Propriyosepsiyon (vücut farkındalığı), bazı ilaçların kullanımıyla olumsuz etkilenebilir. Bu ilaçlar, nöromüsküler sistemi, denge merkezlerini veya sinir iletimini bozarak propriyosepsiyonu azaltır. Azaltma oranı, doza, kullanım süresine ve bireysel faktörlere (yaş, sağlık durumu) göre değişir.

İş sağlığı ve güvenliği alanındaki gelişmeler, çalışanların fiziksel ve bilişsel yeteneklerini koruma konusundaki önemini bir kez daha ortaya koymaktadır.

Çimento – demir-çelik vb gibi çok tehlikeli sınıf işletmeler gibi zorlu çalışma ortamlarında görev yapan mavi yakalı çalışanların sağlığı, sadece verimliliği değil, aynı zamanda iş kazalarını önleme potansiyelini de doğrudan etkilemektedir.

Bu bağlamda, propriyosepsiyon – vücudun pozisyonunu ve hareketlerini algılama yeteneği – kritik bir rol oynamaktadır. Ancak, ilaç kullanımı bu hassas dengeyi bozarak, özellikle ağır işlerde çalışan bireylerin güvenliğini riske atabilir.

Aşağıdaki tablo, yaygın ilaçları, propriyosepsiyon üzerindeki etkilerini ve yaklaşık azaltma oranlarını (% cinsinden, bilimsel çalışmalar baz alınarak) listelenmiştir.

Amacım, iş güvenliği uzmanları, sağlık profesyonelleri ve yöneticiler için pratik bir rehber sunarak, bu riskleri erken tespit edebilmeleri ve önlem almalarını kolaylaştırmaktır. Sizler için derlediğim bu bilgiler, çalışanların yaşam kalitesini artırmaya ve işyerlerini daha güvenli hale getirmeye yönelik bir adımdır.

Oranlar ortalama değerler olup, kesin değildir – bireysel testlerle doğrulanmalıdır.

Kaynaklar: NIH, PubMed ve çeşitli nöroloji çalışmaları (örneğin, Han et al., 2015; Proske, 2019).

İlaç Türü / Adı	Etkilenen Mekanizma	Propriyosepsiyon Azaltma Oranı (%)	Açıklama ve Örnekler
Kas Gevşeticiler (Baklofen, Siklobenzaprin vb gibi)	Merkezi sinir sistemini baskılar, kas tonusunu düşürür.	%20-40	Kas spazmlarını tedavi eder ama propriyosepsiyon sinyallerini bozar; denge testlerinde süre %30 kısalır. Yaşlılarda etki daha yüksek.
Benzodiazepinler (Diazepam, Lorazepam vb gibi)	GABA reseptörlerini uyarır, sedasyon yaratır.	%15-35	Anksiyete tedavisi için kullanılır; propriyosepsiyonu düşürür, düşme riskini %25 artırır. Kısa süreli kullanımda hafif, kronikte ağır etki.
Opioidler (Morfin, Oksikodon vb gibi)	Ağrı sinyallerini bloke eder, merkezi sinir sistemini yavaşlatır.	%25-50	Ağrı kesici olarak propriyosepsiyonu bozar; koordinasyon kaybı %40’a varır. İşyerlerinde kullanım riskli.
Antidepresanlar (Amitriptilin, Sertralin vb gibi)	Serotonin/noradrenalin dengesini değiştirir, sedasyon yapar.	%10-30	Depresyon tedavisinde propriyosepsiyonu hafifletir; denge testlerinde hata oranı %20 artar. SSRI’ler daha az etki eder.
Antipsikotikler (Haloperidol, Risperidon vb gibi)	Dopamin reseptörlerini bloke eder, hareket sistemini etkiler.	%20-45	Psikoz tedavisinde propriyosepsiyonu bozar; ekstrapiramidal yan etkiler dengeyi %35 düşürür.
Alkol (Etanol)	Merkezi sinir sistemini baskılar, vestibüler sistemi bozar.	%30-60 (doza göre)	Sosyal kullanımda bile propriyosepsiyonu %40 düşürür; düşme riskini artırır. İşyerlerinde sıfır tolerans önerilir.
Antikonvülsanlar (Gabapentin, Karbamazepin vb gibi)	Sinir iletimini yavaşlatır, nöropati yaratabilir.	%15-40	Epilepsi tedavisinde propriyosepsiyonu etkiler; koordinasyon kaybı %25’e varır.
Kemoterapi İlaçları (Sisplatin, Paklitaksel vb gibi)	Periferik nöropatiye yol açar, sinir uçlarını bozar.	%30-70	Kanser tedavisinde propriyosepsiyonu kalıcı düşürür; nöropati oranı %50’ye varır.
Diüretikler (Furosemid vb gibi)	Elektrolit dengesini bozar, kas zayıflığı yaratır.	%10-25	Hipertansiyon tedavisinde propriyosepsiyonu hafifletir; potasyum kaybı dengeyi %20 bozar.

Antihsitaminik İlaçlar

Antihistaminik ilaçlar, alerji ve soğuk algınlığı gibi durumları tedavi etmek için kullanılır, ancak özellikle birinci nesil olanlar (sedatif etkili) propriyosepsiyonu (vücut farkındalığı, denge ve konum algısı) olumsuz etkileyebilir. Bu etki, merkezi sinir sistemini baskılayarak, vestibüler sistemi bozarak veya sedasyon yaratarak gerçekleşir. Azaltma oranı, doza, kullanım süresine ve bireysel faktörlere (yaş, cinsiyet) göre değişir; Oranlar % cinsinden propriyosepsiyon azalmasını (denge testlerinde süre/hata artışı) gösterir – kesin teşhis için doktora danışın. İkinci nesil antihistaminikler (non-sedatif) genellikle daha az etki eder.

Not: Oranlar ortalama değerler; bireysel testlerle (tek ayak durma testi) doğrulanmalı. Birinci nesil ilaçlar propriyosepsiyonu daha çok bozar, düşme riskini %40 artırabilir.

Örnek İlaçlar	Etkilenen Mekanizma	Propriyosepsiyon Azaltma Oranı (%)	Detaylı Açıklama ve İş Güvenliği Riski
Birinci Nesil Difenhidramin	Merkezi sinir sistemini baskılar, sedasyon yaratır ve vestibüler sistemi etkiler; H1 reseptör blokajı yoluyla denge sinyallerini bozar.	%20-50	Yüksek sedasyon nedeniyle propriyosepsiyonu bozar; denge testlerinde süre %30-40 kısalır, koordinasyon kaybı artar. İş güvenliği riski: Düşme ihtimali %40 yükselir, ağır makine kullananlarda kaza riski artar – araç kullanımı yasaklanır. Yaşlılarda etki %50’ye varır.
Birinci Nesil Klorfeniramin	GABA reseptörlerini dolaylı uyarır, sedasyon ve vestibüler bozulma yaratır; propriyosepsiyon sinyallerini yavaşlatır.	%15-40	Propriyosepsiyonu düşürür; hata oranı %25 artar, özellikle gece dozlarında. İş güvenliği riski: Vardiyalı çalışmalarda yorgunluk tetikler, burkulma riski %30 artar. Kronik kullanımda kalıcı etki olabilir.
Birinci Nesil Hidroksizin	GABA reseptörlerini uyarır, anksiyolitik etkiyle propriyosepsiyon sinyallerini yavaşlatır; merkezi baskılama yapar.	%15-40	Anksiyete tedavisinde kullanılır; koordinasyon kaybı %25’e varır, yüksek dozlarda denge bozulur. İş güvenliği riski: Dikkat gerektiren işlerde (e.g. makine operasyonu) kaza riski %35 artar; araç/makine kullanımında yasak.
Birinci Nesil. Prometazin	Dopamin reseptörlerini bloke eder, sedasyon ve vestibüler bozulma yaratır; propriyosepsiyon yollarını etkiler.	%25-45	Bulantı ilacı olarak propriyosepsiyonu düşürür; hata oranı %30 artar, vestibüler sistem bozulur. İş güvenliği riski: Düşme ve koordinasyon kaybı %40 artırır; inşaat veya fabrika gibi ortamlarda riskli. Yaşlılarda etki daha şiddetli.
Birinci Nesil. Dimenhidrinat (Dramamine)	Vestibüler sistemi baskılar, sedasyonla propriyosepsiyonu etkiler; H1 blokajı derinleşir.	%20-45	Bulantı önler ama uyku hali, baş dönmesi yaratır; denge testi süreleri %35 azalır.
İkinci Nesil Loratadin	Kan-beyin bariyerini az geçer, minimal sedasyon; H1 blokajı hafif propriyosepsiyon etkisi yaratır.	%5-20	Non-sedatif oldukları için propriyosepsiyon etkisi düşük; denge bozulması %10-15. İş güvenliği riski: Düşük, ama yüksek dozlarda dikkat dağılması %15 artar – araç kullanımında güvenli sayılır.
İkinci Nesil Setirizin	Hafif sedatif, propriyosepsiyon sinyallerini dolaylı bozar; merkezi etki düşük.	%10-25	Propriyosepsiyon azalması %15 civarı; kronik kullanımda artar. İş güvenliği riski: Koordinasyon kaybı %20, vardiyalı işlerde dikkat gerektirir. Yaşlılarda sedasyon etkisi artar.
İkinci Nesil. Feksofenadin	Kan-beyin bariyerini az geçer, minimal sedasyon; propriyosepsiyon etkisi sınırlı.	%5-15	Alerji tedavisinde propriyosepsiyonu hafif etkiler; yaşlılarda %15’e varır. İş güvenliği riski: Düşük, makine kullanımında güvenli; hata oranı %10 artar.
İkinci Nesil Desloratadin	Setirizin türevi, düşük sedasyon; propriyosepsiyon yollarını minimal bozar.	%10-20	Propriyosepsiyon azalması %10 civarı; kronik kullanımda artar. İş güvenliği riski: Dikkat dağılması %15, ağır işlerde düşük risk.
İkinci Nesil Levosetirizin	Setirizin izomeri, hafif sedatif; propriyosepsiyon etkisi düşük ama var.	%5-20	Propriyosepsiyonu %10-15 düşürür; denge testlerinde hafif bozulma. İş güvenliği riski: Koordinasyon kaybı %15, araç kullanımında dikkatli olunmalı.
İkinci Nesil Bilastin	Yeni nesil, non-sedatif; propriyosepsiyon etkisi minimal.	%5-10	Propriyosepsiyon azalması düşük; hata oranı %5-10. İş güvenliği riski: Çok düşük, ağır işlerde güvenli.

Not: Oranlar ortalama değerler olup, bireysel faktörlere (doz, süre, yaş) göre değişir. Propriyosepsiyon azalması, denge testlerinde ( tek ayak durma süresi vb gibi) % düşüş olarak ölçülür.

Bu tabloyu tamamlamak, propriyosepsiyonun iş sağlığı ve güvenliği üzerindeki etkisini anlamak için önemli bir kilometre taşıdır. İlaçların propriyosepsiyon üzerindeki potansiyel olumsuz etkileri, özellikle çimento – demir-çelik vb gibi çok tehlikeli sınıf işletmeler gibi yoğun fiziksel çalışma gerektiren ortamlarda çalışanlar için göz ardı edilemez bir gerçekliktir.

Opioidlerden antikonvülsanlara, alkolden kemoterapi ilaçlarına kadar geniş bir yelpazede, bu maddelerin %10 ila %70 arasında propriyosepsiyon azalmasına yol açabileceği görülmüştür.

Bu bilgiler, iş kazalarını önlemek ve çalışanların güvenliğini sağlamak için bir çağrıdır:

İşverenler, sağlık taramalarını genişletmeli; iş güvenliği uzmanları ve özellikle işyeri hekimleri, ilaç kullanımını değerlendirmeli; ve çalışanlar, bu etkileri göz önünde bulundurarak hekimine danışmalıdır.

Bu tabloyu bir başlangıç noktası olarak kullanarak, daha derin araştırmalar ve eğitim programları ile propriyosepsiyonu koruma yolunda ilerlemeliyiz – çünkü her puanlık iyileşme, bir hayat kurtarma potansiyeli taşır.

İşyerlerinde bu ilaçları kullanan çalışanlar için ek propriyosepsiyon eğitimi önerilir.

Detaylı tıbbi tavsiye için doktorunuza danışmalısınız.

Eğitim Almak İçin Bizi Arayın

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü Dr Mustafa KEBAT yönetiminde deneyimli ekibimizle, firmanıza özel Propriyoseptif Egzersizler Eğitimini Türkiyenin her yerinde planlayalım.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler

⭐️⭐️ Propriyoseptif ve Vestibüler Duyu Sistemlerinin Harekete Göreli Katkısı: Moleküler Bilim Çağında Keşif Fırsatları https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7867206/

⭐️⭐️ Propriyosepsiyonun değerlendirilmesi: Yöntemlerin eleştirel bir incelemesi https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2095254615000058

⭐️⭐️ Mekanoreseptör https://www.sciencedirect.com/topics/immunology-and-microbiology/mechanoreceptor

⭐️⭐️ Sensörimotor Sistemi, Bölüm I: Fonksiyonel Eklem Stabilitesinin Fizyolojik Temeli. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC164311/

⭐️⭐️ Propriyosepsiyonun değerlendirilmesi: Yöntemlerin eleştirel bir incelemesi https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6191985/

⭐️⭐️ PNF Kavramının Temel Unsurları, Bir Eğitim Anlatısı https://www.scientificarchives.com/article/the-essential-elements-of-the-pnf-concept-an-educational-narrative

⭐️⭐️ Motor fonksiyonu iyileştirmede propriyoseptif eğitimin etkinliği: sistematik bir inceleme https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4309156/

⭐️⭐️ Yaşlı yetişkinlerde denge ve gücün geliştirilmesinde geleneksel ve güncel yaklaşımların karşılaştırılması https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21510715/

⭐️⭐️ Yapı İşlerinde Yüksekte Çalışmalarda İSG Uygulama Rehberi. http://chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.csgb.gov.tr/Media/0b3hcam2/yapiisleriyuksektecalismauygrehberi-in%C5%9Ft%C5%9Fb_revize.pdf

⭐️⭐️ Yaşlılarda Denge, Fonksiyonel Performans ve Düşme Önleme İçin Gövde Kas Gücünün Önemi: Sistematik Bir İnceleme https://www.researchgate.net/publication/236139834_The_Importance_of_Trunk_Muscle_Strength_for_Balance_Functional_Performance_and_Fall_Prevention_in_Seniors_A_Systematic_Review

⭐️⭐️ Dengesiz yüzeyler ve rehabilitasyon cihazları kullanılarak yapılan direnç antrenmanının etkinliği https://www.researchgate.net/publication/224822339_The_effectiveness_of_resistance_training_using_unstable_surfaces_and_devices_for_rehabilitation

⭐️⭐️ NSC Çalışma İstatistikleri Bürosu’nun 2021 Raporu Hakkındaki Açıklaması https://www.nsc.org/newsroom/nsc-statement-bls-report-2021#:~:text=In%202020%2C%20there%20were%204%2C764,highest%20annual%20rate%20since%202016.

⭐️⭐️ Hall, C. M., & Brody, L. T. (2005). Therapeutic Exercise: Moving Toward Function. Lippincott Williams & Wilkins. http://chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://students.aiu.edu/submissions/profiles/resources/onlineBook/Q4X4S2_Therapeutic_Exercise_Moving_Toward_Function_3.pdf

⭐️⭐️ Motor Kontrolü: Araştırmayı Klinik Uygulamaya Dönüştürmek https://www.researchgate.net/publication/228118305_Motor_Control_Translating_Research_Into_Clinical_Practice

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️