Neden Bu Karşılaştırmayı Yapıyoruz?
İş kazaları, yalnızca bireysel trajedilerin değil; aynı zamanda kurumsal sorumluluğun, kamu politikalarının ve uluslararası rekabetin de merkezindedir. Bir çalışanın saniyelik dikkatsizliği ya da bir işverenin ihmali, yalnızca o işyerinde değil, tüm sistemde domino etkisi yaratabilir. Ancak bu zincirin kırılabileceği önemli halkalardan biri de kazanın bildirilmesi ve doğru şekilde kayda geçirilmesidir.
Peki, bu bildirim her ülkede aynı ciddiyetle mi ele alınıyor?
Bu yazıda, Türkiye’deki iş kazası bildirim sisteminin idari ve hukuki boyutlarını, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa ülkelerindeki uygulamalarla karşılaştırmalı olarak sunmaya çalışacağız.
Hedefimiz; yalnızca farkları göstermek değil, aynı zamanda Türkiye’nin güçlü ve zayıf yönlerini objektif ölçütlerle kıyaslamak ve iyileştirme alanlarını somutlaştırmaktır.
Dünya giderek daha entegre hale gelirken, iş sağlığı ve güvenliği kültürünün evrensel ilkeleri de şekilleniyor. Bu karşılaştırma yazımızda, evrensel yapının Türkiye’deki yerini, eksiklerini ve potansiyelini görebilmek için bakış açısı sunmayı amaçlıyoruz.
Cemil Tanju ANAKLI – Dr. Mustafa KEBAT
1. Türkiye’de İş Kazası Bildirimi – Hukuki ve İdari Süreçler
1.1. Yasal Dayanaklar
Türkiye’de iş kazası bildirimi, başta 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu olmak üzere, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili yönetmeliklerle düzenlenmiştir.
Bu düzenlemeler, işverenlerin ve sağlık hizmeti sunucularının iş kazalarını belirli süreler içinde bildirmelerini zorunlu kılar.
1.2. Bildirim Süreleri ve Yöntemleri
- İşverenin Bildirimi: İşveren, iş kazasını en geç kazadan sonraki üç iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bildirmekle yükümlüdür. Bildirim, SGK’nın e-bildirge sistemi üzerinden elektronik ortamda yapılabilir.
- Sağlık Hizmeti Sunucularının Bildirimi: Sağlık kuruluşları, kendilerine intikal eden iş kazalarını, kazanın gerçekleştiği tarihten itibaren en geç on gün içinde SGK’ya bildirmek zorundadır.
1.3. İdari ve Hukuki Yaptırımlar
İş kazasının süresi içinde bildirilmemesi durumunda, işverene idari para cezası uygulanır. 2025 yılı itibarıyla bu ceza 20.000 TL’ye kadar çıkabilmektedir.
1.4. Hukuki Sorumluluklar
İş kazası sonucunda işverenin hukuki sorumluluğu doğabilir. Bu sorumluluk, işverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alıp almadığına, kazanın önlenebilir olup olmadığına ve işverenin kusur durumuna göre değerlendirilir. İşverenin kusurlu bulunması halinde, tazminat yükümlülüğü doğabilir.
2. Amerika Birleşik Devletleri’nde İş Kazası Bildirimi – OSHA Düzenlemeleri
2.1. Yasal Çerçeve
ABD’de iş kazası bildirimi, İş Sağlığı ve Güvenliği İdaresi (OSHA) tarafından düzenlenir. OSHA’nın 29 CFR 1904 ve 1904.39 numaralı yönetmelikleri, işverenlerin iş kazalarını nasıl bildirmeleri gerektiğini belirler.
2.2. Bildirim Süreleri ve Yöntemlerir
- Ölüm Durumu: İşveren, işyerinde meydana gelen bir ölüm olayını, olaydan sonraki sekiz saat içinde OSHA’ya bildirmelidir.
- Hastaneye Yatış, Ampütasyon veya Göz Kaybı: Bu tür olaylar, olaydan sonraki 24 saat içinde OSHA’ya bildirilmelidir.
- Kayıt Tutma: İşverenler, iş kazaları ve meslek hastalıklarıyla ilgili kayıtları en az beş yıl süreyle saklamalıdır. Her yıl Şubat ve Nisan ayları arasında, önceki yılın özetini çalışanların görebileceği bir yerde asmalıdırlar.
2.3. İdari ve Hukuki Yaptırımlar
OSHA, iş kazalarının bildirilmemesi veya iş sağlığı ve güvenliği kurallarının ihlal edilmesi durumunda işverenlere para cezaları uygulayabilir. Bu cezalar, ihlalin ciddiyetine ve işverenin daha önceki ihlallerine bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
2.4. Çalışan Hakları
Çalışanlar, iş kazalarını ve işyerindeki tehlikeleri bildirme hakkına sahiptir. İşverenler, bu bildirimler nedeniyle çalışanlara karşı misilleme yapamazlar. OSHA, çalışanların bu haklarını korumak için çeşitli mekanizmalar sunar.
3. Avrupa Birliği’nde İş Kazası Bildirimi – Üye Devlet Uygulamaları
3.1. Genel Yasal Çerçeve
AB’de iş sağlığı ve güvenliği konuları, Avrupa Komisyonu tarafından belirlenen direktiflerle düzenlenir. Ancak, iş kazası bildirimiyle ilgili detaylar üye devletlerin ulusal mevzuatlarına bırakılmıştır.
3.2. Üye Devlet Örnekleri
- İrlanda: İşverenler, bir çalışanın iş kazası nedeniyle üç günden fazla süreyle normal işini yapamaması durumunda, kazayı Sağlık ve Güvenlik Otoritesi’ne (HSA) bildirmek zorundadır.
- İspanya: Serbest meslek sahipleri, iş kazalarını kendileri bildirmekle yükümlüdür. Ev hizmetlerinde çalışanlar için ise işverenler bildirim yapmalıdır.
- Almanya: Bir iş kazası sonucu çalışan üç günden fazla süreyle çalışamazsa, işveren kazayı ilgili ticaret birliğine üç gün içinde bildirmelidir.
3.3. İdari ve Hukuki Yaptırımlar
AB üye devletlerinde, iş kazalarının bildirilmemesi durumunda çeşitli idari yaptırımlar uygulanabilir. Bu yaptırımlar, para cezaları veya diğer idari yaptırımlar şeklinde olabilir ve her ülkenin kendi mevzuatına göre belirlenir.
📌 📌 📌
4. İş Kazası Bildirimi Karşılaştırma Tablosu
| Kriter | Türkiye | ABD (OSHA) | AB (Üye Devletler) |
|---|---|---|---|
| Yasal Dayanak | 5510 sayılı Kanun, 6331 sayılı İSG Kanunu, SGK yönetmelikleri | OSHA Kanunu, 29 CFR 1904 ve 1904.39 | Çerçeve Direktif 89/391/EEC, üye ülke mevzuatları |
| Yetkili Kurum | SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) | OSHA (Occupational Safety and Health Administration) | Ülke bazlı iş sağlığı kurumları (örn. INAIL, HSE) |
| Bildirimi Kim Yapar? | İşveren ve sağlık hizmeti sunucusu | İşveren | İşveren, bazı ülkelerde sağlık kuruluşları |
| Bildirim Süresi | İşveren için 3 iş günü, sağlık kuruluşu için 10 gün | Ölüm için 8 saat, Hastane yatışı: 24 saat | Genellikle 3-10 gün arası, ülkeye göre değişken |
| Bildirim Yöntemi | Elektronik veya yazılı (e-Devlet/SGK) SGK e-bildirge sistemi | Telefon, çevrimiçi sistem, yerel OSHA ofisleri | Ulusal çevrimiçi portallar, Resmi formlar Online, yazılı ya da dijital sistemler |
| Bildirim İçeriği | Kazanın yeri, zamanı, nedeni, yaralanma durumu | Olay türü, sonuç, yer, tarih, etkilenen kişi | Kazanın koşulları, sonuçları, önlemler |
| Kayıt Tutma Yükümlülüğü | İş kanununa göre 5 yıl, 5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kanununa göre de 10 yıl saklama süresi vardır. | 5 yıl süreyle detaylı kayıt tutulmalı | Çoğu ülkede 5 yıl, bazı ülkelerde daha uzun |
| İdari Para Cezaları (Yıllara göre değişmektedir) | Bildirmeme halinde 20.000 TL’ye kadar | OSHA’ya göre 14.502 $’a kadar, kasıt varsa daha da yüksek olabilir | AB ülkesine göre yüksek para cezaları veya hapis Ülkeye göre değişir (örneğin Almanya’da 5.000 €’ya kadar çıkabilir) |
| Hukuki Sorumluluk | Tazminat, ceza sorumluluğu (kusur oranı, iş güvenliği önlemleri esas alınır) | Tazminat, OSHA incelemesi ve cezaları, ayrıca dava açma hakkı | İş hukuku ve ceza hukuku kapsamında tazminat, bazı durumlarda ceza davaları |
| Çalışan Hakları | SGK’ya doğrudan başvuru hakkı var, misillemeye karşı koruma zayıf | Misillemeye karşı güçlü federal koruma, şikâyet hakkı | Misillemeye karşı genellikle sendika ve ulusal iş sağlığı birimleri tarafından koruma |
| İşçinin Bildirim Hakkı | Dolaylı (mahkemeye başvurabilir) | Var – OSHA’ya doğrudan şikâyet hakkı | Var – Sendika ya da ilgili kuruma başvuru olabilir |
| Sigorta Kurumu Rolü | SGK, hem sağlık hem sigorta yükünü üstlenir | İşveren tarafından ödenen özel iş kazası sigortası (workers’ compensation insurance) | Devlet veya özel fonlar (örneğin Almanya’da “Berufsgenossenschaft”) |
| Veri Toplama ve İstatistik | SGK ve TÜİK tarafından yayımlanır | OSHA yıllık raporlar yayımlar | Eurostat, ulusal istatistik kurumları |
5. Genel Değerlendirme ve Karşılaştırma
| Kriter | Türkiye | ABD | AB Ülkeleri |
|---|---|---|---|
| Hızlı Bildirim Sistemi | Orta | Çok hızlı | Orta |
| Denetim Sıklığı | Orta | Yüksek (OSHA denetimleri yoğun) | Orta-Yüksek |
| Çalışan Katılımı | Sınırlı | Güçlü | Güçlü (özellikle Batı Avrupa’da) |
| Yaptırım Gücü | Düşük-Orta | Yüksek | Orta-Yüksek |
| Veri Şeffaflığı | Gelişmekte | Şeffaf (kamuya açık) | Şeffaf (Eurostat ile ortak) |
🇹🇷 🇹🇷 🇹🇷
5.1. Türkiye’nin Yapısı ve Güçlü Yönleri
- Dayanak: 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, 5510 sayılı SGK Kanunu.
- Bildirim Yeri: SGK İl Müdürlükleri / e-Devlet / İşverenin kayıt sistemi.
- Özellik: SGK bildirimi işverenin sorumluluğundadır. Bildirim yapılmazsa hem SGK cezası hem de tazminat yükümlülüğü doğabilir.
Türkiye’de iş kazalarının bildirimi tek merkezli bir yapıya, yani SGK odaklı bir modele dayalıdır. Bu durum, veri toplama ve analiz açısından avantaj sağlasa da:
- Bildirim yükünün yalnızca işverende olması ve çalışanların şikâyet mekanizmalarının zayıflığı,
- İSG kültürünün halen gelişmekte olması nedeniyle,
ihmal edilen vakaların sıklığını artırabilmektedir.
Ancak son yıllarda elektronik bildirimin yaygınlaşması ve sağlık kuruluşlarına da yükümlülük verilmesi önemli gelişmelerdir.
🇺🇸 🇺🇸 🇺🇸
5.2. ABD’nin Yapısı ve Güçlü Yönleri
- Dayanak: OSHA’nın 29 CFR 1904 kayıt ve bildirim düzenlemeleri.
- Kritik Fark: Ölüm ve hastane yatışı için çok kısa süreler içinde bildirim zorunludur (8-24 saat). Ayrıca “OSHA Form 300” adlı yıllık iş kazası kayıt formu tutulur.
- Çalışan Hakları: Çalışanlar iş kazalarının bildirilmemesi durumunda OSHA’ya doğrudan başvurabilir.
ABD’de OSHA sistemi:
- Ciddi olaylar için hızlı bildirim zorunluluğu (ölüm → 8 saat, ampütasyon → 24 saat),
- Ayrı bir tazminat sigortası sistemi (Workers’ Compensation),
- Misillemeye karşı güçlü çalışan koruma mevzuatı ile,
önleyici ve hesap verilebilir bir yapı kurmuştur.
Ancak bu sistemde farklı eyalet yasalarının uygulanması (Federal + Eyalet OSHA kuralları), uygulamada karmaşıklıklara neden olabilir.
🇪🇺 🇪🇺 🇪🇺
5.3. Avrupa’nın Yapısı ve Esnekliği
- Yasa Temeli: Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Direktifi 89/391/EEC.
- Ulusal Farklılıklar: Bildirim süreleri ve sistemleri ülkelere göre değişiklik gösterebilir. Örneğin:
- Almanya: İş kazaları 3 gün içinde yasal meslek birliklerine (Berufsgenossenschaften) bildirilmelidir.
- İtalya: INAIL kurumuna 2 gün içinde elektronik olarak bildirim gerekir.
- İngiltere (AB sonrası): RIDDOR kapsamında ciddi kazalar 10 gün içinde Health and Safety Executive (HSE)’e bildirilir.
- Sendikaların Rolü: AB’de işçi sendikaları, kazaların raporlanmasında ve soruşturulmasında güçlü rol oynar.
AB üyesi ülkelerde iş kazası bildirimi:
- Temel ilkeler bakımından birleşik, ancak
- İdari uygulamalar açısından dağınık bir yapıdadır.
Ancak AB, 89/391/EEC sayılı Çerçeve Direktif ile işveren yükümlülüklerini net belirlemiş ve ülkelerin ulusal sistemlerine entegre etmiştir.
Düşünce ve Önerilerimiz
Türkiye açısından değerlendirdiğimizde:
- Çalışanların doğrudan iş kazası bildirim hakkı güçlendirilmeli,
- Bildirim sistemine dijital teyit mekanizmaları eklenmeli,
- İş kazası sonrası incelemelerin bağımsız bir kurulca yapılması teşvik edilmeli kanaatideyiz.
Pek tabi ki sizlerin görüş ve önerileri ile eklenecek maddeler olacaktır.
Sonuç olarak, iş kazası bildirimi sistemleri ülkelerin mevzuat altyapıları, sosyal güvenlik rejimleri ve iş sağlığı kültürlerine göre değişmektedir. Ancak ortak hedef, kazaların azaltılması ve meydana gelenlerin etkin, şeffaf şekilde kayıt altına alınarak tüm tarafların korunmasıdır.
Bu karşılaştırma ile yalnızca sistemler arasındaki mevzuatları değil; aynı zamanda iş kazasına yaklaşım tarzlarını, kurumsal refleksleri ve hukuki kültürü de kısaca ortaya koymaya çalıştık.
Türkiye’nin iş kazası bildirim sistemini; ABD’nin hızlı müdahale ve bireysel hak temelli yaklaşımıyla, Avrupa’nın örgütlü, sosyal devlet odaklı sistemleriyle kıyasladığımızda önemli bir gerçek su yüzüne çıkıyor: Bildirim sistemi sadece bir prosedür değil, aynı zamanda bir güvenlik kültürüdür.
Karşılaştırma sayesinde, Türkiye’nin hangi yönlerinin uluslararası düzeyde güçlü olduğunu (örneğin tek merkezli SGK sistemi), hangi yönlerde ise geliştirilmesi gerektiğini (örneğin misillemeye karşı koruma zayıflığı) açıkça görebiliyoruz. Ayrıca küresel uygulamaların ışığında işverenlerin, hukukçuların ve politika yapıcıların nasıl daha etkili stratejiler geliştirebileceği konusunda fikir sahibi oluyoruz.
Analizimiz tartışmaya açıktır. Ki gayemizde katılımcı sayısının arttığı fikirlerin müzakere edildiği katılımcı bir iş sağlığı – güvenliği kültürünün yaygınlaşmasıdır.
Sadece iş hukukçularına değil; aynı zamanda İş Güvenliği uzmanlarına, işyeri hekimlerine akademisyenlere, kamu yöneticilerine ve işletme sahiplerine pratik ve stratejik bir perspektif kazandırabilecek derin bir kültür ortamına yelken açmış bulunuyoruz. Fırtınalarla karşılaşacağımızı uzun yolculuğumuzda yıpranacağımızı da biliyoruz. Lakin hep birlikte karaya ayak basacağımız ve kutlayacağımız günlerin de hayal olmadığına inanıyoruz…
Zira iş kazası bildirimi sadece geçmişte olanı kayda geçirmek değil, aynı zamanda gelecekte olacakları engellemenin ilk adımıdır.
Bu yüzden, bildirim süreci bir evrak değil; bir hayat sigortasıdır. Ve onu ne kadar şeffaf, hızlı ve kapsayıcı kurgularsak; işyerlerini o kadar güvenli, sistemleri o kadar adil ve çalışanları o kadar değerli kılarız.
Saygılarımızla…
Cemil Tanju ANAKLI – Dr. Mustafa KEBAT
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️