1. Endüstriyel Raflar

Endüstriyel raf sistemleri; üretim, lojistik, depolama, dağıtım ve perakende sektörlerinde kullanılan, yüksek yük kapasitesine sahip ve çok katlı yapı elemanlarıdır. Bu sistemler genellikle çelik konstrüksiyon malzemelerden imal edilir ve paletli ya da paletsiz yüklerin güvenli bir şekilde depolanmasını sağlar. Ancak yanlış tasarım, uygunsuz kurulum, yetersiz bakım ve çalışan hataları; raf devrilmeleri, yük düşmeleri, çarpışmalar ve ölümle sonuçlanabilen kazalara neden olabilir. Bu nedenle endüstriyel raf güvenliği, İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) uygulamalarının ayrılmaz bir parçasıdır.

2. Endüstriyel Raf Sistemlerinin Türleri ve Yapısal Özellikleri

Raf sistemleri, kullanım alanına ve yük tipine göre farklılık gösterir. Her sistem, kendine özgü riskleri de beraberinde getirir.

2.1. Paletli Depolama Rafları

• Klasik selektif raf sistemleri: Her palete doğrudan erişim sağlar, forklift manevra alanı geniştir. Ancak yüksek yoğunluklu depolarda yer kaybı oluşturur.
• Drive-in/Drive-through sistemleri: Forklift yükü raf içine girerek yerleştirir. Yoğun depolama sağlar ancak çarpışma riski yüksektir.
• Dar koridor sistemleri (VNA): Özel forkliftlerle çalışılır, raf devrilme riski artar.

2.2. Dinamik Raf Sistemleri

• Kayar palet sistemleri (gravity flow): Yükler eğimli raylar üzerinde hareket eder. Frenleme sistemleri arızalanırsa yük düşme riski vardır.
• Push-back sistemleri: Her kat kendi içinde yük geri itme prensibiyle çalışır; denge unsurları kritik öneme sahiptir.

2.3. Otomatik ve Yarı Otomatik Sistemler

• AS/RS (Automated Storage and Retrieval Systems): Robotik yük taşıma elemanlarıyla çalışır; sensör ve yazılım hataları enerji kaynaklı kazalara neden olabilir.

2.4. Manuel Raf Sistemleri

• Küçük parçalı stoklarda kullanılır. Ergonomik hatalar, yük kaldırma ve yerleştirme esnasında kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarına neden olabilir.

3. Endüstriyel Raf Sistemlerinde Başlıca Tehlikeler

Endüstriyel raf güvenliği, sadece yapısal dayanıklılığa değil; insan faktörü, çevresel koşullar ve ekipman etkileşimlerine de bağlıdır.

3.1. Mekanik Tehlikeler

• Raf devrilmesi veya göçmesi
• Yük düşmesi
• Forklift çarpması
• Bağlantı elemanlarının gevşemesi
• Metal yorulması ve deformasyon

3.2. Ergonomik Tehlikeler

• Uygun olmayan yüksekliklerde çalışma
• Aşırı ağırlık kaldırma
• Dengesiz yük istifleme
• Görüş alanının kısıtlanması

3.3. Çevresel Tehlikeler

• Titreşim ve zemin oturması
• Sıcaklık değişimleri (genleşme-büzülme)
• Korozyon ve nem

3.4. İnsan Kaynaklı Tehlikeler

• Eğitim eksikliği
• Prosedür dışı davranışlar
• Hız baskısı altında yapılan yükleme/boşaltma işlemleri

4. Risk Değerlendirmesi ve Analiz Yöntemleri

Endüstriyel raf güvenliği için sistematik risk değerlendirmesi yapılmalıdır. Aşağıda kullanılan temel yöntemler verilmiştir:

4.1. Ön Tehlike Analizi (PHA)

• Kurulum öncesinde uygulanır.
• Olası devrilme, yük düşme ve forklift çarpışma senaryoları değerlendirilir.

4.2. HAZOP (Hazard and Operability Study)

• Özellikle otomatik raf sistemlerinde, yazılım ve mekanik arayüz hataları analiz edilir.

4.3. FMEA (Failure Mode and Effects Analysis)

• Raf elemanlarının (kiriş, dikme, travers, bağlantı plaka vb.) olası arıza modları ve etkileri belirlenir.

4.4. 5×5 Risk Matrisi Uygulaması

• Tehlike: Yük düşmesi
• Olasılık: 3 (Orta)
• Şiddet: 4 (Ciddi yaralanma)
• Risk Puanı: 12 → Kabul edilemez, önlem alınmalı.

5. Güvenli Tasarım ve Kurulum İlkeleri

5.1. Zemin ve Yapısal Uyum

• Zemin taşıma kapasitesi raf yükünü karşılamalıdır.
• Betonarme döşemede oturma, çatlama olmamalıdır.

5.2. Raf Malzeme Özellikleri

• TS EN 15512 ve TS EN 15620 standartlarına uygun olmalıdır.
• Galvaniz kaplama, korozyona karşı tercih edilmelidir.

5.3. Montaj Standartları

• TS EN 15635 standardı montaj toleranslarını tanımlar.
• Rafların dikeylik toleransı 1/1000 oranını aşmamalıdır.

5.4. Sabitleme ve Bariyerleme

• Raf ayakları zemine ankrajla sabitlenmelidir.
• Forklift çarpma riski olan alanlarda çelik koruyucu bariyer kullanılmalıdır.

6. İşletme Aşamasında Güvenlik Uygulamaları

6.1. Yükleme-Boşaltma Prosedürleri

• Ağırlık sınırları etikette belirtilmelidir.
• Ağır yükler alt katlara, hafif yükler üst katlara yerleştirilmelidir.

6.2. Forklift Etkileşimi

• Raf önlerinde minimum 3,5 m manevra alanı olmalıdır.
• Forklift operatörleri raf sistemine yaklaşırken düşük hızda seyretmelidir (<6 km/saat).

6.3. Yük Dengeleme

• Paletlerin alt yüzeyi hasarsız olmalı.
• Yük ağırlık merkezi, rafın ortasında konumlanmalı.

6.4. İşaretleme ve Etiketleme

• Her raf kolonu maksimum yük kapasitesiyle etiketlenmelidir.
• Görsel uyarı işaretleri (yüksek raf, forklift trafiği vb.) görünür olmalıdır.

7. Periyodik Kontrol ve Bakım

7.1. Yasal Gereklilikler

• 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 10, 12 ve 30. maddelerine göre raf sistemleri periyodik kontrol kapsamındadır.
• TS EN 15635 standardı, rafların yıllık denetim zorunluluğunu tanımlar.

7.2. Kontrol Kategorileri

• Görsel Kontrol (Günlük): Çalışan veya depo sorumlusu tarafından yapılır.
• Operasyonel Kontrol (Aylık): Raf elemanları, paletler ve bariyerler gözle incelenir.
• Uzman Kontrolü (Yıllık): Yetkin mühendis veya iş güvenliği uzmanı tarafından statik analiz ve ölçümlerle yapılır.

7.3. Denetim Raporları

• Tespit edilen kusurlar; yeşil (küçük), sarı (orta), kırmızı (kritik) renk kodlarıyla sınıflandırılır.

8. Ergonomi ve İnsan Faktörü

Endüstriyel raf güvenliği yalnızca mekanik sistemlerle değil, insan performansıyla da doğrudan ilişkilidir.

8.1. Görsel Alan Düzeni

• Aydınlatma minimum 200 lux olmalıdır.
• Raf etiketleri göz hizasında ve okunabilir şekilde konumlandırılmalıdır.

8.2. Eğitim

• Raf sistemine yükleme yapan her personel, yıllık yenilenen raf güvenliği eğitimi almalıdır.
• Eğitimin içeriği: Yükleme teknikleri, dengesiz yük tanıma, çarpışma önleme, acil durum prosedürleri.

8.3. Propriyoseptif Farkındalık

• Operatörlerin bedensel denge ve refleks farkındalığı, forklift ve yük kaldırma performansını doğrudan etkiler.
• Yorgun, uykusuz veya kas-iskelet problemi olan çalışanların raf yükleme görevine verilmemesi gerekir.

9. Olay İncelemeleri ve İstatistiksel Veriler

9.2. Türkiye Verileri

• SGK 2023 verilerine göre; lojistik ve depolama sektöründe meydana gelen iş kazalarının %8’i doğrudan raf sistemleriyle ilişkilidir.
• En sık nedenler: Forklift çarpması (%37), dengesiz yükleme (%29), aşırı yükleme (%21).

9.3. Örnek Olay Analizi

Vaka: 2022’de bir otomotiv yan sanayi deposunda, 6 m yüksekliğindeki rafın devrilmesi sonucu 2 işçi yaralanmıştır. Neden Analizi:

• Zeminde oturma
• Ankraj cıvatalarının gevşemesi
• Forklift çarpma sonrası yapı kontrolünün yapılmaması

10. Yasal Mevzuat ve Standartlar

• 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
• İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
• TS EN 15512: Paletli raf sistemleri – Yapısal tasarım ilkeleri
• TS EN 15620: Montaj toleransları
• TS EN 15635: Kullanım ve bakım gereklilikleri
• OSHA 29 CFR 1910.176: Malzeme istifleme ve depolama standartları

11. Acil Durum ve Kurtarma Prosedürleri

11.1. Çökme veya Devrilme Durumu

• Alan derhal tahliye edilir.
• Enerji kaynakları kesilir.
• Raf devrilmesi sonrası kurtarma işlemleri yalnızca eğitimli personelce yürütülmelidir.

11.2. Yangın Durumu

• Raf koridorlarına yangın dolapları erişilebilir olmalıdır.
• Yüksek raflı depolarda sprinkler sistemleri uygun mesafede konumlanmalıdır.

11.3. İletişim ve Koordinasyon

• Her vardiyada bir raf güvenliği sorumlusu bulunmalıdır.
• Acil durum numaraları görünür alanlarda yer almalıdır.

12. Dijital Dönüşüm ve Akıllı Raf Sistemleri

Yeni nesil IoT tabanlı sensör sistemleri, raf stabilitesi ve yük dağılımını anlık olarak izleyebilmektedir.

• Aşırı yük sensörleri
• Titreşim algılayıcıları
• RFID tabanlı yük takibi

13. Sonuç ve Öneriler

Endüstriyel raf güvenliği, sadece yapısal bir konu değil, çok boyutlu bir İSG uygulama alanıdır. Raf sistemlerinde yaşanan kazalar, çoğunlukla önceden fark edilebilen küçük kusurların (gevşek bağlantı, aşırı yükleme, dikkatsizlik) zincirleme etkilerinden kaynaklanır. Bu nedenle;

Sayın okuyucu,

Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.

Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review

Dr Mustafa KEBAT

Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü

Sınırlı Sorumluluk Beyanı:
Web sitemizin içeriği, ziyaretçiyi bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir hekim tedavisinin ya da konsültasyonunun yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, ilaç tedavisine başlanması ya da mevcut tedavinin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla kişisel teşhis ya da tedavi yönteminin seçimi için değerlendirilmemelidir.

Ayrıca, sitede yer alan bilgiler, hiçbir zaman bir iş güvenliği uzmanının, ilgili mühendisin ya da teknik ekibin yetki ve kararlarının yerini alamaz. Bu kaynaktan yola çıkarak, çalışma sahanız içerisindeki tehlike – risk belirlemesi ya da mevcut işleyişin değiştirilmesi kesinlikte tavsiye edilmez. Web sitemizin içeriği, asla firmanızın işleyişine müdahil olma ya da sorumlularınızın vereceği kararların yerine tutması olarak değerlendirilmemelidir. Sitede kanun içeriğine aykırı ilan ve reklam yapma kastı bulunmamaktadır.