Makine güvenliği, iş sağlığı ve güvenliğinin yalnızca bir alt başlığı değil; işin kendisinin nasıl tasarlandığının, üretimin nasıl kurgulandığının ve insan hayatının ne derece değer gördüğünün aynasıdır. Bugün geldiğimiz noktada iş kazalarının büyük bir bölümü, aslında tasarım aşamasında yapılabilecek sade bir revizyonla önlenebilecek niteliktedir. “Doğası gereği güvenli tasarım” yaklaşımı da tam bu noktada, iş güvenliği profesyonelleri ile makine imalatçılarını aynı paydada buluşturan bilimsel bir zorunluluktur.

Son on yılda yaşanan makine kaynaklı iş kazaları ve bu kazalara ilişkin Yargıtay içtihatları, güvenli tasarımın yalnız teknik değil aynı zamanda hukuki bir gereklilik olduğunu açıkça ortaya koymuştur. İstatistikler her yıl tekrar eden aynı risk desenlerini gösterirken, mahkeme kararları işveren ve tasarımcıların sorumluluk sınırlarını giderek daha belirgin hâle getirmiştir. Bu nedenle, güvenliği “tedbirle” değil “tasarımla” üretmek; insan faktörünü en baştan koruyan bir mühendislik disiplinine yönelmek artık ertelenemez bir mecburiyet hâline gelmiştir.

Bu yazımda sizlere, makine güvenliğini tasarım ilkeleri, mühendislik prensipleri, son yılların iş kazası verileri ve Yargıtay kararlarının ışığında, mesleğin tüm paydaşlarına — İSG profesyonellerine, mühendis ve teknik ekiplere, işverenlere ve idarecilere — kısa bir tarih aralığındaki durumu sergilemeye çalışacağım.

1. Genel yükseliş trendi ve boyut
   2013–2023 dönemini kapsayan derlemeler ve SGK verileri, iş kazası sayılarında genel bir yükseliş eğilimi gösteriyor; makine sektörü kazalarının sayısında 2018–2023 arasında belirgin artışlar kaydedildi. Özellikle 2020 sonrası dönem (pandemi sonrası normalleşme ile) iş kazası sayıları artış göstermiştir; çalışmalar 2021–2023 aralığında makine sektöründeki kazaların yıllık bazda önemli artışlar içerdiğini raporlamaktadır. Bu durum, makine kaynaklı risklerin tasarım ve uygulamada yeterince azaltılamadığını işaret eder. DergiPark
2. Sektörel dağılım ve ağır sonuçlar
   İstatistikler, makine kullanımının yoğun olduğu imalat, inşaat ve madencilik gibi sektörlerin ciddi paya sahip olduğunu gösterir. Ölümlü ve ağır yaralanmalı kazalar arasında makine etkenli olayların payı küçümsenemeyecek düzeydedir; bu da “tasarım ile risk ortadan kaldırma” stratejisinin önceliklendirilmesini zorunlu kılar. Resmi ve sivil örgüt verileri arasındaki farklılıklar (ör. SGK vs. bağımsız İSİGM/TMMOB raporları) gerçek kaza sayılarının resmi kayıtlardan daha yüksek olabileceğini düşündürür. Güvenli İnşaat
3. Makineye özel risk faktörleri (2020–2024 bulguları)
   Literatür ve raporlamalar tekrarlayan nedenleri şöyle sıralıyor:
   • Makine tasarımında erişim/yerleşim hataları (operatörün tehlikeli bölgeye girişini kolaylaştıran yerleşimler),
   • Enerji birikimi yönetiminin yetersizliği (ör. beklenmeyen hareket, geri tepme),
   • Bakım/arıza senaryolarında kilitleme/etiketleme (LOTO) uygulamalarının eksikliği,
   • Koruyucu muhafaza uygulanmamış veya uygunsuz uygulanmış tasarımlar,
   • Eğitim ve uygun iş kıyafeti/donanım sağlanmaması. Bu faktörler, saha raporları ve akademik analizlerde tutarlı şekilde tekrar etmektedir. DergiPark
4. Maliyet ve toplumsal etki (2020–2023 verileri ile bağlantı)
   Makine kaynaklı kazaların doğrudan tıbbi ve dolaylı üretim/duruş maliyetleri yüksek; son yılların değerlendirmeleri milli ekonomi açısından ağır yük oluşturduğunu gösteriyor. Bu ekonomik yük, yalnızca işverenin değil, toplumun da maliyetini artırmakta — dolayısıyla önleyici yatırımların ekonomik gerekçesi güçlüdür. DergiPark

2020–2024 Döneminde Yargıtay İçtihatlarından Dersler

Aşağıdaki başlıklarda, son 5 yıla (2020–2024) ait bulabildiğim Yargıtay kararlarında tekrar eden temaları özetlemeye çalıştım. Her maddeye, ilgili kararlara dayanan çıkarımlarımı ekledim.

1. Objektifleştirilmiş Sorumluluk ve Mevzuata Uyumun Belirleyiciliği
   Yargıtay, iş kazalarında işverenin (ve/veya asıl/alt işveren ilişkilerinde ilgili tarafların) teknik mevzuata, yönetmeliklere ve öngörülebilir güvenlik standartlarına uymasını beklemektedir. Teknik kurallara aykırılık, kusurun belirlenmesinde ağır etken olarak değerlendiriliyor; bu durum, tasarım kararlarında mevzuat ve standart uyumunun hukuki savunma için zorunlu olduğunu gösterir. Yargı Kararları+1
2. Eğitim ve Donanım Eksiklikleri, Kusur Sebebi
   Yargıtay kararları sık sık işverenin çalışanına uygun eğitim, koruyucu donanım veya uygun iş kıyafeti sağlamamasını kusur nedeni olarak görmektedir. Makine kazalarında, tasarım eksikliği birleştiğinde (ör. tehlikeli bölgeye kolay erişim) eğitim/donanım eksikliği işvereni ağır sorumluluk altına sokmaktadır. Bu içtihatlar, tasarımın yanı sıra işletme safhasında da proaktif önlemler alınması gerektiğini teyit eder. Yargı Kararları
3. Asıl İşveren / Alt İşveren Müteselsil Sorumluluğu
   Yargıtay uygulamalarında, iş güvenliği önlemlerinin alınmasında zincir boyunca sorumluluk paylaşıldığına dair kararlar bulunmaktadır; bu, tedarik/imalat zincirinde güvenli tasarım ve montaj süreçlerine tüm tarafların dâhil edilmesini zorunlu kılar. Özellikle makine kurulumu, bakımı ve adaptasyonunda birden fazla taraf varsa, hukuki sorumluluk dağılımı karmaşıklaşır ve muhtemelen müteselsil sorumluluk gündeme gelir. A Evrak
4. Bilirkişi Raporlarının Belirleyiciliği
   Mahkemeler teknik konularda bilirkişiye büyük ağırlık veriyor; makine mühendisleri ve İSG uzmanlarının hazırladığı raporlar kusur oranı ve tazminat tayininde kilit rol oynuyor. Bu yüzden işveren ve tasarımcıların risk değerlendirmelerini, test/validasyon raporlarını ve protokol kayıtlarını eksiksiz tutmaları yargı sürecinde savunma açısından kritik. Son Karar+1
5. Tazminat eğilimleri: Caydırıcı Yaklaşımlar
   Son yıllarda ağır kusur tespit edilen vakalarda Yargıtay kararlarında tazminatın caydırıcı olması gerektiği yönünde yaklaşım görülüyor. Özellikle ölümlü veya kalıcı sakatlıkla sonuçlanan makine kazalarında mahkemeler yüksek meblağlarda tazminat kararları verebiliyor; bu da işverenler için hem mali hem itibar açısından ciddi sonuçlar doğuruyor. Son Karar

İş Güvenliği Uzmanlarına

Tasarım Öncelikli Hareket Edin: Yargı ve istatistik verileri birlikte söylüyor: tasarım aşamasında riskleri ele almak hem kaza olasılığını hem hukuki kusur riskini azaltır. (Kaynaklar: SGK/akademik derlemeler ve Yargıtay içtihatları). DergiPark

Dokümantasyon ve Bilirkişi Hazırlığı: Tasarım kararlarınıza ilişkin risk değerlendirme ve validasyon belgelerini eksiksiz tutun — bunlar olası mahkeme süreçlerinde en önemli savunma verileridir. Son Karar

Tedarik zinciri sorumluluğu: Makine satın alma/entegrasyon süreçlerinde asıl/alt işveren, tedarikçi ve bakım sağlayıcıların rollerini sözleşmeyle ve teknik şartnamelerle netleştirin. A Evrak

Eğitim + Donanım + LOTO: Tasarımla kaldırılamayan riskler için işletme aşamasında LOTO, ergonomi, uygun PPE ve düzenli eğitim programları zorunludur; yargı kararları bu eksiklikleri kusur nedeni saymaktadır. Yargı Kararları

Makine güvenliğinde esas mesele, kazadan sonra sorumluyu aramak değil; kazayı en başından mümkün kılmayacak bir tasarım anlayışını hâkim kılmaktır. İster imalat hattında çalışan bir operatör olsun, ister bakım ekibi, ister mühendis; tüm paydaşların yaşam hakkı, bizlerin ortaya koyacağı teknik ve yönetsel kararlarla doğrudan ilişkilidir. Ve bu kararların en kritik olanları, makine henüz kâğıt üzerindeyken verilir.

Son yılların istatistikleri bize şunu söylüyor: Aynı kalıpta tekrarlayan riskler, hâlen aynı nedenle can kayıplarına yol açıyor. Yargıtay kararları ise çok net bir mesaj veriyor: Öngörülebilir her riskten işveren ve tasarımcı sorumludur. Bu iki güçlü veri kümesi bir araya geldiğinde, güvenliğin ancak tasarım aşamasında köklü olarak sağlanabileceği gerçeği tartışmasız hâle geliyor.

İş güvenliği profesyonelleri için bu tablo, yalnızca mesleki bir görev değil; aynı zamanda teknik bir vicdan muhasebesidir. Her makine çizimi, her proses düzenlemesi, her risk değerlendirmesi, gelecekte yaşanabilecek bir kazayı ya doğuracak ya da sonsuza kadar ortadan kaldıracaktır.

Bu nedenle, güvenliği projenin sonunda eklenen bir katman değil; projenin başlangıcına yerleştirilen temel bir ilke hâline getirmek zorundayız. Çünkü gerçek ve sürdürülebilir iş güvenliği, sahada değil tasarım masasının başında başlar.

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

⭐️⭐️⭐️

#makine #işkazası #risk #kebat #tetkikosgb