Susturulmuş Alarm, Çalmayan Siren Tehlikesi’ne Karşı Görünmeyen Kalkanı Canlı Tutmak
SIS Periyodik Test Planlaması
Endüstriyel tesislerde, can ve mal güvenliğini sağlayan otomatik bir güvenlik sistemi olduğunu bilmek içimizi rahatlatır. Ancak bu sistemin çalıştığından gerçekten emin miyiz?
Bir yangın algılama sistemi var diyelim. 5 yıldır hiç devreye girmedi. Ne güzel, değil mi?
Hayır! Belki de devreye giremiyor çünkü çalışmıyor.
İşte tam da bu nedenle, SIS – Güvenlik Enstrümanlı Sistemler için periyodik test planlaması, sadece bir prosedür değil, olası bir facianın önlenmesi anlamına gelir.
Bu yazı bir başlangıç olsun. Önümüzdeki hafta, ”Endüstrinin Emniyet Kemeri – SIS, SIF ve SIL Nedir?” yazısı devam edeceğim. Sonrasında da konu ile ilgili ayrıntıları her hafta sizlere sunacağım…
🔧 🔧 🔧
SIS Nedir, Ne Değildir?
SIS (Safety Instrumented System);
Tesislerde ortaya çıkabilecek belirli tehlikeli olayları algılayıp, müdahale ederek süreci güvenli duruma getiren sistemler bütünüdür.
Bu sistem;
- Sensörlerden (örneğin: sıcaklık, basınç sensörleri),
- Mantıksal karar veren kontrol birimlerinden (örneğin: PLC),
- Müdahale eden ekipmanlardan (örneğin: vanalar, motor durdurucular) oluşur.
⛔ Ancak unutmayın:
Bir sistem var olmasıyla değil, doğru çalışmasıyla güvenlik sağlar.
Bunun için: “Planla – Test Et – Belgele – Tekrarla” döngüsü hayati önemdedir.
👷♂️ 👷♂️ 👷♂️
Periyodik Test Planlaması Neden Gerekli?
SIS bileşenleri zamanla:
- Toz, nem, sıcaklık değişimleri,
- Titreşim ve mekanik yorgunluk,
- Yazılım arızaları veya kullanıcı hataları nedeniyle
işlevini kaybedebilir.
Her ne kadar “kendini test eden sistemler” (self-diagnostic systems) yaygınlaşsa da, elle veya otomasyon destekli testlerin düzenli şekilde yapılması zorunludur.
Birçok uluslararası standart (özellikle IEC 61511 – TS EN 61511-1 – (2018)) SIS sistemleri için periyodik test sıklığı belirlenmesini ve uygulanmasını zorunlu kılar.
🧭 🧭 🧭
Test Planlamasında Dikkat Edilmesi Gereken 7 Kritik Nokta
1. Test Aralığını (Test Interval) Belirleyin
Sistem performansı, SIL seviyesi ve prosesin tehlike potansiyeli göz önünde bulundurularak test aralıkları belirlenmelidir.
- SIL 1 için genellikle 1 yılda bir test yeterli olabilir.
- SIL 3 sistemler için bu aralık 3-6 ay gibi kısa süreler olabilir.
2. Her Bir SIF’i Ayrı Ele Alın
SIS sistemindeki her SIF (Güvenlik Fonksiyonu) için ayrı bir test planı hazırlanmalı.
Vanalar, sensörler, PLC giriş-çıkışları ayrı ayrı test edilmelidir.
3. Test Yöntemini Belirleyin
- Fonksiyonel test mi yapılacak?
- Yazılım güncelleme sonrası sistemin tepkisi mi kontrol edilecek?
- Fiziksel müdahale mi gerekli?
Test, riski artırmayacak şekilde ve gerekiyorsa üretim dışı zamanda yapılmalıdır.
4. Bypass Yönetimi
Test sırasında SIS devre dışı kalabilir.
Bu durum üretim güvenliğini etkileyebilir.
“Bypass kontrol protokolü” olmadan test yapılmamalıdır.
5. Test Kapsamını Belirleyin
Tam test mi?
Parçalı test mi?
Kritik fonksiyonlara mı odaklanılacak?
Kapsam doğru belirlenmezse, riskli boşluklar kalabilir.
6. Belgelenebilirlik ve İzlenebilirlik
Her test sonrası:
- Testi yapan kişi/ekip adı,
- Test tarihi,
- Test sonuçları,
- Alınan aksiyonlar (örneğin arıza, yedek parça değişimi),
- Gözlemler detaylı şekilde yazılı hale getirilmelidir.
Bu kayıtlar, işverenin yasal yükümlülükleri ve olası bir kazada savunma aracı açısından kritiktir.
7. Bakım – Arıza – Tekrar Test Döngüsü
Testte hata çıkan sistemin bakım sonrası tekrar test edilmesi gerekir.
Bu ikinci test de kayıt altına alınmalı.
Gerçek Hayattan Örnek:
Bir boya üretim tesisinde, tutuşabilir solvent tankında sıcaklık sensörü arızalı olduğu halde uzun süre fark edilmemiştir.
Periyodik test sırasında bu durum tespit edilmiş ve kontrol vanası da tepki vermemiştir.
💥 Potansiyel:
Bir yangın durumunda, sistem kendini kapatamayacak, tank basınçla patlayacak, çevreye solvent yayılacak.
🛑 Önleyici test sayesinde olay yaşanmadan önlenmiştir.
⚙️ ⚙️ ⚙️
Kim Sorumlu?
Bu testlerin planlanması ve uygulanmasında:
- Bakım Mühendisliği,
- İş Güvenliği Birimi,
- Proses Sorumluları,
- Otomasyon/PLC ekipleri birlikte çalışmalıdır.
İş güvenliği uzmanları olarak, bu testlerin yapılmasını takip etmek, eksik uygulamalar için uyarı ve öneri vermek, raporları talep etmek ve doğrulamak bizim sorumluluğumuzdur.
🧭 🧭 🧭
Sonuç
SIS sistemlerinin periyodik test planlaması, tıpkı bir kalp atışı gibidir:
Eğer atıp atmadığını düzenli kontrol etmezseniz, varlığı sizi kurtarmaz.
Her başarılı test,
her alınmış kayıt,
her fark edilen arıza,
olası bir faciayı önceden durdurabilir.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü