İşletmelerin Deprem Riskine Karşı İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirleri – IV (Çalışanlara Yönelik Eğitim ve Farkındalık Çalışmaları)
Deprem, önlenemez ancak etkisi azaltılabilir bir doğa olayıdır. Türkiye gibi aktif fay hatları üzerinde yer alan ülkelerde, sadece mühendislik çözümleri değil, aynı zamanda çalışanların bilinç düzeyi de hayati önem taşır. İşletmeler için bu gerçek, üretimin sürdürülebilirliği kadar çalışanların can güvenliğini de kapsayan geniş bir sorumluluk alanını ifade eder.
Depremin yalnızca bir “afet yönetimi” başlığı altında değil, aynı zamanda iş sağlığı ve güvenliği sistematiği içinde ele alınması gerektiği fikrinden yola çıkarak hazırlandığım bu yazıda özellikle çalışanlara yönelik eğitim ve farkındalık çalışmaları; hayatta kalma, hızlı tahliye, doğru karar alma ve kriz sonrası toparlanma süreçlerinin belirleyici rol oynadığını vurgulamaya çalıştım.
Amacım, yalnızca yasal zorunluluklara değil, aynı zamanda hayati bir bilinç kültürüne işaret eden bu konunun, işletmelerin tüm kademelerinde etkin bir şekilde yer bulmasını sağlamaktır.
4. Çalışanlara Yönelik Eğitim ve Farkındalık Çalışmaları
4.1. Genel Eğitimler (Zorunlu ve Yaygınlaştırılmış)
4.1.1. Deprem Bilinci ve Davranış Eğitimi
- Deprem nedir, neden olur?
- Türkiye ve özellikle İzmir’in deprem riski haritası
- Depreme karşı kişisel ve kurumsal sorumluluklar
- “Çök-Kapan-Tutun” tekniği uygulamalı gösterim
- Ofis ortamında alınabilecek bireysel önlemler
4.1.2. Acil Durum Eylem Planı Eğitimi
- İşyerine özel tahliye rotaları ve toplanma alanı bilgisi
- Acil durum ekipleri tanıtımı
- Gaz-elektrik-kimyasal güvenliği prosedürleri
- Toplanma alanında davranış kuralları
4.1.3. Tahliye Eğitimi
- Sesli uyarı sistemlerinin anlamı
- Güvenli tahliye davranışları (panik yönetimi, engelli destekleme)
- Merdiven, asansör, dar alan tahliyesi
- Engelli ve hamile çalışanlar için özel senaryo eğitimi
4.1.4. İlkyardım ve Yaralı Müdahale Eğitimi (Uygulamalı)
- En yaygın yaralanmalar (kırık, ezilme, kanama)
- Deprem sonrası temel yaşam desteği
- Kanama durdurma, turnike uygulaması
- Sabitleme ve taşıma yöntemleri
5. Yangın Güvenliği Eğitimi
- Deprem sonrası çıkabilecek yangınlara karşı risk değerlendirmesi
- Yangın söndürücülerin kullanımı (uygulamalı)
- Yangın kapıları ve yangın merdiveni bilgilendirmesi
4.2. Özel Hedef Grup Eğitimleri
4.2.1. Acil Durum Ekipleri için Gelişmiş Eğitim
- Rol bazlı görev tanımları
- Kriz anında liderlik ve koordinasyon eğitimi
- Arama-kurtarma temel eğitimi
- Telsiz/megafon/kilitleme cihazları kullanımı
4.2.2. Yöneticiler ve Orta Kademe Amir Eğitimi
- Deprem sonrası çalışanları yönlendirme
- Kurumsal iş sürekliliği farkındalığı
- İSG sorumlulukları, yasal yükümlülükler
- Psikolojik ilk yardım farkındalığı
4.2.3. Yeni İşe Başlayanlar için Oryantasyon Programı
- Bina yapısal özellikleri ve risk noktalarının tanıtımı
- Toplanma alanı uygulamalı gösterimi
- İşbaşı öncesi deprem davranış eğitimi
- Sıkça Sorulan Sorular (SSS) broşürü
4.3. Farkındalık Aktiviteleri ve İletişim
4.3.1. Yıl İçinde Planlanan Farkındalık Haftaları ve Etkinlikler
- “Deprem Haftası” kapsamında bilgi stantları
- AFAD veya belediyeden konuk konuşmacı
- Simülasyon tırları ve çadır kurulumları
- Ödüllü bilgi yarışmaları
4.3.2. Görsel Materyallerle Farkındalık
- Kat koridorlarına ve odalara “Çök-Kapan-Tutun” afişleri
- Acil çıkış yolu planlarının görünür yerlerde bulunması
- Her çalışanın masasında “Deprem Anı Hatırlatma Kartı”
4.3.3. Dijital Eğitim ve Testler
- E-öğrenme modülleri (videolu eğitimler, interaktif testler)
- Mobil uygulamalarla tatbikat simülasyonu oyunlaştırması
- Ayda 1 kısa dijital test ile hatırlatma
4.3.4. Ailelere Yönelik Bilgilendirme Broşürleri
- Depremde işyerinde çalışan kişinin rolü nedir?
- Evde alınacak önlemler için farkındalık broşürü
- Çocuklara yönelik deprem bilinci içerikleri
IV. UYGULAMALI TATBİKATLARLA DESTEKLEME
1. Periyodik Tatbikatlar (Yılda en az 1 tam uygulama)
- Tam zamanlı haberli/habersiz tatbikat
- Senaryo bazlı uygulamalar (yaralı taşıma, yangın, gaz kaçağı)
- Performans ölçümü ve geri bildirim formu
2. Tatbikat Gözlemci Geliştirme Eğitimleri
- Tatbikatların değerlendirilmesi için yetkin personel eğitimi
- Gözlem formu hazırlama, davranış analizi
V. PSİKOSOSYAL DESTEK ve DEPREM TRAVMASI EĞİTİMİ
1. Deprem Sonrası Psikolojik İlk Yardım Eğitimi
- Korku, panik, şok belirtileri nasıl tanınır?
- Çalışan destek hattı oluşturulması
- Güvenlik, aidiyet ve moral destek adımları
2. Kriz Sonrası Geri Dönüş Psikolojisi Eğitimi
- Deprem sonrası işe dönüş sürecinde yaşanabilecek sorunlar
- Destekleyici yönetim yaklaşımları
VI. DEĞERLENDİRME VE GERİ BİLDİRİM
1. Eğitim Katılım ve Değerlendirme Formları
- Her eğitim sonrası geri bildirim alınmalı
- Uygulama becerileri kontrol edilmeli
2. Eğitim Raporları ve İSG Kurulu’na Sunum
- Yıllık eğitim planı ve gerçekleşen eğitim faaliyet raporu hazırlanmalı
- Tatbikat raporları kurul gündemlerine alınmalı
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bir firma için örnek olarak hazırlanmış basit – taslak eğitim programı aşağıdadır;
DEPREM RİSKİNE KARŞI EĞİTİM PROGRAMI
Amaç:
İşletme bünyesinde görev yapan tüm çalışanların, deprem öncesi, anı ve sonrasına ilişkin bilgi sahibi olmalarını, doğru davranış modellerini öğrenmelerini ve kriz yönetimi kültürü edinmelerini sağlamak.
I. EĞİTİM MODÜLLERİ VE İÇERİKLERİ
🔹 Modül 1: Deprem Bilinci ve Temel Afet Farkındalığı
Süre: 1 saat
Katılımcılar: Tüm çalışanlar
İçerik:
- Türkiye’nin deprem gerçeği ve fay hatları
- Deprem çeşitleri ve etkileri
- İş yerinde karşılaşılabilecek yapısal ve yapısal olmayan riskler
- Afet-kriz kavramı farkı
- Deprem mitleri ve doğru bilinen yanlışlar
🔹 Modül 2: Deprem Öncesi Hazırlık ve Önleyici Faaliyetler
Süre: 2 saat
Katılımcılar: Tüm çalışanlar, teknik ekip
İçerik:
- Deprem öncesi risk analizi nasıl yapılır?
- İş ekipmanlarının sabitlenmesi
- Kaçış yolları ve acil toplanma alanlarının tanıtımı
- Kişisel deprem hazırlığı: Aile planları, acil durum çantası, iletişim zinciri
- İşletmede mevcut acil durum planı tanıtımı
🔹 Modül 3: Deprem Anında Davranış Şekilleri
Süre: 1 saat
Katılımcılar: Tüm çalışanlar
İçerik:
- “Çök-Kapan-Tutun” tekniği ve varyasyonları
- Ekip liderleri için hızlı karar alma ve yönlendirme protokolleri
- Asansör, merdiven, üretim alanları gibi riskli bölgelerde davranış kuralları
- Elektrik, gaz, kimyasal riskli bölgelerde deprem anı davranışları
🔹 Modül 4: Deprem Sonrası İlk Müdahale ve Tahliye
Süre: 2 saat
Katılımcılar: İlkyardım ekibi, arama-kurtarma ekibi, yöneticiler, gönüllüler
İçerik:
- İlk değerlendirme: Yaralı tespiti ve acil müdahale
- Tahliye planlarının uygulanması
- Enkaz altında kalan kişilere yaklaşım prensipleri
- Afet sonrası toplanma alanı düzeni
- İletişim ve bilgi aktarımı zinciri
- Kimyasal/yangın riski varsa yapılması gerekenler
🔹 Modül 5: Tatbikat ve Senaryo Tabanlı Eğitim
Süre: Yılda en az 1 kez – toplam 3 saat
Katılımcılar: Tüm çalışanlar
İçerik:
- Gerçek zamanlı deprem senaryosu uygulanması
- Tahliye sürelerinin ölçülmesi
- Ekipler arası koordinasyonun gözlemlenmesi
- Tatbikat sonrası geri bildirim ve geliştirme önerileri
- Liderlik refleksleri değerlendirmesi
II. EĞİTİM TAKVİMİ VE SÜREKLİLİK PLANI
| Eğitim Modülü | Sıklık | Sorumlu Birim | Ölçme-Değerlendirme Yöntemi |
|---|---|---|---|
| Modül 1 | Yılda 1 | İSG Birimi / Eğitim Sorumlusu | Ön test – Son test |
| Modül 2 | Yılda 1 | Teknik Hizmetler + İSG | Görsel sunum – Saha uygulaması |
| Modül 3 | 6 ayda 1 | Tüm birimler | Uygulamalı gösterim |
| Modül 4 | Yılda 1 | Arama-Kurtarma + İlkyardım | Simülasyon analizi |
| Modül 5 | Yılda 1+ | İSG + Üst Yönetim | Tatbikat sonrası rapor |
III. DESTEKLEYİCİ MALZEMELER VE YÖNTEMLER
- Eğitim Videoları: Mobil uygulamalar veya intranet üzerinden erişilebilir
- El Broşürleri: Çalışanlara dağıtılacak kısa bilgiler
- QR Kodlu Afişler: Kaçış yolları, toplanma alanları ve acil numaraları içeren
- Mini Simülasyonlar: VR destekli öğrenme ortamları (isteğe bağlı)
- Görsel Haritalar: Kat planlarında riskli alanların işaretlendiği dijital haritalar
IV. ÖLÇME VE İZLEME KRİTERLERİ
- Katılım oranları
- Ön test – son test başarı karşılaştırması
- Tatbikat sonrası değerlendirme raporları
- Gözlem formları ve lider geri bildirimleri
- Eğitim memnuniyet anketleri
- Acil durumda görevli ekiplerin bireysel puanlamaları
Deprem, saniyeler içinde yaşanır; ancak hazırlık, bilinç ve organizasyon aylar, hatta yıllar süren sistematik bir çabanın ürünüdür. Bu nedenle işletmelerin deprem riskine karşı alacağı en stratejik önlem, sadece yapısal güvenliği sağlamakla kalmayıp, çalışanların davranışsal güvenliğini de inşa etmektir. Çünkü bir işletmenin kriz anındaki refleksi, eğitimle şekillenmiş insan kaynağının tepkileriyle belirlenir.
Bilgi ile pekiştirilmiş her davranış, panik zincirini kıran bir halkadır. Tatbikatla prova edilmiş her senaryo, gerçek bir afette hayat kurtaran bir otomatik tepkiye dönüşür. Unutulmamalıdır ki, deprem anında saniyeler içinde verilen kararlar, yıllarca süren planlamaların kalitesini test eder.
Bu bağlamda çalışanlara yönelik eğitim ve farkındalık çalışmaları, bir yasal zorunluluktan öte; işletmenin sürdürülebilirliği, itibarı ve en önemlisi insan hayatı için vazgeçilmez bir yatırımdır.
Depreme hazırlıklı işletmeler inşa etmek, önce bilinçli bireyler yetiştirmekle başlar.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ İşyerinde Deprem Güvenliği https://www.acgov.org/cao/rmu/programs/safety/topics/earthquakes.htm
⭐️⭐️ OSHA İşyerleri için Acil Durum Hazırlığı ve Afet Güvenliği Rehberi https://www.oshaeducationcenter.com/emergency-disaster-safety-guide/
⭐️⭐️ OSHA Deprem Hazırlığı ve Müdahale. https://www.osha.gov/earthquakes/preparedness
⭐️⭐️ OSHA Deprem Rehberi. https://www.osha.gov/emergency-preparedness/guides/earthquakes#:~:text=What%20can%20I%20do%20to,likely%20you%20will%20be%20injured.
⭐️⭐️ Deprem Öncesinde, Sırasında ve Sonrasında Ne Yapmalıyım? https://www.mtu.edu/geo/community/seismology/learn/earthquake-take-action/
⭐️⭐️ OSHA’nın Acil Durum Hazırlığı ve Müdahalesindeki Rolü: Krizde Çalışanları Koruma https://udshealth.com/blog/osha-emergency-preparedness-response-guide/
⭐️⭐️ Deprem https://ehs.stanford.edu/manual/emergency-response-guidelines/earthquake
⭐️⭐️ Deprem Hazırlığı https://www.caloes.ca.gov/office-of-the-director/operations/planning-preparedness-prevention/seismic-hazards/earthquake-preparedness/
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü