Dix–Hallpike Manevrası – Yüksekte Çalışanlarda Vestibüler Değerlendirme Kılavuzu
1. DİX–HALLİPİKE MANEVRASI
İş sağlığı ve güvenliği bağlamında dengenin korunması, özellikle yüksekte çalışma yapan personel için kritik öneme sahiptir. Baş dönmesi, vertigo veya vestibüler disfonksiyon, çalışanlarda ciddi düşme ve yaralanma riskleri oluşturabilir.
Dix–Hallpike Manevrası (DHM), benign paroksismal pozisyonel vertigo (BPPV) tanısında altın standart olarak kabul edilen bir testtir. BPPV, iç kulaktaki yarım daire kanallarındaki otolitlerin yanlış yerde hareket etmesi sonucu oluşan, baş hareketine bağlı kısa süreli vertigo atakları ile karakterizedir.
İş sağlığı uygulamaları bağlamında, DHM ile yapılan değerlendirme, çalışanların yüksekte güvenle çalışabilirlikleri, düşme riski ve denge reflekslerinin yeterliliği konusunda somut veri sağlar.
2. VESTİBÜLER SİSTEMİN TEMELİ
Dix–Hallpike Manevrası, vestibüler sistemin posterior yarım daire kanalının işlevselliğini test eder.
2.1 İç Kulak Anatomisi
- Utrikül ve Sakkül: Lineer hız ve yerçekimi algılar.
- Yarım Daire Kanalları: Angular hız ve yön değişikliklerini algılar.
- Otolitler (Kristaller): Endolenf içindeki kalsiyum karbonat kristalleri; hareket sırasında kanalın uyarılmasını sağlar.
BPPV’de, otolitler yerlerinden kopar ve yarım daire kanallarının endolenfinde serbest yüzer. Bu durum, baş belirli bir pozisyona geldiğinde saniyeler süren vertigo ve nistagmus ile kendini gösterir.
2.2 Fizyoloji ve Patofizyoloji
- Normal koşul: Baş hareketi sırasında endolenf ve ampulladaki tüy hücreleri uyarılır, beyin göz hareketlerini ve dengenin korunmasını sağlar.
- BPPV durumu: Otolitler kanal içinde serbest hareket eder ve anormal uyarı gönderir.
- Klinik sonuç: Kısa süreli, pozisyona bağlı vertigo ve nistagmus. İş güvenliği açısından risklidir, özellikle yüksekte çalışırken.
3. DIX–HALLPIKE MANEVRASININ UYGULANMASI
DHM, klinik gözlem ve objektif ölçüm temelli bir testtir. İş sağlığı değerlendirmelerinde prosedür, güvenlik ve çalışan konforu ön plandadır.
3.1 Uygulama Öncesi Hazırlık
- Çalışan Bilgileri: Adı, pozisyonu, mevcut baş dönmesi hikayesi, düşme öyküsü kaydedilir.
- Ortam Hazırlığı: Test, güvenli bir yatak veya klinik masa üzerinde yapılır. Yüksekte çalışanlarda yere yakın, emniyetli bir alan tercih edilir.
- Ekipman: Gerekirse göz hareketleri videonistagmografi (VNG) ile kaydedilebilir. Elbise rahat olmalı, ayakkabılar çıkartılmalıdır.
- Uyarılar: Test sırasında vertigo, bulantı, düşme riski olabileceği çalışanla paylaşılır. Yardımcı personel hazır bulunur.
3.2 Adım Adım Manevra
- Başlangıç Pozisyonu
- Kişi test masasına oturtulur.
- Baş 45° sağa veya sola döndürülür (kanal tarafına göre).
- Ayaklar düz şekilde, eller kenarda veya göğüste tutulur.
- Hızlı Sırt Üzerine Yatırma
- Baş pozisyonunu koruyarak, çalışan sırt üstü yatırılır.
- Boyun, yaklaşık 20° hiper ekstansiyona getirilir.
- Test sırasında gözler açık veya gözlük kapalı olarak gözlenir.
- Göz Hareketlerinin Gözlemlenmesi
- Nistagmus yönü ve süresi kaydedilir.
- Vertigo şiddeti ve süresi not edilir.
- Göz hareketleri genellikle üst göz kaslarının hızlı ritmik hareketi şeklinde görülür.
- Testin Tekrarı
- Aynı prosedür diğer tarafa uygulanır.
- Her iki tarafın karşılaştırması, asimetri veya unilateral disfonksiyon hakkında bilgi verir.
3.3 Güvenlik Önlemleri
- Baş ve boyun yaralanmaları olan kişilerde dikkatli olunmalıdır.
- Test sırasında çalışanı destekleyen ikinci kişi hazır bulunmalıdır.
- Yüksekte çalışanlar için teste zeminde, yumuşak altlık üzerinde başlanır.
- Şiddetli vertigo durumunda test derhal durdurulur.
4. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ
DHM’de gözlenen parametreler şunlardır:
| Parametre | Normal Bulgular | Patolojik Bulgular | İş Sağlığı Yorumu |
|---|---|---|---|
| Nistagmus süresi | 0–1 sn minimal | >5–10 sn pozisyona bağlı | Uzun süreli nistagmus = vestibüler bozukluk, yüksekte riskli |
| Nistagmus yönü | Yok veya minimal | Yatay-rotator veya torsiyonel | Tek taraflı asimetri = BPPV |
| Vertigo şiddeti | Yok veya hafif | Şiddetli baş dönmesi, bulantı | Şiddetli vertigo = yüksekte çalışamaz |
| Baş tarafı etkilenmesi | Simetrik | Tek taraflı | Kanala göre risk değerlendirmesi yapılır |
Not: İş güvenliği perspektifinde, DHM bulgusu yüksekte çalışma uygunluğu kriterlerinden biridir. Pozitif test sonucu, çalışan için geçici iş kısıtlaması ve denge rehabilitasyonu gerektirir.
5. ÖRNEKLER
Örnek 1: Sağ Posterior Kanal BPPV
- Baş sağa döndürülür ve sırt üstü yatırılır.
- Göz hareketi: torsiyonel nistagmus sağ üst göz kaslarında başlar.
- Vertigo süresi: 8 saniye.
- İş güvenliği yorumu: Sağ posterior kanal BPPV pozitif. Yüksekte çalışma yasak, vestibüler rehabilitasyon gerekir.
Örnek 2: Sol Posterior Kanal BPPV
- Baş sola döndürülür, sırt üstü yatırılır.
- Göz hareketi: torsiyonel nistagmus sol üst göz kaslarında.
- Vertigo: hafif, 4 saniye.
- İş güvenliği yorumu: Minimal disfonksiyon. Çalışma öncesi denge egzersizi ve gözlemle test tekrarı yapılabilir.
Örnek 3: Bilateral Vestibüler Disfonksiyon
- Baş her iki tarafa yatırıldığında nispeten az nistagmus, ancak vertigo eşlik eder.
- İş güvenliği yorumu: Yüksekte çalışma riskli; dikkatli gözetim ve fizik tedavi önerilir.
6. UYGULAMA VE İSG ENTEGRASYONU
6.1 Risk Değerlendirmesi
DHM bulguları, işyeri risk analizi ile entegre edilmelidir:
| DHM Sonucu | Yüksekte Çalışma Kararı | Önerilen Önlemler |
|---|---|---|
| Negatif / Normal | Çalışabilir | Rutin denge takibi |
| Hafif Vertigo | Çalışabilir, gözetim altında | Günlük denge egzersizi, ara kontroller |
| Pozitif / Şiddetli Vertigo | Geçici uygun değil | Vestibüler rehabilitasyon, tekrar test sonrası karar |
6.2 Eğitim ve Rehabilitasyon
- Pozitif DHM sonucu olan çalışanlara BPPV egzersizleri (Epley manevrası vb.) öğretilir.
- İş sağlığı birimi, test sonrası takip ve kayıt yapmalıdır.
- Düzenli DHM uygulaması, yüksekte çalışanlarda düşme riskini azaltan proaktif bir önlemdir.
7. SONUÇ
Dix–Hallpike Manevrası, yüksekte çalışacak personelin vestibüler fonksiyonlarını objektif şekilde değerlendiren kritik bir testtir.
Önemli noktalar:
- Vestibüler fonksiyon bozukluğu, yüksekte çalışma için doğrudan bir risk faktörüdür.
- DHM, BPPV ve unilateral posterior kanal disfonksiyonunu tespit eder.
- İş sağlığı uygulamasında DHM bulguları, yüksekte çalışma uygunluğu, geçici iş kısıtlaması ve rehabilitasyon planlaması ile doğrudan ilişkilidir.
- Test, güvenli bir ortamda, yardım ve dikkatli gözlemle uygulanmalıdır.
- Bulgular kayıt altına alınmalı ve çalışan takibi sağlanmalıdır.
DHM’nin iş sağlığı perspektifi, sadece bir tanı testi değil, çalışan güvenliğini artıran ve iş kazalarını önleyen bir önleyici uygulamadır. Bu nedenle düzenli DHM uygulaması ve takip sistemi, yüksekte çalışacak personel için standardize edilmiş bir güvenlik protokolü olmalıdır.
DIX–HALLPIKE MANEVRASI UYGULAMA VE DEĞERLENDİRME FORMU
Belge No: DHM-01 Revizyon No: 00 Tarih: ……/……/20…
1. ÇALIŞAN BİLGİLERİ
| Alan | Bilgi |
|---|---|
| Adı Soyadı | |
| TC Kimlik No | |
| Yaş / Cinsiyet | |
| Departman / Görev | |
| Çalışma Ortamı | |
| Maruz Kalınan Faktörler (Titreşim, Gürültü, Yükseklik vb.) | |
| Testi Uygulayan Hekim / Uzman |
2. TESTİN AMACI
Dix–Hallpike manevrası, benign paroksismal pozisyonel vertigo (BPPV) şüphesinde, özellikle posterior veya anterior semisirküler kanal tutulumu değerlendirmesi için kullanılan standart vestibüler testtir.
İşyeri hekimliği açısından, yüksekte çalışma, vinç kabinleri, iskele, direk üstü bakım ve kapalı alan çalışmaları gibi pozisyon değişikliğinin sık olduğu işlerde vestibüler sistem bütünlüğünü değerlendirmede kullanılır.
3. TEST ÖNCESİ HAZIRLIK
| Adım | Uygulama | Açıklama |
|---|---|---|
| 1 | Çalışan bilgilendirilir | Baş dönmesi, mide bulantısı hissi olabileceği anlatılır. |
| 2 | Kontrendikasyonlar sorgulanır | Servikal travma, ciddi boyun hareket kısıtlılığı, retinal dekolman, ileri yaşta düşme riski varsa test yapılmaz. |
| 3 | Güvenlik önlemleri alınır | Test yatağına baş hizasında minder konur, personel gerekirse destek olur. |
| 4 | Gözlem formu hazırlanır | Göz ve baş hareketleri not edilecektir. |
4. UYGULAMA BASAMAKLARI
Amaç: Baş hareketi ile birlikte ortaya çıkan nistagmus ve vertigo belirtilerini değerlendirmek.
| Aşama | Uygulama Adımı | Klinik Gözlem |
|---|---|---|
| 1 | Çalışan oturur, baş 45° sağa çevrilir. | Baş yönü test edilecek kulak tarafına göre belirlenir. |
| 2 | Test uygulayıcısı destek olarak çalışanın baş ve omzundan tutar. | Güvenli geçiş için destek sağlanır. |
| 3 | Hızlı bir hareketle çalışan sırtüstü yatırılır, başı yatağın kenarından 20–30° aşağıda kalacak şekilde pozisyonlanır. | Vestibüler kanalların uyarılması sağlanır. |
| 4 | Göz hareketleri (nistagmus) 30 sn boyunca gözlenir. | Gözler açık kalmalı, nistagmus yönü (yukarı, aşağı, torsiyonel) not edilir. |
| 5 | Test tamamlanınca kişi yavaşça oturur pozisyona getirilir. | Dönme hissi veya mide bulantısı gözlenir. |
| 6 | Aynı işlem diğer taraf için tekrarlanır. | İki taraf arasında belirgin fark varsa pozitif kabul edilir |
5. GÖZLEM VE KAYIT TABLOSU
| Parametre | Sağ Taraf | Sol Taraf | Açıklama |
|---|---|---|---|
| Vertigo Hissi | “Var” veya “Yok” olarak işaretlenir. | ||
| Nistagmus Başlangıç Süresi | Baş pozisyonundan sonra saniye cinsinden ölçülür. | ||
| Nistagmus Süresi | Ortalama 5–30 sn arası sürer. | ||
| Nistagmus Yönü | Yukarı, aşağı, torsiyonel yön kaydedilir. | ||
| Şiddet (subjektif) | 1: hafif – 2: orta – 3: şiddetli | ||
| Test Sonrası Dengesizlik | Duruşta salınım, göz kararması vb. not edilir |
6. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ
| Bulgular | Klinik Anlamı | Yorum |
|---|---|---|
| Nistagmus + Vertigo (aynı tarafta) | Pozitif Dix–Hallpike – Posterior kanal BPPV | Yüksekte çalışma uygun değildir; ileri tetkik gerekir. |
| Vertigo var, nistagmus yok | Psikojenik veya santral vertigo olasılığı | Nörolojik değerlendirme önerilir. |
| Nistagmus var, vertigo yok | Görsel vestibüler uyumsuzluk | Görsel ve postüral değerlendirme yapılmalı. |
| Her iki testte negatif | Normal vestibüler yanıt | Çalışan yüksekte çalışmaya aday olabilir. |
7. YÜKSEKTE ÇALIŞMA AÇISINDAN DEĞERLENDİRME
| Değerlendirme Alanı | Bulgular | İş Sağlığı Yorumu |
|---|---|---|
| Vestibüler Denge | ||
| Baş Hareketine Tolerans | ||
| Göz Odak Stabilitesi | ||
| Duruşta Denetim | ||
| Reaksiyon Süresi | ||
| Genel Uygunluk | “Uygun / Şartlı Uygun / Uygun Değil” seçeneklerinden biri işaretlenir. |
8. GÜVENLİK VE İŞ SAĞLIĞI NOTLARI
- Pozitif test sonucu alınan çalışanlar yükseklik, kapalı alan, hareketli platform veya denge gerektiren işlerde çalıştırılmamalıdır.
- Çalışanın vertigo nedeni belirlenmeden yüksekliğe çıkması yasaktır.
- Negatif test sonucu olsa dahi, tekrarlayan baş dönmesi, dengesizlik veya ani pozisyon değişikliklerinde rahatsızlık bildiren çalışanlar yeniden değerlendirilmeli.
- Test sonrası bulantı veya baş dönmesi gelişen çalışanlar 15–20 dk gözlem altında tutulmalıdır.
9. GÖZLEM VE DEĞERLENDİRME NOTLARI
| Tarih | Uygulayıcı Adı | Bulgular | Yorum / Notlar | İmza |
|---|---|---|---|---|
10. SONUÇ VE KARAR
| Sonuç | İş Sağlığı Değerlendirmesi |
|---|---|
| Negatif | Vestibüler yanıt normal. Yüksekte çalışma için engel yoktur. |
| Şartlı Uygun | Hafif vertigo veya kısa süreli nistagmus gözlenmiştir. Klinik takip ve gerekirse KBB / nöroloji değerlendirmesi önerilir. |
| Pozitif | Posterior kanal kaynaklı pozisyonel vertigo tespit edilmiştir. Yüksekte çalışma uygun değildir. Tedavi ve kontrol sonrası yeniden değerlendirme gerekir. |
11. FORMU DOLDURAN
| Ad Soyad | Görev | İmza |
|---|---|---|
12. SON SÖZ – KLİNİK VE İŞ SAĞLIĞI YORUMU
Dix–Hallpike manevrası, yalnızca vestibüler kanal tutulumunu saptayan bir test değildir; aynı zamanda çalışanın postüral kontrol, denge stratejisi ve görsel-vestibüler koordinasyon becerisinin de dolaylı göstergesidir.
İşyeri ortamında özellikle yüksekte çalışanlar için bu testin değeri, dengesizliğe neden olabilecek iç kulak kökenli sorunları erken tespit etmesi açısından büyüktür.
Vertigo veya nistagmus gözlenen bir çalışanın bu durumu yalnızca “baş dönmesi” olarak değerlendirilmemeli; iş kazası riski ve düşme potansiyeli yüksek bir uyarı olarak kabul edilmelidir.
Kapsamlı bir iş sağlığı değerlendirmesinde, Dix–Hallpike sonucu;
- Romberg, Unterberger, Past Pointing, Fukuda, Tandem Walk testleriyle birlikte yorumlanmalı,
- Çalışanın vestibüler-propriyoseptif bütünlüğü dinamik postürografi veya denge platformu testleriyle desteklenmelidir.
Sonuçta, bu form yalnızca bir test kaydı değil; iş güvenliğini doğrudan etkileyen nöro-duyusal risklerin izlenebilir bir belgesidir.
Denge, insanın çevre ile güvenli etkileşimini sağlayan en karmaşık nörofizyolojik işlevlerden biridir. Günlük yaşamda çoğu zaman farkına varılmadan sürdürülen bu denge kontrolü, iş yaşamında –özellikle yüksekte, hareketli platformlarda, iskelelerde, vinç kabinlerinde veya gemi güvertelerinde çalışan bireyler için– hayati bir öneme sahiptir.
Dengenin korunması; vestibüler sistem (iç kulak), proprioseptif sistem (kas, eklem ve tendon algısı) ve görsel sistemin uyum içinde çalışmasına bağlıdır. Bu üçlüden birinde meydana gelen bozukluk, kişinin postüral stabilitesini azaltır ve düşme riskini ciddi biçimde artırır.
Dix–Hallpike Manevrası, vestibüler sistemdeki yarım daire kanallarının, özellikle de posterior kanalın pozisyon değişikliklerine verdiği yanıtı ölçmek amacıyla geliştirilmiş, tıbbi geçerliliği yüksek bir değerlendirme yöntemidir. Klinik olarak, benign paroksismal pozisyonel vertigo (BPPV) tanısında temel testlerden biridir.
Ancak son yıllarda, bu manevra yalnızca hastalık tanısı koymak için değil; iş sağlığı değerlendirmelerinde vestibüler yanıtın bütünlüğünü anlamak amacıyla da kullanılmaktadır.
İşyerinde yükseklik, basınç değişimi, titreşim, yüksek hızda dönen makineler veya sürekli pozisyon değişimi gerektiren görevlerde çalışan bireylerin vestibüler sistemleri, günlük yaşam koşullarına göre çok daha yüksek stres altındadır. Bu nedenle, çalışma öncesi periyodik muayenelerde Dix–Hallpike testi, dengenin temel bileşenlerinden birinin fonksiyonel sağlamlığını objektif olarak ölçme fırsatı sunar.
Bu form, Dix–Hallpike manevrasının standartlaştırılmış biçimde uygulanmasını, gözlem bulgularının kayıt altına alınmasını ve sonuçların iş güvenliği açısından yorumlanmasını amaçlamaktadır.
Formun uygulanması sırasında elde edilen veriler, yalnızca vestibüler sistemdeki olası bir bozukluğun tespitiyle sınırlı kalmamalı; çalışanın yüksekten düşme, refleks yavaşlaması, baş pozisyonu değişiminde dengesizlik gibi risk faktörlerinin de belirlenmesine katkı sağlamalıdır.
İş sağlığı profesyonelleri için bu formun en önemli işlevi, biyolojik sistemler arası bütünlüğü gözlemlemektir. Vestibüler sistemin beyin sapı, serebellum ve proprioseptif ağlarla kurduğu hassas bağlantılar, bir çalışanın sadece “denge duruşunu” değil, aynı zamanda iş kazalarına karşı korunma kapasitesini de belirler.
Bu nedenle Dix–Hallpike Manevrası, tek başına bir klinik test değil, iş güvenliği kültürünün fizyolojik bir göstergesi olarak değerlendirilmelidir.
Formun yapılandırılmış bölümleri —çalışan bilgileri, test öncesi hazırlık, uygulama adımları, gözlem alanları, puanlama tablosu ve sonuç değerlendirmesi—;
• Testin tekrarlanabilirliğini,
• Farklı hekim veya sağlık personeli tarafından standart gözlem yapılabilmesini,
• Bulguların objektif olarak kayıt altına alınmasını sağlar.
Sonuçların yorumlanması aşamasında, testte nistagmus ve vertigo varlığı yüksekte çalışmanın güvenliği açısından doğrudan uyarı kabul edilmelidir. Testin pozitif çıktığı çalışanlar, tedavi ve rehabilitasyon süreci tamamlanmadan yüksekte veya dengesiz zeminli ortamlarda görevlendirilmemelidir.
Negatif test sonucu ise, vestibüler bütünlüğün iş güvenliği açısından uygun olduğunu gösterir; ancak bu durum periyodik aralıklarla yeniden doğrulanmalıdır.
Bu formun uygulanmasıyla, işyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanları yalnızca bir tıbbi test sonucu elde etmezler; aynı zamanda çalışanın nörosensoriyel denge kapasitesine dair objektif bir veri tabanı oluştururlar. Bu veriler, iş kazası analizlerinde, rehabilitasyon planlamalarında ve yüksekte çalışma eğitimlerinde referans olarak kullanılabilir.
Sonuç olarak;
Dix–Hallpike Manevrası Uygulama ve Değerlendirme Formu, hem klinik doğruluğu hem de iş sağlığı açısından pratik uygulanabilirliğiyle, denge, güvenlik ve mesleki uygunluk değerlendirmelerinin bütüncül bir parçası olmayı hedeflemektedir.
Her bir kayıt, yalnızca bir test sonucu değil; aynı zamanda bir çalışanın güvenli yaşama ve çalışma hakkının bilimsel teminatıdır.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü