Pentan Tankı – İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda 45 (Kırk Beş) yazıdan oluşan serinin dokuzuncusunda Pentan Tankı – (Hazard Identification – Tehlike Tanımlama) Analizi‘ nde yer alan Bakım-Onarım Sırasında Emniyetsiz Müdahale Olay Ağacı Analizini inceleyebilirsiniz.

Yararlı olması dileklerimle.

Kimyasal depolama sistemlerinde yer alan pentan tankları, periyodik bakım ve arıza müdahale süreçlerinde yüksek derecede tehlike barındırır.

Yanıcı ve uçucu bir madde olan pentan, yalnızca işletim anında değil, durdurulmuş sistemlerde dahi kalıntı gazlar, basınç kalıntısı veya statik yük birikimi nedeniyle risk teşkil etmeye devam eder.

Olası riskleri dikkate aldığımızda pentan tankı. ve bağlantılarında yapılacak bakım-onarım sırasında yürütülen müdahaleler, eğer uygun emniyet prosedürlerine dayanmıyorsa vahim sonuçlar doğurabilir.

Bakım-Onarım Sırasında Emniyetsiz Müdahale Olay Ağacı Analizi ile, tank bakım ve onarımı sırasında meydana gelebilecek emniyetsiz müdahaleden kaynaklanablecek olayların gelişim yollarını sistematik hale getirmeye çalıştım. Pek tabi ki sizlerden gelecek katkılar ile eksiklerinin tamamlanacağını umuyorum.

  • İzolasyon yetersizliği
  • Gaz temizliği eksikliği
  • Atmosfer ölçümü yapılmaması
  • İzinli çalışma prosedürlerinin devre dışı bırakılması
  • Eğitimsiz personel müdahalesi

gibi faktörlerin başlığında yaptığım düzenlemeleri takdirinize sunuyorum.

HZ-07 – Olay Ağacı (Event Tree) Analizi

Tehlike Başlığı: Bakım-Onarım Sırasında Emniyetsiz Müdahale

Başlangıç Olayı (Initiating Event):
→ Pentan tankı, boru hattı veya ilgili ekipmanda bakım/onarım yapılırken emniyet kurallarına uyulmaması.

🔸 1. Kontrol Noktası: İş İzni (Permit to Work – PTW) Sistemi Uygulandı mı?

  • Evet:
    • İşe başlamadan önce izin alınmış, riskler değerlendirilmiş.
      ✅ Sonuç: Ön kontroller ve prosedürlere uygunluk sağlanmış.
    • Risk Değerlendirmesi: Düşük
  • Hayır:
    • Prosedür dışı, izinsiz müdahale yapılmış.
    • 🔸 2. Kontrol Noktası: Ortamda Gaz Algılama Yapıldı mı?
      • Evet:
        • Pentan buharı veya gaz birikimi kontrol edildi.
          ⚠️ Sonuç: Tehlikeli durum fark edilip işlem ertelenebilir.
        • Risk Değerlendirmesi: Orta
      • Hayır:
        • Gaz birikimi fark edilmedi.
          🔸 3. Kontrol Noktası: Ekipman Basınçsız ve İzole Edilmiş mi?
          • Evet:
            • Blind flanşlar takılmış, vana kapalı, sıvı tamamen boşaltılmış.
              ✅ Sonuç: Güvenli müdahale mümkün.
            • Risk Değerlendirmesi: Orta
          • Hayır:
            • Basınçlı/sıvı dolu hatta müdahale başlatıldı.
              🔸 4. Kontrol Noktası: Kıvılcım Kaynağı Mevcut mu? (örn. kaynak işlemi)
              • Evet:
                • Ortamda gaz birikimi + kıvılcım → patlama riski.
                  ❌ Sonuç: Parlama, patlama, ciddi yaralanma veya ölüm.
                • Risk Değerlendirmesi: Çok Yüksek
              • Hayır:
                • Mekanik müdahale yapılmış, kıvılcım riski yok.
                  ⚠️ Sonuç: Sızıntı olabilir ama yangın riski azalır.
                • Risk Değerlendirmesi: Yüksek
          • Ek Durum:
            • 🔸 5. Kontrol Noktası: Personel KKD (Kişisel Koruyucu Donanım) Kullandı mı?
              • Evet:
                • Eldiven, antistatik kıyafet, gaz maskesi, gözlük vb.
                  ✅ Sonuç: Olası maruziyet azaltılır.
                • Risk Değerlendirmesi: Orta
              • Hayır:
                • Deri teması, solunum maruziyeti, yanık ve zehirlenme riski.
                  ❌ Sonuç: Sağlık sorunları, iş kazası, iş gücü kaybı.
                • Risk Değerlendirmesi: Çok Yüksek

Senaryo

Senaryo NoSonuçRisk Seviyesi
1İzin sistemi uygulanmış, gaz kontrolü yapılmış, müdahale güvenliDüşük
2Gaz algılama yok, ekipman izole değil, kıvılcım var → patlamaÇok Yüksek
3Gaz algılama yok ama kıvılcım yok, sızıntı ihtimali yüksekYüksek
4PTW yok, izole değil, KKE kullanılmamışÇok Yüksek
5Müdahale sırasında gaz maskesi ve KKE kullanılmışOrta

Önleyici ve Azaltıcı Tedbirler

  • Her bakım/onarım çalışması için İş İzni (PTW) prosedürü zorunlu olmalı.
  • Tüm müdahalelerden önce gaz algılama ve havalandırma sağlanmalı.
  • Basınçsızlaştırma ve izole etme (LOTO – Lock Out Tag Out) uygulanmalı.
  • Kıvılcım üretme potansiyeli olan işler için sıcak çalışma izni ve gözetim sağlanmalı.
  • KKD zorunluluğu denetlenmeli, antistatik ve kimyasal dirençli kıyafetler kullanılmalı.
  • Personel düzenli olarak güvenli bakım eğitimi almalıdır.

Bakım ve onarım süreçleri, rutin işletme dışı faaliyetler oldukları için güvenlik bariyerlerinin sıklıkla devre dışı kaldığı ve riskin daha kolay tetiklenebildiği ortamlardır.

Dikkat edilmesi gereken, pentan tankı gibi yüksek yanıcılık özelliğine sahip sistemlerde, işlem öncesi ve sonrası gazsızlaştırma, atmosfer ölçümü, kilitleme-etiketleme (LOTO), sıcak çalışma izin prosedürleri gibi güvenlik uygulamalarının adım adım istisnasız uygulanmasıdır. Yukarıda elimden geldiğince bu güvenlik prosedürlerinin neden vazgeçilmez olduğunu yazmaya çalıştım.

Emniyetsiz müdahale sonucunda statik kıvılcım, alevlenme, zehirlenme, basınçlı gaz boşalması ya da oksijen yetersizliğine dayalı boğulma gibi bir dizi zincirleme olay gelişebilir.

Bu Bakım-Onarım Sırasında Emniyetsiz Müdahale Olay Ağacı Analizi ile elde edilen senaryolar vasıtası ile sadece teknik arızaları değil; organizasyonel eksiklikleri, denetim zafiyetlerini ve insan kaynaklı hataları da dikkate almanızı sağllamaya çalıştım.

Sonuç olarak, bakım-onarım faaliyetlerinde güvenliğin sağlanabilmesi, sadece bireysel sorumluluk değil, aynı zamanda kurumsal güvenlik kültürünün ve prosedürel disiplinin bir yansımasıdır. Bakım-Onarım Sırasında Emniyetsiz Müdahale Olay Ağacı Analizi karar vericilere ve saha sorumlularına yönelik önleyici stratejiler geliştirmede yol gösterici olmayı hedefleyen bir başlangıç olup katkılarınız ile olması gerektiği hale gelecektir.

Bu yazının kaynağı olan Pentan Tankı – (Hazard Identification – Tehlike Tanımlama) Analizi aşağıdadır.

Pentan Tankı – ((Hazard Identification – Tehlike Tanımlama) Analizi

Tehlike KoduTehlike BaşlığıOlası NedenlerEtkilenen Alanlar / SistemlerOlası SonuçlarMevcut / Önerilen Kontroller
HZ-01Sızıntı – Flanş / ContaAşınmış conta, torklama hatası, kimyasal uyumsuzlukDolum hattı, tank çıkışı, pompa bağlantılarıBuhar yayılımı, patlayıcı atmosfer oluşumu, yangın, çevresel kirlenmeKimyasal uyumlu contalar, periyodik sızdırmazlık kontrolü, EX-proof alan izleme
HZ-02Tank Delinmesi / KorozyonTank iç yüzey kaplamasında bozulma, dış darbe, metal yorgunluğuTank gövdesi, temel çevresiYüksek hacimli döküntü, yangın/patlama riski, çevresel tehlikeKoruyucu kaplama, tank ultrasonik kalınlık ölçümü, koruma bariyeri
HZ-03Statik Elektrik BoşalmasıTopraklama eksikliği, sürtünme etkisi, uygun olmayan boru malzemesiDolum hattı, pompa, operatörKıvılcım → yangın veya patlama, çalışan yaralanmasıTopraklama çubuğu, antistatik hortumlar, dolum öncesi topraklama test cihazı
HZ-04Tank Aşırı DolumuSeviye sensörü arızası, manüel dolum hatasıTank içi, taşma menholüParlayıcı sıvı dışarı taşar, buhar oluşur, yangın riskiİkincil seviye sensörü, taşma alarmı, taşma haznesi (containment bund)
HZ-05Köpük Sistemi ArızasıKöpük pompası arızası, vana kapalı kalması, manuel hatalarYangınla mücadele sistemiYangın kontrol edilemez, tank ısınması, BLEVÉ riskiKöpük sistem periyodik test, yedek pompa, acil stop düğmesi
HZ-06Elektriksel KıvılcımEX-proof olmayan ekipman, gevşek bağlantı, kaçak akımTank çevresi, dolum alanıParlayıcı buhar → tutuşma, yangınEX-proof elektrik altyapısı, periyodik izolasyon testleri
HZ-07Buhar Yayılması (Havalandırma Eksikliği)Tank solunumu, atmosferik dalgalanma, buhar çıkışıTank havalandırması, soluma hattıPatlayıcı atmosfer oluşumu, personel zehirlenmesiATEX uyumlu havalandırma sistemi, VOC dedektörü
HZ-08Operatör HatalarıEğitim yetersizliği, prosedür eksikliği, dikkatsizlikDolum-boşaltım işlemleri, alarm devre dışı bırakılmasıTaşma, sızıntı, geç müdahale, acil durum yönetiminde zafiyetSOP’ler, eğitim, check-list uygulaması, gözetmen kontrolü
HZ-09Yangın / Harici KaynaklıYakın tesislerdeki yangın, kaynak kıvılcımı, araç motorlarıTank dışı, tesis geneliTank ısınması, basınç artışı, patlama (BLEVÉ) riski30 m yangın güvenlik mesafesi, yangın sensörleri, otomatik yangın kapısı
HZ-10Yanlış Kimyasal DolumuKimliklendirme eksikliği, operatör hatasıTank içi kimyasal uyumuReaktif madde karışımı, toksik gaz çıkışı, basınç artışıEtiketleme, kodlama, kimyasal tanımlama SOP, RFID okuma sistemi
HZ-11PSV (Basınç Tahliye Valfi) ArızasıValf tıkanması, bakım eksikliği, yanlış kalibrasyonTank üst kısmı, solunum hattıTank içi aşırı basınç → tank deformasyonu/patlamaPeriyodik PSV testi, tahliye borusu yönlendirmesi
HZ-12Gaz Dedektör ArızasıKalibrasyon gecikmesi, sensör yaşlanması, fiziksel hasarGaz izleme sistemiTehlikeli atmosfer fark edilmez, patlama/yangın riski artarGaz dedektörü kalibrasyon protokolü, çift dedektör kurulumu
HZ-13Sızan Kimyasalın GiderilememesiYetersiz absorban, ekipmanın gecikmeli kullanımı, yanlış müdahaleSızıntı alanı, yer altı suyuKimyasalın yayılması, çevre kirliliği, yeraltı suyunun kontaminasyonuAbsorban istasyonu, eğitimli ekip, sızıntı toplama küvetleri
HZ-14Aydınlatma Eksikliği / Gece OperasyonuYetersiz ışık, karanlıkta yapılan manuel dolumlarTüm sahaGözle kaçırılan taşmalar, güvenlik riski, müdahale gecikmesiPatlamaya dayanıklı LED projektörler, gece vardiyası eğitimi
HZ-15Acil Tahliye GecikmesiKaçış yollarının kapalı olması, tatbikat eksikliğiTüm çalışanlarYangın/patlama sırasında personelin mahsur kalmasıAcil kaçış yönlendirmeleri, yılda 2 defa tatbikat

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Değerli İş Güvenliği Camiası üyesi,

Pentan Tankı – İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda ulaşılabilir makale ve teknik yazı sayısı maalesef yeterli değil. O sebeple bu yazıda eksiklerim olabilir.

Bilgi ve tecrübelerinizi paylaşmanız vereceğiniz katkılar ile iş güvenliği camiasının daima yararlanacağı büyük ve ayrıntılı bir veri bankası haline getirebiliriz.

Dr. Mustafa KEBAT – 0 530 568 42 75

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Doğal Yaşayın

Doğal Beslenin

Aklınıza Mukayet Olun

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler

⭐️⭐️ ⭐️⭐️ İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ŞARTLARI YÖNETMELİĞİ https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=18318&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5

⭐️⭐️ Bir Sıcak İş Kazasının Olaylar ve Nedensel Faktörler Analizi İle Araştırılması ve Balık Kılçığı Diyagramı ile Kök Sebeplerinin Bulunması: Dupont Tedlar Üretim Tesisi Örneği https://dergipark.org.tr/tr/pub/cukurovaumfd/article/1230782

⭐️⭐️ Pentane dış depolama tankının yangın etkisine ilişkin bir çalışma https://koreascience.kr/article/JAKO202430540257020.page

⭐️⭐️ Depolama tankı kazalarına ilişkin bir çalışma https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0950423005000641?via%3Dihub

⭐️⭐️ Kaza Sonucu ve Risk Analizine Dayalı Kimyasal Depolama Tanklarının Güvenlik Aralıklarının Araştırılması https://www.researchgate.net/publication/346406356_Research_on_Safety_Spacing_of_Chemical_Storage_Tanks_Based_on_Accident_Consequence_and_Risk_Analysis

⭐️⭐️ IOC terminalindeki büyük yakıt depolama tankının yangın tehlikesi ve risk analizi https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/09544089231207419

⭐️⭐️ Propan depolama tanklarının dinamik risk değerlendirmesi için tahmini bir kaza modelinin geliştirilmesi https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0957582021000896

⭐️⭐️ Pentan https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Pentane

⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir iş güvenliği uzmanının, ilgili mühendisin ya da teknik ekibin yetki ve kararlarının yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, çalışma sahanız içerisindeki tehlike – risk belirlemesi ya da mevcut işleyişin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla firmanızın işleyişine müdahil olma ya da sorumlularınızın vereceği kararların yerine tutması olarak değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.