Safran (Crocus sativus L.), tarih boyunca sadece bir baharat olarak değil, aynı zamanda tıbbi özellikleri nedeniyle de yüzyıllardır Fars, Hint ve Akdeniz tıbbında kullanılmış çok değerli bir bitkidir.
Özellikle içeriğindeki biyoaktif bileşenler
- Krosin
- Safranal
- Picrocrocin
sayesinde safran; antidepresan, antianksiyete, antioksidan ve nöroprotektif özellikler göstermektedir. Bunlar kan-beyin bariyerini geçen güçlü nöroaktif maddelerdir.
Bu özellikleri ile dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), depresyon ve anksiyete gibi nöropsikiyatrik hastalıkları tedavi edici etkileri ile safran çok önemlidir.
Safran
Safran (Crocus sativus L.), Bitkinin stigma kısmından elde edilen safran, biyolojik olarak aktif birçok bileşen içerir. Bunların en önemlileri
Krosin (Crocin)
- Özellikleri: Karotenoid türevi, suda çözünebilir.
- Faydaları:
- Antidepresan
- Antioksidan
- Nöroprotektif
- Antienflamatuvar
- Görme sağlığını destekleyici
- Safranın sarı rengini verir.
Safranal
- Özellikleri: Uçucu bileşik, monoterpen aldehit.
- Faydaları:
- Karakteristik kokudan sorumlu
- Antidepresan ve anksiyolitik etki
- Antikonvülsan (epilepsiye karşı)
- Hafıza güçlendirici
Pikrokrosin (Picrocrocin)
- Özellikleri: Glikozid yapı, acı tadı verir.
- Faydaları:
- Safranalın biyokimyasal öncüsüdür.
- Sindirimi destekleyici etkisi vardır.
- Antioksidan ve antikanser etkileri gösterilmiştir.
Kaempferol
- Özellikleri: Flavonoid grubundan bir antioksidan.
- Faydaları:
- Kanser karşıtı
- Kalp sağlığına destek
- Anti-inflamatuvar ve anti-aging etkili
Karotenoidler (alfa-, beta-karoten)
- Faydaları:
- Göz sağlığını korur
- Antioksidan kapasiteyi artırır
- Bağışıklık sistemini güçlendirir
Volatil Yağlar ve Esterler
- Safranın aromasında rol oynayan çeşitli bileşikler içerir.
- Bazı bileşenler merkezi sinir sistemi üzerinde hafif yatıştırıcı etki gösterebilir.
Bu bileşenler, merkezi sinir sisteminde serotonin düzeylerini düzenleme, oksidatif stresi azaltma, nöroinflamasyonu baskılama gibi çeşitli yollarla etki gösterir.
Araştırmalarda, safranın nöropsikiyatrik bozukluklarda tedavi edici potansiyele sahip olduğunu ortaya koymuştur.
Depresyonun Nörobiyolojik Temelleri
Depresyon, bireyin duygu durumunda, düşünce süreçlerinde ve davranışlarında belirgin bir bozulmaya neden olan yaygın ve karmaşık bir psikiyatrik bozukluktur.
Majör Depresif Bozukluk (MDB) olarak tanımlanan klinik depresyon,
- En az iki hafta süren
- Gün boyu süren depresif duygu durumu
- İlgi kaybı, yorgunluk
- Umutsuzluk
- İştah düzensizlikleri
- Uyku düzensizlikleri gibi semptomlarla karakterizedir.
Nörobiyolojik düzeyde depresyon, merkezi sinir sisteminde birçok sistemin dengesizliğini içerir.
Depresyonun sebebi olarak monoamin hipotezi; serotonin (5-HT), norepinefrin (NE) ve dopamin (DA) düzeylerindeki düşüşü öne sürer.
Lakin son yıllarda yapılan araştırmalar depresyonun sadece monoamin hipotezi ile açıklanamayacağını, aynı zamanda hipotalamus-hipofiz-adrenal (HPA) aksının hiperaktivasyonu, nöroinflamasyon, beyin türevi nörotrofik faktör (BDNF) düzeylerinin azalması ve nöroplastisite kaybının da önemli rol oynadığını gösterilmiştir.
Safran dan Antidepresan Olur mu?
Safran çoğu insanın bilmediği doğanın SSRI‘ıdır.
Serotonin Geri Alım İnhibisyonu: Safranal ve krosin, sinaptik aralıkta serotonin düzeyini artırarak klasik antidepresan ilaçlara benzer bir etki oluştururlar.
HPA Aksının Regülasyonu: Safran, stres yanıtını düzenleyen kortizol salınımını azaltarak HPA aksının normal işleyişini destekler.
Antioksidan ve Antienflamatuvar Etki: Krosin, serbest radikalleri nötralize ederek hücresel oksidatif stresi azaltır; inflamatuvar sitokinlerin üretimini baskılar.
BDNF Seviyelerinin Artırılması: Krosin, beyindeki BDNF düzeylerini artırarak sinaptik plastisite ve nöronal yenilenmeyi destekler.
NMDA Reseptör Modülasyonu: Safranın glutamat sistemine etkisi, aşırı eksitotoksisiteyi azaltarak depresif semptomları hafifletebilir.
Safran Neden Birçok Beyin Sorununa İyi Geliyor?
İlaçlara benzer şekilde serotonin, dopamin ve norepinefrin seviyelerini artırır. Lakin aynı zamanda güçlü bir iltihap giderici ve antioksidandır, nöroinflamasyonu azaltır. Ve HPA ekseni aracılığıyla stres tepkinizi düzenler.
Safranın libido artırıcı etkisi ve enerji düzeyini destekleyici özellikleri de bireyin yaşam kalitesine katkı sağlar.
2019 yılında yapılan bir klinik araştırma, safranın çocuklarda DEHB semptomlarını azaltmada RİTALİN kadar etkili olduğunu gösterdiğinde tıp camiasını şaşkına çevirdi. Dikkat, hiperaktivite ve dürtüsellikte aynı iyileşmeler. Birçok ebeveynin korktuğu uyarıcı yan etkiler olmadan.
Bir başka çalışmada; stres ve kaygı bozukluğu olan yetişkinlerde, 4 hafta boyunca standart safran (28 mg/gün) takviyesi, plaseboya kıyasla olumsuz ruh hali ve kaygıda belirgin azalmalara yol açtı. Sosyal işlevselliği iyileştirdiler ve yan etki olmaksızın stresi azalttılar.
Uykusuzluk çekiyorsanız safran serotonin ve melatonin seviyelerini düzenler.
Klinik deneyler şunu gösteriyor:
- Daha hızlı uykuya dalmanıza yardımcı olur
- Daha uzun süre uyumanızı sağlar
- Kendinizi daha dinlenmiş hissetmenizi sağlar
Safran, olumlu duygu durumunu destekleyen nörotransmiter sistemlerini (özellikle serotonin ve dopamin) etkileyerek, bireyin motivasyon, konsantrasyon ve sosyal etkileşim düzeylerini artırabilir. Bu özellikleri ile safran, yalnızca bir depresyon tedavisi değil, aynı zamanda duygu durum dengeleyici ve yaşam kalitesini destekleyici bir adaptogen olarak da değerlendirilmektedir.
Safranı Nasıl Kullanalım?
Araştırmalarda safran ekstresinin 30 mg/gün dozunda (günde 2 defa 15 mg) 6-8 hafta süreyle kullanılması, hafif ve orta dereceli depresyon tedavisinde etkili bulunmuştur. Bu etkilerinin yanı sıra ilaçların yaptığı cinsel işlev bozukluğu, kilo alımı, duygusal körelme yapmamaktadır.
Tabi ki baharatların en pahallısı olan safranın bu miktarlarda kullanabilmek için gerekli masrafın altından kalkmak da oldukça zor.
Kullanımı genellikle oral kapsül ya da safran tozu şeklindedir.
Çay olarak tüketimi de mümkündür ancak standardize doz sağlanması açısından ekstrakt formu tercih edilmektedir.
Safranın klinik kullanımı genel olarak güvenli kabul edilse de, bazı durumlarda dikkatli olunması gerekir. Safran günlük 5 gram ve üzeri toksik – zehirli etki oluşturabilir. 20 gramın üzeri ölümcül olabilir.
Safranın Yan Etkileri
- Ağız kuruluğu
- Baş ağrısı
- Baş dönmesi
- Mide rahatsızlıkları
- İştah değişiklikleri
- Alerjik reaksiyonlar nadir görülmekle birlikte bildirilmiştir.
Hamilelikte yüksek dozda safran kullanımı uterus kasılmalarını artırabileceği için önerilmez. Aynı şekilde, bipolar bozukluğu olan bireylerde safran, mani belirtilerini tetikleyebilir. Safranın antikoagülan ilaçlarla etkileşime girebileceği de bildirilmiştir; bu nedenle düzenli ilaç kullanan bireyler mutlaka sağlık profesyoneline danışmalıdır.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Safran, doğal yapısı ve biyoaktif bileşenleri sayesinde psikiyatrik bozukluklarda dikkat çekici faydalar sunmaktadır. Klinik veriler, hem etkili hem de güvenli bir alternatif veya tamamlayıcı tedavi seçeneği olduğunu göstermektedir. Lakin daha geniş örneklemli, uzun vadeli ve çift kör çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Geleneksel tıptaki kullanımı modern bilimle desteklenmekte ve geleceğin psikofarmakolojik ajanları arasında yer alma potansiyeli taşımaktadır.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocukların Tedavisinde Crocus sativus L. ve Metilfenidat: Rastgele, Çift Kör Pilot Çalışma https://www.researchgate.net/publication/331028002_Crocus_sativus_L_Versus_Methylphenidate_in_Treatment_of_Children_with_Attention-DeficitHyperactivity_Disorder_A_Randomized_Double-Blind_Pilot_Study
⭐️⭐️ Kaygı, Depresyon veya Stres Tedavisinde Kullanılan Tıbbi Bitkiler: Bir Güncelleme https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9500625/
⭐️⭐️ Safran (Crocus sativus L.): Sağlık ve Nöropsikiyatrik ve Yaşa Bağlı Hastalıkların Tedavisi İçin Bir Besin Kaynağı https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35276955/
⭐️⭐️ Crocus sativus (safran) ve bileşenlerinin sinir sistemi üzerindeki etkileri: Bir inceleme https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26468457/
⭐️⭐️ Hafif ila Orta Şiddette Depresyon Tedavisinde Safranın Etkinliği: Bir Meta-analiz https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30036891/
⭐️⭐️ Safran (Crocus sativus L.) ve sağlık sonuçları: meta-analizlerin meta-araştırma incelemesi ve bir kanıt haritalama çalışması https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34419735/
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü