Pentan Tankı – İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda 45 (Kırk Beş) yazıdan oluşan serinin on beşincisinde Pentan Tankı – (Hazard Identification – Tehlike Tanımlama) Analizi‘ nde yer alan Tankın Aşırı Dolması Nedeniyle Pentan Taşması ve Buhar Salınımı Riski Olay Ağacı Analizini inceleyebilirsiniz.
Yararlı olması dileklerimle.
Tankın Aşırı Dolması Nedeniyle Pentan Taşması ve Buhar Salınımı Riski Olay Ağacı Analizi, pentan tanklarında aşırı dolum durumlarının neden olabileceği taşma ve uçucu buhar salınımı risklerini değerlendirmek amacıyla hazırladım.
Tankların maksimum kapasitesinin üzerinde doldurulması, genellikle operasyonel ihmaller, otomasyon sistemlerindeki arızalar veya proses kontrol hatalarından kaynaklanmaktadır. Uçucu bir hidrokarbon olan pentan, düşük kaynama noktası ve yüksek buhar basıncı nedeniyle taşma anında atmosfere hızla yayılarak yanıcı ve patlayıcı atmosferler oluşturma potansiyeline sahiptir.
Bu tür bir durum, yalnızca proses verimliliğini olumsuz etkilemekle kalmaz, aynı zamanda yangın, patlama, zehirli buhar maruziyeti ve çevresel kontaminasyon gibi çok yönlü riskleri de beraberinde getirir. Ayrıca buhar salınımı, kapalı alanlarda patlayıcı gaz birikimine yol açarak ciddi iş sağlığı ve güvenliği tehditleri yaratabilir.
Tankın Aşırı Dolması Nedeniyle Pentan Taşması ve Buhar Salınımı Riski Olay Ağacı Analizi, tankın aşırı dolması sonucu oluşabilecek olası senaryoları, bu senaryoların birbirini tetikleyici etkilerini ve önleyici/azaltıcı tedbirlerin sistematik değerlendirmesini kapsamasını amaçladım. Sizlerden gelecek olan katkılar sayesinde firma yöneticileri ve iş güvenliği uzmanları için yararlı bir kaynak haline geleceğine eminim.
Saygılarımla
🔺 HZ-13 – Olay Ağacı (Event Tree) Analizi
Tehlike Başlığı: Tankın Aşırı Dolması Nedeniyle Pentan Taşması ve Buhar Salınımı
Başlangıç Olayı (Initiating Event):
→ Dolum işlemi sırasında tankın seviye kontrolü yapılamaması nedeniyle pentan taşması ve buhar salınımı meydana gelir.
🔸 1. Kontrol Noktası: Otomatik Seviye Göstergesi / Alarm Sistemi Çalışır Durumda mı?
- Evet:
- Seviye kontrol cihazı ve yüksek seviye alarmı aktif, kalibrasyonu yapılmış.
✅ Sonuç: Taşma başlamadan dolum durdurulur. - Risk Değerlendirmesi: Düşük
- Seviye kontrol cihazı ve yüksek seviye alarmı aktif, kalibrasyonu yapılmış.
- Hayır:
- Gösterge arızalı ya da kalibrasyonsuz.
🔸 2. Kontrol Noktası: Manuel Gözlem / Seviye Takibi Var mı?- Evet:
- Operatör seviye artışını gözle takip ediyor.
⚠️ Sonuç: Risk azaltılır ancak gecikme yaşanabilir. - Risk Değerlendirmesi: Orta
- Operatör seviye artışını gözle takip ediyor.
- Hayır:
- Ne otomatik ne de manuel kontrol var.
🔸 3. Kontrol Noktası: Dolum Süresi Zamanlayıcı İle Sınırlı mı?- Evet:
- Önceden belirlenmiş süre sonunda dolum otomatik durur.
⚠️ Sonuç: Aşırı dolum ihtimali azalır. - Risk Değerlendirmesi: Orta
- Önceden belirlenmiş süre sonunda dolum otomatik durur.
- Hayır:
- Süre kontrolsüz, manuel müdahaleye bağlı.
🔸 4. Kontrol Noktası: Taşma Durumunda Buhar Tutucu / Havalandırma Sistemi Var mı?- Evet:
- Tank havalandırma hattı aktif, buhar dışarı kontrollü salınıyor.
⚠️ Sonuç: Patlama riski düşer, çevreye etki azalır. - Risk Değerlendirmesi: Orta
- Tank havalandırma hattı aktif, buhar dışarı kontrollü salınıyor.
- Hayır:
- Taşma ile birlikte pentan buharı atmosfere yayılır.
❌ Sonuç: Parlayıcı ortam oluşur → Yangın/Patlama riski artar. - Risk Değerlendirmesi: Çok Yüksek
- Taşma ile birlikte pentan buharı atmosfere yayılır.
- Evet:
- Süre kontrolsüz, manuel müdahaleye bağlı.
- Evet:
- Ne otomatik ne de manuel kontrol var.
- Evet:
- Gösterge arızalı ya da kalibrasyonsuz.
🧩 🧩 🧩
Senaryo Özeti
| Senaryo No | Sonuç | Risk Seviyesi |
|---|---|---|
| 1 | Seviye kontrol cihazı çalışıyor, alarm var, manuel kontrol de yapılıyor | Düşük |
| 2 | Otomasyon yok ama gözlem ve süre sınırlaması mevcut | Orta |
| 3 | Ne gösterge, ne gözlem, ne de zamanlama mevcut, buhar salınımı kontrolsüz | Çok Yüksek |
| 4 | Her şey mevcut ama taşma anında havalandırma yetersiz | Yüksek |
🛡️ 🛡️ 🛡️
Tankın Aşırı Dolması Nedeniyle Pentan Taşması ve Buhar Salınımı Riskini Önleyici ve Azaltıcı Tedbirler
- Tanklara mutlaka yüksek seviye alarmı, seviye sensörü ve otomatik dolum kesici sistemler entegre edilmeli.
- Dolum süresi sınırlayıcı zamanlayıcı sistemler (PLC ya da dijital sayaçlar) kullanılmalı.
- Operatörler, dolum sırasında manüel gözlem yapacak şekilde görevlendirilmeli.
- Tanklarda havalandırma boruları, buhar tutucu filtreler ve gerekirse emniyet valfleri olmalı.
- Tüm sistemler için periyodik bakım ve kalibrasyon zorunlu olmalı.
- Acil durumda buhar salınımına karşı yangınla mücadele ekipmanları hazırda bulunmalı.
Bu yazının kaynağı olan Pentan Tankı – (Hazard Identification – Tehlike Tanımlama) Analizi aşağıdadır.
Pentan Tankı – ((Hazard Identification – Tehlike Tanımlama) Analizi
| Tehlike Kodu | Tehlike Başlığı | Olası Nedenler | Etkilenen Alanlar / Sistemler | Olası Sonuçlar | Mevcut / Önerilen Kontroller |
|---|---|---|---|---|---|
| HZ-01 | Sızıntı – Flanş / Conta | Aşınmış conta, torklama hatası, kimyasal uyumsuzluk | Dolum hattı, tank çıkışı, pompa bağlantıları | Buhar yayılımı, patlayıcı atmosfer oluşumu, yangın, çevresel kirlenme | Kimyasal uyumlu contalar, periyodik sızdırmazlık kontrolü, EX-proof alan izleme |
| HZ-02 | Tank Delinmesi / Korozyon | Tank iç yüzey kaplamasında bozulma, dış darbe, metal yorgunluğu | Tank gövdesi, temel çevresi | Yüksek hacimli döküntü, yangın/patlama riski, çevresel tehlike | Koruyucu kaplama, tank ultrasonik kalınlık ölçümü, koruma bariyeri |
| HZ-03 | Statik Elektrik Boşalması | Topraklama eksikliği, sürtünme etkisi, uygun olmayan boru malzemesi | Dolum hattı, pompa, operatör | Kıvılcım → yangın veya patlama, çalışan yaralanması | Topraklama çubuğu, antistatik hortumlar, dolum öncesi topraklama test cihazı |
| HZ-04 | Tank Aşırı Dolumu | Seviye sensörü arızası, manüel dolum hatası | Tank içi, taşma menholü | Parlayıcı sıvı dışarı taşar, buhar oluşur, yangın riski | İkincil seviye sensörü, taşma alarmı, taşma haznesi (containment bund) |
| HZ-05 | Köpük Sistemi Arızası | Köpük pompası arızası, vana kapalı kalması, manuel hatalar | Yangınla mücadele sistemi | Yangın kontrol edilemez, tank ısınması, BLEVÉ riski | Köpük sistem periyodik test, yedek pompa, acil stop düğmesi |
| HZ-06 | Elektriksel Kıvılcım | EX-proof olmayan ekipman, gevşek bağlantı, kaçak akım | Tank çevresi, dolum alanı | Parlayıcı buhar → tutuşma, yangın | EX-proof elektrik altyapısı, periyodik izolasyon testleri |
| HZ-07 | Buhar Yayılması (Havalandırma Eksikliği) | Tank solunumu, atmosferik dalgalanma, buhar çıkışı | Tank havalandırması, soluma hattı | Patlayıcı atmosfer oluşumu, personel zehirlenmesi | ATEX uyumlu havalandırma sistemi, VOC dedektörü |
| HZ-08 | Operatör Hataları | Eğitim yetersizliği, prosedür eksikliği, dikkatsizlik | Dolum-boşaltım işlemleri, alarm devre dışı bırakılması | Taşma, sızıntı, geç müdahale, acil durum yönetiminde zafiyet | SOP’ler, eğitim, check-list uygulaması, gözetmen kontrolü |
| HZ-09 | Yangın / Harici Kaynaklı | Yakın tesislerdeki yangın, kaynak kıvılcımı, araç motorları | Tank dışı, tesis geneli | Tank ısınması, basınç artışı, patlama (BLEVÉ) riski | 30 m yangın güvenlik mesafesi, yangın sensörleri, otomatik yangın kapısı |
| HZ-10 | Yanlış Kimyasal Dolumu | Kimliklendirme eksikliği, operatör hatası | Tank içi kimyasal uyumu | Reaktif madde karışımı, toksik gaz çıkışı, basınç artışı | Etiketleme, kodlama, kimyasal tanımlama SOP, RFID okuma sistemi |
| HZ-11 | PSV (Basınç Tahliye Valfi) Arızası | Valf tıkanması, bakım eksikliği, yanlış kalibrasyon | Tank üst kısmı, solunum hattı | Tank içi aşırı basınç → tank deformasyonu/patlama | Periyodik PSV testi, tahliye borusu yönlendirmesi |
| HZ-12 | Gaz Dedektör Arızası | Kalibrasyon gecikmesi, sensör yaşlanması, fiziksel hasar | Gaz izleme sistemi | Tehlikeli atmosfer fark edilmez, patlama/yangın riski artar | Gaz dedektörü kalibrasyon protokolü, çift dedektör kurulumu |
| HZ-13 | Sızan Kimyasalın Giderilememesi | Yetersiz absorban, ekipmanın gecikmeli kullanımı, yanlış müdahale | Sızıntı alanı, yer altı suyu | Kimyasalın yayılması, çevre kirliliği, yeraltı suyunun kontaminasyonu | Absorban istasyonu, eğitimli ekip, sızıntı toplama küvetleri |
| HZ-14 | Aydınlatma Eksikliği / Gece Operasyonu | Yetersiz ışık, karanlıkta yapılan manuel dolumlar | Tüm saha | Gözle kaçırılan taşmalar, güvenlik riski, müdahale gecikmesi | Patlamaya dayanıklı LED projektörler, gece vardiyası eğitimi |
| HZ-15 | Acil Tahliye Gecikmesi | Kaçış yollarının kapalı olması, tatbikat eksikliği | Tüm çalışanlar | Yangın/patlama sırasında personelin mahsur kalması | Acil kaçış yönlendirmeleri, yılda 2 defa tatbikat |
Pentanın aşırı dolumu nedeniyle meydana gelebilecek taşma ve buhar salınımı, kimyasal tesislerde kontrol altına alınması gereken kritik süreçsel riskler arasında yer almaktadır. Bu riskin tetikleyici unsurları arasında otomasyon eksiklikleri, proses kontrol sistemlerindeki arızalar, operatör eğitimsizliği ve tank seviye göstergelerinin yetersizliği bulunmaktadır. Taşan pentanın çevreye yayılması, hızla buharlaşarak tutuşabilir ortamlarda yangın ve patlama potansiyelini önemli ölçüde artırır.
Tankın Aşırı Dolması Nedeniyle Pentan Taşması ve Buhar Salınımı Risk Olay Ağacı Analizinde değerlendirilen olay ağacı yapısı, risk zincirinin hangi aşamalarında önleyici tedbirlerin etkin biçimde uygulanabileceğini göstermekte, özellikle dolum süreci sırasında gerçekleştirilebilecek teknik ve yönetsel kontrollerin önemine vurgu yapmaktadır.
Seviye sensörlerinin çift yedekli kurulumu, acil durdurma sistemleri, taşma alarm mekanizmaları ve personel farkındalığı eğitimi gibi önlemler, bu tür senaryoların meydana gelmesini önemli ölçüde azaltabilir.
Sonuç olarak, pentan tanklarının güvenli işletilmesi, sadece ekipmanın değil, bütün bir sistemin entegre güvenlik yaklaşımıyla ele alınmasıyla mümkündür.
Tankın Aşırı Dolması Nedeniyle Pentan Taşması ve Buhar Salınımı Riski Olay Ağacı Analizi, bu kapsamda hem sistem zafiyetlerini hem de risk azaltıcı stratejileri teknik bir perspektifle ortaya koyarak, işletmelere somut bir karar destek aracı sunmayı amaçlamaktayım.
Saygılarımla
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Değerli İş Güvenliği Camiası üyesi,
Pentan Tankı – İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda ulaşılabilir makale ve teknik yazı sayısı maalesef yeterli değil. O sebeple bu yazıda eksiklerim olabilir.
Bilgi ve tecrübelerinizi paylaşmanız vereceğiniz katkılar ile iş güvenliği camiasının daima yararlanacağı büyük ve ayrıntılı bir veri bankası haline getirebiliriz.
Dr. Mustafa KEBAT – 0 530 568 42 75
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ Pentane dış depolama tankının yangın etkisine ilişkin bir çalışma https://koreascience.kr/article/JAKO202430540257020.page
⭐️⭐️ Depolama tankı kazalarına ilişkin bir çalışma https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0950423005000641?via%3Dihub
⭐️⭐️ Kaza Sonucu ve Risk Analizine Dayalı Kimyasal Depolama Tanklarının Güvenlik Aralıklarının Araştırılması https://www.researchgate.net/publication/346406356_Research_on_Safety_Spacing_of_Chemical_Storage_Tanks_Based_on_Accident_Consequence_and_Risk_Analysis
⭐️⭐️ IOC terminalindeki büyük yakıt depolama tankının yangın tehlikesi ve risk analizi https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/09544089231207419
⭐️⭐️ Propan depolama tanklarının dinamik risk değerlendirmesi için tahmini bir kaza modelinin geliştirilmesi https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0957582021000896
⭐️⭐️ Pentan https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Pentane
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü