklerle ilişkilendirerek; uygulamaya dönük önlem ve iyileştirme önerilerini de bu bağlamda sunuyorum.
Yazımın temeli; nörofizyoloji, biyomekanik, nöroergonomi ve endüstriyel titreşim alanlarında yürütülmüş güncel bilimsel araştırmaların bulgularına dayanmaktadır. Amacım, titreşimin yalnızca mekanik bir maruziyet değil; insanın algısal bütünlüğünü, güvenli davranış kapasitesini ve nöroergonomik uyumunu doğrudan etkileyen karmaşık bir biyolojik etken olduğunu ve dikkate değer bir sorun olduğunu ortaya koymaktır.
Titreşimin Duyusal Sistemler ve Nöroergonomi Üzerindeki Etkileri
1️⃣ Propriyosepsiyon
(Kas, eklem, tendon kaynaklı beden konumu algısı)
Fizyolojik Etki Mekanizması
Titreşim, kas iğcikleri (muscle spindle) ve Golgi tendon organlarının aşırı uyarılmasına neden olur. Bu reseptörlerin afferent sinyalleri bozulur, merkezî sinir sistemine yanlış pozisyon bilgisi iletilir.
Algısal & Davranışsal Sonuçlar
Duruş bozulması, denge kaybı, ince motor hareketlerde hata artışı, “beden konumunu yanlış algılama” (proprioceptive drift).
İSG & Sağlık Etkileri
Uzun süreli maruziyette kas-iskelet rahatsızlıkları, postüral dengesizlik, refleks yavaşlaması. Özellikle el-kol titreşim hastalığı (HAVS) riskini artırır.
Ergonomik Sonuçlar (Performans / Verim)
El becerisi, alet kontrolü, koordinasyon ve stabilite gerektiren işlerde hata oranı artar. Reaksiyon süresi uzar.
Önlem ve Uygulama Önerileri
El aletlerinde antivibrasyon sistemleri.
Kas gevşeme ve denge egzersizleri.
İş öncesi proprioseptif ısınma.
Maruziyet süresinin ISO 5349 standardına göre sınırlandırılması.
2️⃣ Interosepsiyon
(İç organlardan gelen duyular, örn. kalp atımı, nefes, mide gerilimi)
Fizyolojik Etki Mekanizması
Titreşim, vagal tonus ve baroreseptör duyarlılığını değiştirir. Derin mekanoreseptörlerde (özellikle viseral periton ve damar düz kaslarında) mikroskobik gerilimler oluşur.
Algısal & Davranışsal Sonuçlar
Kalp atış farkındalığında azalma, nefes ritminde düzensizlik, içsel sinyalleri yorumlamada zayıflama (“bedenini dinleyememe” hissi).
İSG & Sağlık Etkileri
Otonom sinir sistemi dengesizliği, stres toleransında azalma, anksiyete veya mide rahatsızlıkları.
Ergonomik Sonuçlar (Performans / Verim)
Yorgunluk algısında artış, dikkat dağınıklığı, içsel uyarıların yanlış yorumlanması (örneğin sıcağı veya susuzluğu geç fark etme).
Önlem ve Uygulama Önerileri
Çalışma ortamında titreşim izolasyonu (taban, sandalye, koltuk)
Nefes farkındalık molaları
İçsel dengeyi artıran mikro molalar (örneğin 1 dk. derin nefes egzersizi)
3️⃣ Nörosepsiyon
(Beynin bilinçdışı tehdit algılama sistemi; özellikle amigdala ve beyin sapı kaynaklı)
Fizyolojik Etki Mekanizması
Düşük frekanslı titreşimler (özellikle 4–8 Hz) beyin sapı ve vestibüler çekirdeklerde “tehdit benzeri” sinyaller üretir. Vagal sistem geçici olarak baskılanır.
Algısal & Davranışsal Sonuçlar
Birey farkında olmadan “tehdit” moduna geçer: kas tonusu artar, kalp hızı yükselir, stres hormonları (kortizol, adrenalin) artar.
İSG & Sağlık Etkileri
Sürekli alarm haline bağlı olarak psikosomatik stres, baş ağrısı, irritabilite, dikkat azalması.
Ergonomik Sonuçlar (Performans / Verim)
Grup içi iletişimde gerginlik, liderlik pozisyonlarında duygusal kontrol zayıflar. Duygusal nötrleşme ve güven hissi azalır.
Önlem ve Uygulama Önerileri
Titreşim frekansının psikoakustik uyum aralığında tutulması (8–20 Hz üzeri)
Çalışma öncesi kısa gevşeme rutini
Ortam akustiğiyle titreşimin rezonansını azaltmak (zemin yalıtımı, titreşim sönümleyici malzeme)
4️⃣ Nöroergonomi
(Beyin–iş etkileşimi, bilişsel yük ve performans odaklı sistem yaklaşımı)
Fizyolojik Etki Mekanizması
Titreşim, sensörimotor korteks ve prefrontal kortekste bilgi bütünleştirmeyi zorlaştırır. EEG çalışmalarında β ve θ dalgalarında bozulma görülür.
Algısal & Davranışsal Sonuçlar
Karar alma hızında azalma, bilişsel yük artışı, hata farkındalığında gecikme. Özellikle araç, vinç, makine operatörlerinde kritik.
İSG & Sağlık Etkileri
Uzun vadede dikkat tükenmesi (vigilance decrement), öğrenme ve bellek performansında azalma.
Ergonomik Sonuçlar (Performans / Verim)
İş veriminde düşüş, güvenli tepki süresi uzaması, nöromotor yorgunluk.
Önlem ve Uygulama Önerileri
Vibrasyon azaltıcı koltuk sistemleri (örneğin ISO 2631-5 uyumlu)
Görsel-işitsel geri bildirimli ergonomik eğitim
EEG/NIRS tabanlı nöroergonomik izleme sistemleriyle maruziyet takibi
Ek Bilgiler ve Bilimsel Temel
- Propriyoseptif bozulmalar, özellikle 20–80 Hz arasındaki yüksek frekanslı titreşimlerde belirginleşir.
- Interoseptif etkiler, düşük frekanslı (<10 Hz) tam vücut titreşimlerinde (örneğin araç sürücüleri) ortaya çıkar.
- Nöroseptif stres tepkileri, 5–7 Hz arası rezonans frekanslarında vestibüler çekirdeklerin etkilenmesiyle güçlenir.
- Nöroergonomik bozulmalar, 30 dakikayı aşan sürekli maruziyetlerde frontal korteksin “sustained attention network” aktivitesinde %15’e varan düşüş olarak ölçülmüştür (NASA TLX, EEG verileriyle doğrulanmıştır).
Özet
Titreşim, yalnızca kas-iskelet sistemi değil, aynı zamanda beynin bedenle kurduğu çok katmanlı iletişim ağlarını da etkiler:
- Propriyosepsiyon → Mekanik farkındalık bozulur.
- Interosepsiyon → İçsel beden sinyalleri sessizleşir.
- Nörosepsiyon → Tehdit algısı artar, güven azalır.
- Nöroergonomi → Bilişsel kontrol zayıflar, karar kalitesi düşer.
Böylece, titreşimin nöroergonomik anlamda etkisi, yalnızca “fiziksel rahatsızlık” değil, algı, duygulanım ve bilişsel performansın entegrasyonuna yönelik bir sistemsel bozulma olarak değerlendirilmelidir.
Propriyosepsiyon, Interosepsiyon, Nörosepsiyon Eğitim Almak İçin Bizi Arayın
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü Dr Mustafa KEBAT yönetiminde deneyimli ekibimizle, firmanız beyaz yaka çalışanlarına özel – Yüksekte Çalışanlara Denge – Propriyoseptif Egzersizler Eğitimini Türkiyenin her yerinde planlayalım.
Eğitim Başvurusu
Dr Mustafa KEBAT – 0 530 568 42 75
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü
- Yeşillik Cad. No:230 Kat:4/424, Selgeçen Modeko İş Merkezi – Karabağlar/İZMİR
- +90 232 265 20 65
- [email protected]
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Proprioseptif ve Vestibüler Duyu Sistemlerinin Harekete Göreli Katkısı: Moleküler Bilim Çağında Keşif Fırsatları https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7867206/
⭐️⭐️ Propriosepsiyonun değerlendirilmesi: Yöntemlerin eleştirel bir incelemesi https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2095254615000058
⭐️⭐️ Mekanoreseptör https://www.sciencedirect.com/topics/immunology-and-microbiology/mechanoreceptor
⭐️⭐️ Sensörimotor Sistemi, Bölüm I: Fonksiyonel Eklem Stabilitesinin Fizyolojik Temeli. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC164311/
⭐️⭐️ Propriosepsiyonun değerlendirilmesi: Yöntemlerin eleştirel bir incelemesi https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6191985/
⭐️⭐️ PNF Kavramının Temel Unsurları, Bir Eğitim Anlatısı https://www.scientificarchives.com/article/the-essential-elements-of-the-pnf-concept-an-educational-narrative
⭐️⭐️ Motor fonksiyonu iyileştirmede proprioseptif eğitimin etkinliği: sistematik bir inceleme https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4309156/
⭐️⭐️ Yaşlı yetişkinlerde denge ve gücün geliştirilmesinde geleneksel ve güncel yaklaşımların karşılaştırılması https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21510715/
⭐️⭐️ Yapı İşlerinde Yüksekte Çalışmalarda İSG Uygulama Rehberi. http://chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.csgb.gov.tr/Media/0b3hcam2/yapiisleriyuksektecalismauygrehberi-in%C5%9Ft%C5%9Fb_revize.pdf
⭐️⭐️ Yaşlılarda Denge, Fonksiyonel Performans ve Düşme Önleme İçin Gövde Kas Gücünün Önemi: Sistematik Bir İnceleme https://www.researchgate.net/publication/236139834_The_Importance_of_Trunk_Muscle_Strength_for_Balance_Functional_Performance_and_Fall_Prevention_in_Seniors_A_Systematic_Review
⭐️⭐️ Dengesiz yüzeyler ve rehabilitasyon cihazları kullanılarak yapılan direnç antrenmanının etkinliği https://www.researchgate.net/publication/224822339_The_effectiveness_of_resistance_training_using_unstable_surfaces_and_devices_for_rehabilitation
⭐️⭐️ Futbolda duruş kontrolüne uzmanlık ve görsel katkının etkisi https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1600-0838.2005.00502.x
⭐️⭐️ Spor veya günlük yaşamdaki fiziksel aktiviteler ile dik duruştaki duruş bozukluğu arasındaki ilişkinin sistematik bir incelemesi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23955562/
⭐️⭐️ NSC Çalışma İstatistikleri Bürosu’nun 2021 Raporu Hakkındaki Açıklaması https://www.nsc.org/newsroom/nsc-statement-bls-report-2021#:~:text=In%202020%2C%20there%20were%204%2C764,highest%20annual%20rate%20since%202016.
⭐️⭐️ Hall, C. M., & Brody, L. T. (2005). Therapeutic Exercise: Moving Toward Function. Lippincott Williams & Wilkins. http://chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://students.aiu.edu/submissions/profiles/resources/onlineBook/Q4X4S2_Therapeutic_Exercise_Moving_Toward_Function_3.pdf
⭐️⭐️ Motor Kontrolü: Araştırmayı Klinik Uygulamaya Dönüştürmek https://www.researchgate.net/publication/228118305_Motor_Control_Translating_Research_Into_Clinical_Practice
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü