İş güvenliğinde kişisel koruyucu donanımlar (KKD) arasında yer alan iş ayakkabıları, çalışanların ayaklarını; düşen cisimler, delinme, kesilme, elektrik çarpması, kimyasal temas ve kayma gibi birçok riske karşı korumayı hedefler. Bu ürünlerin etkinliği, hem tasarımlarına hem de ait oldukları standartlara göre değerlendirilir. Ancak her ülke veya bölgenin bu konuda kendi mevzuat sistemi ve uygulama yaklaşımları bulunur.
Türkiye, Avrupa Birliği (EU-OSHA) ve Amerika Birleşik Devletleri (OSHA) sistemlerinde iş ayakkabısı ile ilgili düzenlemeler, standart numaraları, temel kriterler ve teknik beklentilerdeki benzerlikleri ve farklılıkları birlikte görelim.
Türkiye’de İş Ayakkabısı Standartları
Türkiye’de iş ayakkabıları, Kişisel Koruyucu Donanımlar Yönetmeliği (2016/425/AB direktifi esas alınarak) çerçevesinde değerlendirilir. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, bu konuda yetkili kurumlardır. Teknik standart olarak TS EN ISO 20345, temel referans alınır.
Öne Çıkan Hususlar:
- TS EN ISO 20345: Bu standart, burun korumalı (çelik veya kompozit) iş ayakkabıları için geçerlidir ve darbe direnci en az 200 Joule olmalıdır.
- İş ayakkabıları, SB, S1, S2, S3, S4, S5 gibi sınıflarla kodlanır.
- Türkiye, CE işareti taşıyan ürünleri zorunlu tutar.
- KKD’lerin piyasaya arzından önce uygunluk değerlendirme kuruluşlarından belge alması gerekir.
Avrupa Birliği’nde İş Ayakkabısı Standartları (EU-OSHA Yaklaşımı)
Avrupa Birliği’nde kişisel koruyucu donanımlar, 2016/425 sayılı Avrupa Parlamentosu Yönetmeliği kapsamında düzenlenir. EU-OSHA (Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı) ise farkındalık ve politika desteği sağlar, ancak teknik düzenleme yapmaz. Teknik gereklilikler Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) tarafından hazırlanır.
Temel Standart:
- EN ISO 20345:2022: AB’de iş güvenliği ayakkabılarının teknik temelidir. 200 J darbe dayanımı, delici taban, antistatik özellik, sıvı geçirimsizlik gibi performans kriterlerini içerir.
- S1 – S5 sınıflandırması AB içinde de aynen uygulanır.
- Isı dayanımı, su geçirmezlik, kayma direnci (SRC), elektriksel yalıtım gibi özel testler eklenebilir.
- Ürünler CE işareti taşımalıdır.
- Üretici firmalar, risk değerlendirmesine göre sınıflandırma ve etiketleme yapmakla yükümlüdür.
Amerika Birleşik Devletleri’nde İş Ayakkabısı Standartları (OSHA)
ABD’de iş ayakkabısı güvenliği, Occupational Safety and Health Administration (OSHA) tarafından düzenlenir. Ancak OSHA kendi başına teknik standart oluşturmaz; bunun yerine Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü (ANSI) ve ASTM (American Society for Testing and Materials) standartlarını referans alır.
Temel Standartlar:
- ASTM F2413-18: ABD’deki en yaygın iş ayakkabısı standardıdır.
- Koruma kodları (örneğin: I/75 C/75 EH):
- I/75: Ayak parmakları için 75 pound kuvvetlik darbe koruması
- C/75: Sıkıştırma dayanımı
- EH: Elektriksel tehlikeye karşı yalıtım
- PR: Penetrasyon (delinme) direnci
- OSHA’nın 29 CFR 1910.136 maddesi, işverenin tehlike analizi yaparak uygun ayakkabıyı seçmesini şart koşar.
- OSHA, iş ayakkabısı seçiminde işvereni sorumlu tutar, denetim sırasında hem dokümantasyon hem kullanım kontrolü yapar.
Benzerlikler
| Alan | Türkiye | Avrupa (EU-OSHA) | ABD (OSHA) |
|---|---|---|---|
| Teknik Temel | ISO 20345 | EN ISO 20345 | ASTM F2413 |
| Darbe Direnci | 200 Joule | 200 Joule | I/75 (yaklaşık 101.7 Joule) |
| Delinme Direnci | Var (P özelliği) | Var (P özelliği) | PR (penetration resistance) |
| Sınıflandırma | S1 – S5 | S1 – S5 | Kodlu (I/75 C/75 EH PR) |
| Elektrik Koruması | E sınıfı ile belirtilir | E sınıfı ile belirtilir | EH ile belirtilir |
| Kaymazlık | SRC | SRC | Slip Resistance notu isteğe bağlıdır |
| Suya Dayanım | S2, S3, S4, S5 | S2, S3, S4, S5 | Su geçirmezlik testi özel modelde |
| Etiketleme | CE + sınıf | CE + sınıf | ASTM etiketi + kodlar |
Farklılıklar
| Kategori | Türkiye ve AB | ABD |
|---|---|---|
| Etiketleme | CE zorunlu, sınıf belirtilmeli (örneğin S3 SRC) | ASTM kodları zorunlu (I/75, EH vb.) |
| Sınıflandırma Dili | SB, S1, S2, S3, S4, S5 | Kod sistemiyle açıklanır (örneğin EH PR C/75) |
| Test Metodolojisi | ISO/EN test cihazları | ASTM test cihazları ve prosedürleri |
| Yasal Sorumluluk | Uygunluk değerlendirme kuruluşları ve işveren | Tamamen işverende, denetim sonrası ceza uygulanır |
| Bölgesel Uygulama | AB üyesi ve aday ülkelerde geçerlidir | Yalnızca ABD’de bağlayıcıdır |
| Kaymazlık Testi | SRC (SRA + SRB) ile zorunludur | Bazı ayakkabılar kaymaz ama zorunlu değil |
Türkiye, iş ayakkabısı konusunda Avrupa Birliği ile tam uyumlu bir sistem kullanmakta; bu sayede ürün güvenliği, CE belgesi ve sınıflandırma açısından güçlü bir yapı sunmaktadır. Avrupa Birliği de ISO 20345’e dayalı kapsamlı, net ve kolay anlaşılır bir sınıflandırma ile özellikle imalat ve ağır sanayi sektörlerinde yaygın bir uygulama alanı sunmaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri ise daha çok sektör odaklı ve kod bazlı bir sistem izlemektedir. ASTM kodlaması daha teknik detay içerse de, sınıflandırmanın sade olmaması nedeniyle saha personeli tarafından karıştırılabilir. Ancak OSHA’nın saha denetim yetkisi ve işvereni birebir sorumlu tutan yaklaşımı, uygulamada ciddiyet sağlar.
Günümüzde global çalışan projelerde (örneğin enerji, tersane, inşaat) birden fazla standardın karşılıklı olarak kabul edilmesi gerektiği durumlarla karşılaşılmaktadır. Bu nedenle, hem saha mühendisleri hem de iş güvenliği uzmanlarının her üç sistem hakkında da bilgi sahibi olması, doğru ayakkabı seçimini ve yasal uyumluluğu sağlamak açısından kritik önemdedir.
Türkiye – AB – ABD İş Ayakkabısı Standartları Karşılaştırma Tablosu
| Kriter | Türkiye (TS EN ISO 20345) | AB (EN ISO 20345) | ABD (ASTM F2413 – OSHA) |
|---|---|---|---|
| Temel Dayanak | ISO 20345 | ISO 20345 | ASTM F2413 |
| Sınıflandırma Sistemi | SB, S1–S5 | S1–S5 | I/75, C/75, EH, PR |
| Darbe Direnci | 200 J | 200 J | I/75 ≈ 101.7 J |
| CE Belgesi | Zorunlu | Zorunlu | Yok |
| Elektrik Yalıtımı | E | E | EH |
| Kaymazlık Özelliği | SRA, SRB, SRC | SRC | Belirtilmişse geçerli |
| Suya Dayanım | S2–S5 sınıflarında var | S2–S5 | Model bazlı |
| Etiketleme Zorunluluğu | CE + sınıf | CE + sınıf | ASTM etiketi + kod |
| Yasal Sorumluluk | İşveren + uygunluk kurumu | İşveren + üretici | İşveren |
| Yaptırım Kurumu | İş Müfettişi | Yerel İş Müfettişi | OSHA (federal) |
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLARIN İŞYERLERİNDE KULLANILMASI HAKKINDA YÖNETMELİK https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=18540&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
⭐️⭐️ EU-OSHA – Kişisel koruyucu ekipmanlara ilişkin (AB) 2016/425 sayılı Yönetmelik https://osha.europa.eu/en/legislation/directive/regulation-eu-2016425-personal-protective-equipment
⭐️⭐️ OSHA – Genel Endüstri için Kişisel Koruyucu Donanım https://www.osha.gov/laws-regs/federalregister/1994-04-06
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü