Bisfenol A (BPA), modern endüstrinin en çok kullanılan kimyasal maddelerinden biri. Polikarbon plastiklerin ve epoksi reçinelerin yapımında kullanılan bu madde; su damacanalarından biberonlara, konserve kutularının iç kaplamasından diş dolgularına, market fişlerinden (termal kağıt) oyuncaklara kadar yüzlerce ürünün içinde bulunuyor.
BPA’nın popülerliği, malzemelere şeffaflık, dayanıklılık, ısıya direnç gibi özellikler kazandırmasından geliyor. Fakat son 20–25 yıldır yürütülen binlerce çalışma, BPA’nın bu kadar yaygın kullanımının insan sağlığı açısından düşündürücü olabileceğini gösteriyor.
En çok tartışılan konu ise; BPA gerçekten zararlı mı, yoksa endişeler abartılıyor mu?
Güncel bilimsel veriler, BPA’nın sadece hormon sistemini bozmakla kalmadığını, aynı zamanda yaşam süresine bile etki edebilecek düzeyde bir risk taşıdığını ortaya koyuyor.
BPA’nın Erken Ölüm Riskini Artırdığı Gösterildi
2020 tarihli JAMA Network Open çalışması, BPA konusunda şimdiye dek yapılmış en uzun süreli ve güçlü araştırmalardan biridir. 3.900 yetişkin yaklaşık on yıl boyunca takip edildi.
Sonuçlar çarpıcıydı:
- İdrarlarında en yüksek BPA seviyeleri olan kişilerde tüm nedenlere bağlı erken ölüm riski %49 daha yüksek bulundu.
- Bu risk artışı özellikle kalp-damar hastalıklarına bağlı ölümlerde daha belirgindi.
- Araştırma, “sebep-sonuç ilişkisini düşündüren” kuvvetli bir ilişki bildirdi.
Bu, BPA’nın kronik hastalık riskini artırdığı yönündeki uzun süreli şüpheleri bilimsel olarak güçlendiren bir veri.
BPA Bir Endokrin Bozucu Ne Demek?
BPA’nın en kritik özelliği, insan vücudundaki östrojen reseptörlerine bağlanabilmesi.
Bu nedenle “endokrin bozucu kimyasal” olarak sınıflandırılıyor.
Endokrin bozucuların etkisi yalnızca hormon seviyelerini değiştirmek değildir; hücre düzeyinde gen ekspresyonunu, metabolizma hızını, yağ depolanmasını, üreme fonksiyonlarını ve gelişim süreçlerini etkileyebilirler.
BPA’nın hormon sistemini bozduğu; NIH, Endocrine Society ve Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) tarafından da kabul edilmiştir.
BPA’nın östrojen benzeri etkilerinin olası sonuçları:
- Yağ hücresi oluşumunu hızlandırma
- Kan şekeri regülasyonunda bozulma
- Tiroid fonksiyonlarını etkileme
- Üreme hücrelerini olumsuz etkileme
- Fetüs ve çocuk gelişimini değiştirme
Bu etkiler düşük dozlarda bile ortaya çıkabiliyor. Çünkü hormon sistemleri pikogram (trilyonda bir) seviyesinde çalışan çok hassas biyolojik yapılardır.
Obezite ve Diyabet Riski – “Kimyasal Kalori” Kavramı
BPA’nın obezite ile bağlantısı artık kuvvetli bir şekilde destekleniyor.
Harvard School of Public Health’in yürüttüğü bir çalışma, idrarında yüksek BPA bulunan kişilerde obezite ve bel çevresi artışının anlamlı derecede daha sık olduğunu gösterdi.
Bir diğer araştırma, BPA’nın:
- yağ hücresi oluşumunu hızlandırdığını,
- var olan yağ hücrelerinin büyümesine neden olduğunu,
- insülin direncini artırdığını
ortaya koydu.
Bu nedenle BPA için “obezojen” ifadesi bile kullanılıyor. Yani BPA, kişinin kalori alımı artmasa bile kilo alma eğilimini artıran bir kimyasal.
Diyabet açısından da benzer bulgular var:
BPA, pankreas beta hücrelerinin fonksiyonunu bozabiliyor ve glikoz metabolizmasında dengesizlik yaratabiliyor.
Kalp ve Damar Sistemine Etkisi – Neden Bu Kadar Tehlikeli?
BPA’nın kardiyovasküler hastalık riskini artırdığı uzun zamandır biliniyor.
BPA’nın kalp-damar üzerindeki olası etkileri:
- Kan basıncını yükseltme (2015’de yapılan bir çalışma, BPA içeren kutudan çorba tüketiminin 2 saat içinde sistolik basınçta 3–5 mmHg artış yaptığını gösterdi.)
- Arter duvarlarında inflamasyon
- Endotel fonksiyonunda bozulma
- LDL oksidasyonunda artış
- Kalp ritim bozukluğu riskinde artış (özellikle kadınlarda)
Bu veriler, JAMA’daki erken ölüm çalışmasının neden “kardiyovasküler ölümlere” özel vurgu yaptığına dair ipucu veriyor.
BPA’nın Üreme Sağlığına Etkisi – Sinsi ve Az Bilinen Riskler
BPA’nın üreme sistemi üzerindeki etkileri son derece geniş.
Erkeklerde:
- Sperm sayısında azalma
- Testosteron düzeylerinde düşüş
- DNA kırıkları içeren sperm oranında artış
- Testis fonksiyonlarını bozan epigenetik etkiler
Kadınlarda:
- Polikistik over sendromu (PCOS) ile ilişki
- İnfertilite riskinde artış
- Düşük yapma riskinde artış
- Menstrüel düzensizlikler
- Endometriozis ile ilişki
Embriyonik gelişim üzerine yapılan hayvan çalışmalarında, BPA maruziyetinin beyinde ve üreme organlarında kalıcı değişimler oluşturduğu da gösterilmiş durumda.
Termal Kağıtlar – En Yüksek BPA Kaynağı
Çoğu kişi BPA’yı yalnızca plastik şişelerle ilişkilendiriyor.
Oysa en yoğun BPA kaynağı termal fişler.
Market fişleri, ATM çıktıları, otopark makbuzları… Hepsinde kağıdın üst yüzeyinde toz halinde serbest BPA bulunuyor.
Çalışmalar şunları gösteriyor:
- Termal kağıtlara dokunulduktan sonra, özellikle yağlı veya nemli ellerle, BPA çok daha hızlı emiliyor.
- Bir kasiyerin idrarındaki BPA seviyesi, normal bir çalışanınkinden 30 kat fazla bulunabiliyor.
- El kremi sürmek veya el dezenfektanı kullanmak, BPA’nın deri yoluyla emilimini 100 kat artırabiliyor.
Bu, çoğu insanın fark etmediği kritik bir maruziyet kaynağı.
“BPA Free” Ürünler Gerçekten Güvenli mi?
Bu da çok ilginç bir nokta:
BPA yasaklanmaya veya azaltılmaya başladığında, endüstri BPA’ya benzer kimyasallar üretmeye başladı: BPS, BPF, BPZ…
Ve pek çok “BPA FREE” ambalaj aslında BPS veya BPF içeriyor.
İşin kötüsü:
BPS ve BPF’in hormon bozucu etkileri BPA’dan daha az değil.
Bazı çalışmalar BPS’in:
- kalp ritmini daha fazla bozduğunu,
- yağ hücresi oluşumunu daha fazla artırdığını,
- östrojen reseptörlerine daha güçlü bağlandığını
gösteriyor.
Yani “BPA yok” etiketi, çoğu zaman “güvenli” anlamına gelmiyor.
BPA’nın Çocuklarda ve Bebeklerdeki Etkileri Daha Şiddetli
Fetüs ve çocuk gelişimi hormonlara bağımlı olduğu için BPA’nın etkisi bu grupta daha dramatik.
Araştırmalar BPA maruziyetinin:
- zeka puanı düşüklüğü
- dikkat eksikliği
- öğrenme güçlüğü
- davranışsal problemler
- anksiyete eğilimi
- erken ergenlik
ile ilişkili olduğunu gösteriyor.
2011’den itibaren pek çok ülkede biberonlarda BPA yasaklandı. Ancak bu yasak, çocukların maruziyetini tam olarak ortadan kaldırmıyor; çünkü konserve kaplamaları, plastik oyuncaklar, termal fişler hâlâ risk oluşturuyor.
EPA ve EFSA Neden Yeni Uyarılar Yayınladı?
2023’te Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA), BPA için kabul edilen günlük maruziyet düzeyini 20.000 kat düşürdü.
Bu, bir gıda güvenliği tarihinde görülmüş en büyük düşüşlerden biri.
EFSA’nın raporuna göre:
- Mevcut BPA maruziyet düzeyleri bile sağlık için güvenli değil.
- Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşayan ortalama bir birey, önerilen maksimum düzeyin 44.000 katı kadar BPA’ya maruz kalıyor olabilir.
Bu çarpıcı bir uyarı.
BPA’dan Korunmak Mümkün mü?
BPA tamamen hayatımızdan çıkmayabilir. Ama maruziyeti %60–80 azaltmak son derece mümkün.
Yapılabilecek en etkili adımlar:
1. Plastik şişe ve damacana yerine cam tercih etmek
Isıya maruz kalan plastiklerde BPA salınımı artıyor.
2. Konserve gıdayı azaltmak
Konserve kutularının iç kaplaması BPA içerir.
Harvard’daki bir çalışma, konserve çorba tüketiminin 5 gün içinde BPA seviyesini %1000 artırdığını gösterdi.
3. Termal fişlere dokunmamak
İmkân varsa fotoğrafını çekip atmak.
Kasiyerler için eldiven kullanımı ciddi bir koruma sağlıyor.
4. Plastik kapları mikrodalgada ısıtmamak
Isı BPA migrasyonunu 55 kat artırabiliyor.
5. “BPA free” etiketine temkinli yaklaşmak
Ürünün BPS/BPF içerip içermediğini araştırmak gerek.
BPA Hayatımızın İçinde, Ama Riskler Göz Ardı Edilmeyecek Kadar Büyük
BPA maruziyeti artık sadece bir “toksikoloji konusu” değil;
kardiyovasküler hastalıklardan diyabete, obeziteden üreme sağlığına, hatta erken ölüme kadar uzanan geniş bir etki alanı var.
Güncel bilimsel literatürün ağırlığı, BPA’nın insan sağlığı için gerçek bir tehdit olduğunu gösteriyor.
Bu kimyasaldan tamamen kaçmak zor olsa da, özellikle yiyecek–içecek kapları ve termal fişler gibi büyük kaynaklardan uzak durmak, maruziyeti ciddi oranda düşürebilir.
Kısacası:
BPA modern yaşamın görünmez gölgesi. Onu tamamen silemeyiz ama etkisini minimize etmek elimizde.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Çoğu Plastik Ürün Östrojenik Kimyasallar Yayar: Çözülebilecek Potansiyel Bir Sağlık Sorunu https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3222987/
⭐️⭐️ Association of Exposure to Di-2-Ethylhexylphthalate Replacements With Increased Blood Pressure in Children and Adolescents https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/hypertensionaha.115.05603?sid=be69c579-505c-4e04-a84f-5a4b187da7a6
⭐️⭐️ Çocuklarda ve Ergenlerde Di-2-Etilhekzilftalat Replasmanlarına Maruz Kalmanın Artan Kan Basıncıyla İlişkisi https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/hypertensionaha.115.05603?sid=be69c579-505c-4e04-a84f-5a4b187da7a6
⭐️⭐️ Bisfenol A ve insan sağlığı: literatür taraması. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23994667/
⭐️⭐️ Çoğu Plastik Ürün Östrojenik Kimyasallar Yayar: Çözülebilecek Potansiyel Bir Sağlık Sorunu https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3222987/
Dr Mustafa KEBAT
0 530 568 42 75
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü