Günümüzde iş kazalarının ve meslek hastalıklarının görünmeyen nedenleri arasında ilaçların etkileri giderek daha fazla öne çıkmaktadır. Çoğunlukla masum bir ağrı kesici ya da basit bir ateş düşürücü gibi görünen ilaçlar, aslında üretim hatlarından vinç kabinlerine, laboratuvarlardan sıcak döküm atölyelerine kadar birçok farklı sektörde çalışma güvenliğini tehdit eden sessiz faktörler arasında yer alır. Özellikle reçetesiz temin edilebilen ve “güvenli” olduğu varsayılan analjezik-antipiretik ilaçlar, bilinçsiz ya da denetimsiz kullanıldığında kaza riskini katlayan bir etkiye dönüşebilir.
İşyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanları olarak bizler, sadece ağır makinelerin, elektrik panolarının, toksik kimyasalların ya da yüksek platformların oluşturduğu riskleri değil; bir çalışanın çantasındaki ağrı kesicinin dahi, üretim sürecinde zincirleme tehlikelere yol açabileceğini görmek zorundayız. Bu farkındalık, sadece bireysel sağlık takibini değil, işyerindeki genel risk değerlendirmelerinin de ilaç etkileriyle birlikte yeniden ele alınmasını zorunlu kılmaktadır.
Özellikle ağrı eşiğini yükselten, sersemliğe neden olan, mide kanaması veya kardiyak sorunları tetikleyebilen ilaçlar, üretkenlikten çok kazaya, devamsızlığa ve kronik sakatlıklara kapı aralamaktadır. Oysa çoğu zaman ağrıyı gidermek için alınan bu ilaçlar, sorunu çözmek yerine daha büyük bir riski görünmez hale getirmektedir.
Türkiye’de en yaygın kullanılan 7 analjezik/antipiretik ilacın, iş sağlığı ve güvenliği açısından taşıdığı riskleri ortaya koymaya çalıştım. Amacım, hem işyeri hekimlerine hem de iş güvenliği uzmanlarına, göz ardı edilen farmakolojik etkenlerin sahadaki pratik sonuçlarına dair bilimsel ve sistematik bir bakış açısı kazandırmaktır.
Unutulmamalıdır ki:
“Ağrıyı bastırmak, riski önlemek değildir.”
İlaçların iş kazalarındaki dolaylı payı, artık ihmal edilemeyecek kadar büyüktür.
Bu 7 analjezik/antipiretik ilaç için hazırladığım Tehlike Fişlerini ve sonrasında da karşılaştırmalı tabloyu sizlere sunuyorum..
Saygılarımla
Dr. Mustafa KEBAT
🟧 Tehlike Fişi – Parasetamol (Paracetamol, Asetaminofen, Parol, Minoset, Tylol)
- İlaç Türü: Analjezik – Antipiretik
- Etken Madde: Parasetamol (Acetaminophen)
- Kullanım Amaçları: Hafif-orta şiddette ağrılar, ateş düşürme
- Risk Etkenleri:
- Yüksek dozda karaciğer hasarı (hepatotoksisite)
- Belirtiler gizlendiği için aşırı fiziksel zorlanmaya neden olabilir.
- Belirtiler:
- İştahsızlık, bulantı, yorgunluk, sarılık (geç evre)
- Acil Durum Yaklaşımı:
- 4 gram/gün üzerinde alımda acil sağlık değerlendirmesi
- Karaciğer fonksiyon testleri
- Önerilen Önlemler:
- Günlük maksimum doz eğitimi (maksimum 4 g/gün aşılmamalı)
- Reçetesiz ve sürekli kullanımın izlenmesi
- İşe devam eden ağrılı çalışanlar işyeri hekimi tarafından izlenmeli
- Ergonomik düzenlemelerle ağrı nedenleri ortadan kaldırılmalı
- İş Sağlığı ve Güvenliğine Etkileri
- Belirti vermeyen karaciğer yüklenmesi
- İş yükünü artırabilir (maskelenmiş ağrı)
- Kronik kullanımda iş gücü kaybı ve halsizlik
- Özellikle sıcak ortamlarda karaciğer yükü artabilir.
🟨 Tehlike Fişi – İbuprofen (Nurofen, Advil, Brufen)
- İlaç Türü: NSAİİ (Steroid olmayan anti-inflamatuar)
- Etken Madde: İbuprofen
- Kullanım Amaçları: Kas-iskelet ağrıları, baş ağrısı, adet sancısı, romatizmal ağrılar
- Risk Etkenleri:
- Mide kanaması,
- Mide ve bağırsak ülseri
- Böbrek fonksiyonlarında bozulma
- Böbrek yetersizliği,
- Tansiyon artışı
- Baş dönmesi, halsizlik
- İSG’ye Etkileri:
- Dolaşım problemleri → verim düşüklüğü
- Mide rahatsızlığı → işe devamsızlık
- Uzun süreli ayakta çalışanlarda mide kanaması riski
- Dikkat gerektiren işlerde denge ve refleks sorunları
- Susuz kalınan ortamlarda böbrek stresi artar
- Belirtiler:
- Mide ağrısı,
- Siyah dışkı,
- Baş dönmesi
- Acil Durum Yaklaşımı:
- Mide kanaması şüphesi varsa derhal sağlık müdahalesi
- Önerilen Önlemler:
- Yemekle alınmalı, Aç karnına alınmaması konusunda uyarı
- Böbrek rahatsızlığı olanlarda önerilmemeli
- Sıcak çalışma alanlarında kullanımı hekim kontrolünde olmalı
- Uzun süreli kullanımda işyeri doktoru kontrolü
🟥 Tehlike Fişi – Tramadol (Contramal, Tramosel, Dolorex)
- İlaç Türü: Zayıf opioid analjezik
- Etken Madde: Tramadol hidroklorür
- Kullanım Amaçları:
- Şiddetli ağrılar,
- Ameliyat sonrası dönemler
- Risk Etkenleri:
- Bağımlılık riski (uzun süreli kullanımlarda)
- Sersemlik, dikkat azalması, konsantrasyon bozukluğu
- Solunum depresyonu (çok nadir ama ciddi)
- İSG’ye Etkileri:
- Refleks yavaşlaması → kazaya davetiye
- Uyuklama → düşme/yaralanma riski
- Vinç, forklift, yüksekte çalışma gibi işlerde ciddi risk
- Karar verme ve reaksiyon sürelerinde düşüş
- Psikomotor becerilerin bozulması nedeniyle kazaya açık hale gelir
- Belirtiler:
- Sersemlik,
- Mide bulantısı,
- Konuşma bozukluğu
- Acil Durum Yaklaşımı:
- Nefes darlığı,
- Bilinç kaybı durumunda 112
- Önerilen Önlemler:
- Tramadol kullananlar ağır makine kullanan personele verilmemeli – aktif makine/vinç operatörü olmamalı
- Psikometrik değerlendirme yapılmalı
- Kullanım sırasında vardiya değişimi, dinlenme planlanmalı
- Psikolojik destek sistemi kurulmalı (bağımlılığa karşı)
🟧 Tehlike Fişi – Diklofenak (Voltaren, Dikloron, Cataflam, Diclomec)
- İlaç Türü: NSAİİ
- Etken Madde: Diklofenak sodyum/potasyum
- Kullanım Amaçları: Romatizmal hastalıklar, bel ağrısı, eklem problemleri, kas zedelenmeleri
- Risk Etkenleri:
- Kardiyovasküler riskler – Kalp-damar hastalığı riskini artırabilir (uzun vadeli kullanımda)
- Mide problemleri, Mide kanaması,
- Karaciğer enzimlerinde yükselme
- Cilt reaksiyonları (nadir)
- İSG’ye Etkileri:
- Kalp rahatsızlığı olan çalışanlarda güvenlik riski artışı
- İşe devamlılık artsa da, temel rahatsızlık ilerler
- Zorlayıcı fiziksel aktivitelerde kalp krizi riski
- İş yerinde kalıcı sakatlık riski artar (maskelenmiş hasar)
- Belirtiler:
- Göğüs ağrısı, nefes darlığı, mide ağrısı
- Acil Durum Yaklaşımı:
- Göğüs ağrısı varsa acil sağlık desteği alınmalı
- Önerilen Önlemler:
- Uzun süreli kullanımlarda EKG ve tansiyon kontrolü
- 5 günden uzun süreli kullanımda işyeri hekimi izni alınmalı
- Gıda ile birlikte alınmalı
- Alternatif tedavi yolları düşünülmeli (fizyoterapi, rotasyon)
🟨 Tehlike Fişi – Naproksen (Apranax, Naprosyn)
- İlaç Türü: NSAİİ
- Etken Madde: Naproksen sodyum
- Kullanım Amaçları: Kas-iskelet ağrıları, iltihaplı ağrılar, migren
- Risk Etkenleri:
- Kardiyovasküler yan etkiler
- Mide rahatsızlığı – Mide ağrısı, ülser
- Baş ağrısı, vertigo (baş dönmesi)
- İSG’ye Etkileri:
- Baş dönmesi nedeniyle iş kazası riski
- İstirahat edilmesi gereken durumlarda çalışmaya devam edilir
- Özellikle sıcak çalışma alanlarında dehidrasyonla birlikte risk artar
- Vardiya düzenlerinde performans kaybı yaşanabilir
- Belirtiler:
- Mide bulantısı, baş ağrısı, baş dönmesi
- Acil Durum Yaklaşımı:
- Mide yanması ve baş dönmesi devam ediyorsa tıbbi müdahale
- Önerilen Önlemler:
- Dinlenmeden iş başına dönülmemesi gerektiği eğitimi
- Günlük doz takibi yapılmalı
- Kişisel tıbbi geçmişe göre kullanım kararı verilmeli
- Alternatif non-farmakolojik ağrı yönetimi önerilmeli
🟥 Tehlike Fişi – Kodein (Opioid Kombinasyonu – Parol Plus, Dolorex Plus, Codergocris)
- İlaç Türü: Zayıf opioid (genellikle kombinasyon ilaçlarda)
- Etken Madde: Kodein fosfat
- Kullanım Amaçları: Orta-şiddetli ağrılar, öksürük kesici
- Risk Etkenleri:
- Dikkat eksikliği
- Bağımlılık riski
- Uyuşukluk, dikkat kaybı
- Solunum yavaşlaması (yüksek dozda)
- İSG’ye Etkileri:
- İş makinesi operatörleri için yüksek kaza riski
- Refleks kaybı nedeniyle el aletleriyle çalışma riski
- Kazalara sebep olabilecek yorgunluk hali
- Dönemsel uyuşukluk → üretkenlik düşüşü
- Belirtiler:
- Uyuklama, hafıza bozukluğu, bilinç bulanıklığı
- Acil Durum Yaklaşımı:
- Solunum yavaşlaması → hemen sağlık birimine haber verilmeli
- Önerilen Önlemler:
- Kodein kullanıcıları fiziksel tehlikeli işlerde görevlendirilmemeli
- Kısa süreli ve hekim önerisiyle kullanılmalı
- Araç ve ağır makine kullanımı sırasında yasaklanmalı
- Kullanım öyküsü olan personel takip altına alınmalı
🟩 Tehlike Fişi – Aspirin (Asetilsalisilik Asit)
- İlaç Türü: Salisilat
- Etken Madde: Asetilsalisilik Asit
- Kullanım Amaçları: Hafif ağrılar, kan sulandırma
- Risk Etkenleri: Kanama, mide rahatsızlığı
- İSG’ye Etkileri:
- Travmatik işlerde kanama riskini artırabilir
- Belirtiler:
- Burun kanaması, mide yanması
- Acil Durum Yaklaşımı:
- Kanama şüphesinde derhal durumu yetkiliye bildirmek
- Önerilen Önlemler:
- Yüksek kesici-delici aletle çalışanlarda aspirin kullanımı izlenmeli
💊 💊 💊
Ağrı Kesici ve Antienflamatuar İlaçlara Ait Tehlike Fişleri – Karşılaştırmalı Tablo
| 🟦 İlaç Adı | 💠 Etken Madde | 🧪 İlaç Türü | 🎯 Kullanım Amaçları | ⚠️ Risk Etkenleri | 🚨 Belirtiler | 🛟 Acil Durum Yaklaşımı | 🛡️ Önerilen Önlemler | 🦺 İSG’ye Etkileri |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Parasetamol (Parol, Minoset) | Parasetamol | Analjezik – Antipiretik | Hafif-orta şiddette ağrılar, ateş | Karaciğer hasarı, fiziksel zorlanma maskesi | İştahsızlık, sarılık, yorgunluk | 4 g/gün üzeri alımda acil değerlendirme | Maksimum doz eğitimi, reçetesiz kullanım izleme | Maskelenmiş ağrı → yük artışı, sıcak ortamda karaciğer yükü artar |
| İbuprofen (Nurofen, Advil) | İbuprofen | NSAİİ | Kas-iskelet, baş ağrısı, adet sancısı | Mide kanaması, böbrek fonk. bozulması | Mide ağrısı, siyah dışkı, baş dönmesi | Mide kanaması şüphesi → acil sağlık müdahalesi | Aç karnına alınmamalı, sıcak ortamda dikkat | Böbrek stresine bağlı performans düşüşü, refleks azalması |
| Tramadol (Contramal, Dolorex) | Tramadol HCl | Zayıf opioid analjezik | Şiddetli ağrılar, cerrahi sonrası | Bağımlılık, refleks kaybı, solunum depresyonu | Sersemlik, mide bulantısı, konuşma bozukluğu | Nefes darlığı/bilinç kaybı → 112 | Makine/vinç kullanımı yasak, psikometrik takip | Reaksiyon süresi düşer, kazaya açık hale getirir |
| Diklofenak (Voltaren, Diclomec) | Diklofenak | NSAİİ | Bel, romatizma, kas ağrıları | Kalp-damar riski, mide problemleri | Göğüs ağrısı, mide ağrısı | Göğüs ağrısı → acil yardım | 5 günden fazla kullanımda doktor izni, EKG | Fiziksel zorlanmada kalp krizi riski, hastalık maskelenmesi |
| Naproksen (Apranax) | Naproksen sodyum | NSAİİ | Migren, kas-iskelet, iltihap | Mide ülseri, vertigo, kardiyo risk | Mide bulantısı, baş ağrısı | Mide yanması + baş dönmesi devamında müdahale | Dinlenmeden işe dönülmemesi, doz kontrolü | Baş dönmesi → iş kazası riski, sıcak ortamda risk artışı |
| Kodein (kombinasyonlu) (Parol Plus, Dolorex Plus) | Kodein fosfat | Zayıf opioid (kombinasyon) | Orta-ağır ağrı, öksürük | Uyuşukluk, dikkat kaybı, bağımlılık | Uyuklama, hafıza kaybı | Solunum yavaşlaması → tıbbi müdahale | Fiziksel işlerde görevlendirilmemeli | Operatörler için yüksek kaza riski, verim düşüşü |
| Aspirin | Asetilsalisilik asit | Analjezik, Antipiretik, Antiagregan | Hafif ağrılar, kan sulandırma | Kanama riski, mide tahrişi | Mide yanması, burun kanaması | Kanama şüphesi → bildirim | Kesici-delici işlemlerde kullanımı izlenmeli | Travmatik işlerde kanama riski artışı |
📌 Notlar:
- 🟥 Yüksek Riskli: Tramadol, Kodein – Bilinç ve refleks etkileri ciddi iş kazası riski doğurur.
- 🟨 Orta Riskli: NSAİİ’ler – Özellikle mide ve kardiyovasküler sistem üzerine etkilidir.
- 🟧 Düşük-Orta Risk: Parasetamol – Karaciğer yükü nedeniyle dikkatli doz takibi gerektirir.
- 🟩 Destekleyici Not: Aspirin – Kan sulandırıcı etkisi, belirli iş gruplarında dikkat gerektirir.
“Ağrı Geçer, Kaza Kalır: Farmakolojik Farkındalık Hayat Kurtarır”
İşyeri kazalarının sebepleri genellikle makro düzeyde değerlendirilir: ekipman arızası, kişisel koruyucu donanım eksikliği, dikkatsizlik, eğitim yetersizliği… Ancak bu nedenlerin çoğu zaman altında yatan sessiz bir aktör vardır: ilaçların fiziksel ve zihinsel performansa olan etkileri. Tramadol’ün sersemliği, ibuprofen’in mikro kanamalar riski, parasetamol’ün sinsi karaciğer yükü ya da kodein’in refleks zayıflatıcı etkisi; hepsi kazaya giden yolda “görünmeyen basamaklar” gibidir.
Bu nedenle her işyeri hekiminin reçete verirken, her iş güvenliği uzmanının risk analizi yaparken, çalışanların düzenli kullandığı ilaçları sorgulaması ve risk hesaplamasına dahil etmesi, artık bir tercih değil; etik ve yasal bir zorunluluktur. Çünkü işyeri sadece makinelerden oluşmaz. İnsan, bedenini ve zihnini ilaçla yönetiyorsa, bu etkileşimin çalışma sahasına yansımaması imkânsızdır.
Bu tabloyu okuyan her uzman, artık şunu sormalıdır:
“Çalışan ağrısız mı, yoksa ağrısını bastırmış mı?”
Eğer cevabı ikincisiyse, tehlike hala oradadır.
Unutmayalım:
Her analjezik bir ilaçtır, ama her ilaç masum değildir.
İlaç takibi, sadece reçete kontrolü değil; bir iş güvenliği tedbiridir.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ İbuprofen Toksisitesi https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK526078/
⭐️⭐️ Ateş düşürücü https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/antipyretic
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü