Yangınla mücadele ekipmanlarının doğru ve etkin kullanımı, sadece eğitimli müdahale personeline değil, aynı zamanda bu ekipmanların teknik özelliklerini anlayabilen ve değerlendirebilen personelin varlığına da bağlıdır. Karbondioksit (CO₂) esaslı yangın söndürücüler, özellikle elektriksel ve sıvı kaynaklı yangınlarda etkili olmaları nedeniyle endüstriyel tesislerde, laboratuvar ortamlarında ve hassas ekipmanların bulunduğu alanlarda yaygın olarak tercih edilmektedir.
Bu söndürücülerin güvenli, etkili ve mevzuata uygun şekilde kullanılabilmesi için üzerlerinde yer alan teknik işaretlerin doğru okunması ve yorumlanması şarttır. Etiketler, kullanıcıya sadece içeriğin miktarını değil; aynı zamanda boşaltma süresi, etki mesafesi, çalışma ve test basınçları, üretim tarihi, son test tarihi gibi operasyonel ve yapısal parametreleri de sunar. Bu bilgiler; iş güvenliği, periyodik bakım, yangın tatbikatı planlaması ve denetim süreçlerinde kritik öneme sahiptir.
Yanlış değerlendirilen bir net ağırlık değeri, eksik gaz şarjı anlamına gelebilir. Görmezden gelinen bir test tarihi, yüksek basınca dayanım güvenliğini tehlikeye atabilir. Üstelik, CO₂ tüpleri -78,5 °C’ye kadar ani soğuma yapabilen gazlar içerdiğinden, fiziksel temasla oluşabilecek soğuk yanıkları gibi ikincil tehlikeler açısından da profesyonel farkındalık gerektirir.
Özellikle, CO₂’nin sıvı fazdan gaz faza geçişinde ortaya çıkan genleşme oranları, tüp içindeki basınç dalgalanmaları ve emniyet valfleri gibi kritik unsurlar ele alınarak, yangın anında operatörlerin ve bakım personelinin doğru bilgiye dayalı kararlar alabilmesi çok önemlidir ve bu yazının da maksadıdır. Bu bağlamda, teknik düzenlemeler ışığında tüplerin kullanım talimatları ve uyarı işaretlerinin ayrıntılı açıklamaları; acil müdahale senaryoları ve bakım/denetim süreçleri için referans niteliğinde sunmayı amaçladım.
🔥 🔥 🔥
CO₂ Yangın Tüplerinin Üzerindeki İşaretlerin Anlamları ve Hesaplamaları
🔹 1. Tüp Kapasitesi (Brüt Ağırlık / Net Ağırlık)
Tüpler üzerinde genellikle aşağıdaki gibi ifadeler bulunur:
- Net: 5 kg → İçerdiği sadece CO₂ gazının ağırlığıdır.
- Tüp Ağırlığı: 12.3 kg (T) → Tüpün boşkenki (yalnızca metal kısmının) ağırlığıdır.
- Brüt: 17.3 kg → Tüp + gaz = toplam ağırlık.
📌 Kontrol Hesabı:
Brüt – Tüp = Gaz
17.3 kg – 12.3 kg = 5 kg CO₂
🔥 🔥 🔥
🔹 2. Yangın Sınıfı Uyumluluğu
CO₂ tüplerinin hangi tür yangınlar için uygun olduğunu gösterir:
- Class B: Yanıcı sıvılar (benzin, alkol, solventler)
- Class C: Elektrik yangınları
- 🔥 Not: CO₂ Class A (katı madde) yangınları için genellikle etkili değildir, çünkü soğutucu etkisi kısa sürer ve yeniden alevlenme olabilir.
🔥 🔥 🔥
🔹 3. Boşaltma Süresi (Discharge Time)
Bu, tüpün içinde gazın ne kadar sürede tamamen boşalacağını gösterir.
Örnek:
- Boşaltma Süresi 15 sec
Bu, 5 kg CO₂’nin 15 saniyede boşaldığı anlamına gelir.
Bu süre, hem yangınla mücadele planlaması hem de tahliye süresi açısından önemlidir.
📌 İpucu: Büyük tüpler uzun süreli yangınlar için daha uygundur. Küçük CO₂ tüpleri kısa süreli, anlık müdahaleler içindir.
🔥 🔥 🔥
🔹 4. Boşaltma Mesafesi (Discharge Range)
Tüpten çıkan CO₂’nin etkili olduğu mesafeyi ifade eder.
- Boşaltma Mesafesi: 2–3 m → CO₂ gazı bu mesafede yoğun ve etkili şekilde çıkar.
📌 Not: Açık alanlarda veya rüzgârlı bölgelerde bu mesafe kısalabilir. Bu nedenle CO₂ tüpleri kapalı alanlarda elektrik yangınlarına müdahalede daha uygundur.
🔥 🔥 🔥
🔹 5. Test Basıncı (Test Pressure / PT)
Tüpün dayanıklılık testi sırasında uygulanan basınçtır.
Örnek:
- PT: 250 bar
Bu tüp, 250 barlık bir iç basınca dayanacak şekilde test edilmiştir. Bu değer, tasarım dayanım sınırıdır.
🔥 🔥 🔥
🔹 6. Çalışma Basıncı (Working Pressure / WP veya PW)
CO₂ tüpü kullanım sırasında ortalama olarak bu basınçta çalışır:
- WP: 56 bar (genellikle 50–60 bar arası)
CO₂ normalde sıvılaştırılmış halde saklanır. Kullanım sırasında tüp içindeki sıvı hızla gaz hâline geçer ve bu sırada basınç yükselir.
📌 Tehlike Uyarısı: Tüp sıcak bir ortama maruz kalırsa basınç artar ve emniyet valfi açılabilir.
🔥 🔥 🔥
🔹 7. Üretim Tarihi ve Periyodik Kontrol
Örnek:
- Üretim Tarihi: 2021/06
- Bir sonraki test: 2026/06
CO₂ tüpleri genellikle her 5 yılda bir hidrostatik teste tabi tutulur.
Bu, tüpün dayanıklılığının hala geçerli olup olmadığını kontrol etmek içindir.
📌 Türkiye’de bu kontrollerin yapılması TS EN 1968 standardına göre zorunludur.
🔥 🔥 🔥
🔹 8. Emniyet Valfi / Tahliye Deliği Bilgisi
CO₂ tüplerinde, ani basınç artışında patlamayı önlemek için emniyet valfi bulunur. Üzerinde şu bilgiler olabilir:
- Patlama Basıncı: 175 bar
Bu, valfin açılarak fazla gazı tahliye edeceği kritik basınçtır.
🔥 🔥 🔥
🔹 9. Kullanım Talimatları ve Sembol İşaretleri
Genellikle piktogram şeklindedir:
- 🔌 Elektrik yangını simgesi
- 🧯 Bir yangına doğru sıkılan tüp simgesi
- ❌ İnsan üzerine sıkmayın → CO₂ boğucu etki yapar!
Ayrıca şunlar da olabilir:
- “Elektrik panoları için uygundur”
- “Camla çevrili alanlarda dikkatle kullanın”
- “Kapalı ortamda uzun süreli kullanım tehlikeli olabilir”
🔥 🔥 🔥
🔹 10. Standartlar ve Sertifikasyonlar
Tüplerin çoğunda aşağıdaki gibi bilgiler olur:
- EN3: Avrupa yangın söndürücü standardı
- CE 0036: Avrupa uygunluk işareti ve onay numarası
- TS ISO 9809-1: Basınca dayanıklı çelik tüp standardı
- TPED (Transportable Pressure Equipment Directive): Taşınabilir basınçlı ekipman güvenliği
🔧 🔧 🔧
Hacim Hesaplama ve Gaz Genleşme Oranı
CO₂ gazı sıvı hâlde saklanır, gaz hâline geçtiğinde yaklaşık 1:500 oranında genişler.
Örnek:
- 5 kg CO₂ → yaklaşık 2.5 m³ gaz
Bu hacim, küçük bir ofis odasında ciddi bir boğucu atmosfer yaratmaya yeterlidir.
🔥 🔥 🔥
CO₂ Yangın Tüplerindeki İşaretlerin Anlamı – Açıklamalı Tablo
| İşaret / Bilgi | Açıklama | Örnek Değer / Not |
|---|---|---|
| Net Ağırlık (Net Weight) | İçindeki CO₂ gazının ağırlığıdır. | 5 kg |
| Tüp Ağırlığı (Tare / Empty Weight) | Tüpün boşkenki metal ağırlığıdır. | 12.3 kg |
| Brüt Ağırlık (Gross Weight) | Tüp + gaz = toplam ağırlıktır. | 17.3 kg |
| Yangın Sınıfı (Fire Class) | Hangi tür yangınlara karşı etkili olduğunu belirtir. | Class B (yanıcı sıvılar), Class C (elektrik) |
| Boşaltma Süresi (Discharge Time) | Tüpün tamamının ne kadar sürede boşalacağını gösterir. | 15 saniye |
| Boşaltma Mesafesi (Range) | Gazın etkili olduğu maksimum mesafedir. | 2–3 metre |
| Çalışma Basıncı (Working Pressure) | Kullanım sırasındaki tipik iç basınç değeridir. | 56 bar (50–60 bar arası) |
| Test Basıncı (Test Pressure) | Tüpün test edildiği maksimum dayanım basıncıdır. | 250 bar |
| Patlama Basıncı (Burst Pressure) | Emniyet valfinin açılacağı kritik basınç. | 175 bar |
| Üretim Tarihi (Manufacture Date) | Tüpün imal edildiği tarih. | 2021/06 |
| Sonraki Test Tarihi | Periyodik hidrostatik testin yapılması gereken tarih. | 2026/06 (5 yılda bir) |
| Standartlar | Tüpün üretildiği ve test edildiği uluslararası teknik standartlar. | EN3, CE 0036, TS ISO 9809-1, TPED |
| Kullanım Talimatları ve Uyarılar | Piktogramlar ya da yazılarla kullanıcıya yönelik bilgilendirmeler içerir. | Elektrik yangını simgesi, “Kapalı alanda dikkat” vb. |
| Gaz Genleşme Oranı | CO₂ sıvı hâlde saklanır; gaz hâline geçtiğinde büyük hacme yayılır. | 1:500 → 5 kg CO₂ ≈ 2.5 m³ gaz |
🔥 🔥 🔥
Etiketin Arkasındaki Hayati Gerçekler
- CO₂ yangın tüpleri elektrik ve sıvı yangınlarında oldukça etkilidir.
- Kapalı ortamda uzun süreli kullanımı solunum riski oluşturur.
- Tüplerin üzerindeki teknik bilgileri kullanım öncesi ve sonrası mutlaka kontrol edin.
- Herhangi bir sızdırma, etiket silinmesi veya periyodik bakım eksikliği, tüpün kullanım dışı bırakılmasını gerektirir.
Karbondioksit (CO₂) yangın tüpleri, yüksek riskli ortamlarda yangına ilk müdahalenin kritik bileşenlerindendir. Ancak bu ekipmanların gerçek güvenlik değeri, yalnızca fiziksel varlıklarından değil; aynı zamanda üzerlerindeki teknik verilerin doğru okunması, yorumlanması ve uygulanmasından kaynaklanır. Çünkü bu işaretler; cihazın etkinliği, emniyet seviyesi, kullanım süresi ve bakım gereksinimlerini somut verilerle tanımlar.
Net ve brüt ağırlık farkı, cihazın boş mu dolu mu olduğunu anlamak için yalnızca bir gözlem değil, aynı zamanda periyodik kontrolün ilk adımıdır.
Çalışma ve test basınçları, tüpün hangi koşullarda güvenle işlev görebileceğini ve hangi durumlarda devre dışı bırakılması gerektiğini belirler.
Boşaltma süresi ve menzil, kullanıcıya zaman yönetimi ve konumlandırma stratejisi sunar.
Üretim ve test tarihleri, tüpün yasal ve teknik ömrünü ifade eder; zamanında yenilenmeyen bir tüp, kriz anında işlevini yitirebilir ve geri dönüşü olmayan sonuçlara neden olabilir.
Endüstriyel yangın güvenliği yaklaşımında, bu tür ayrıntılar sadece teknik personel için değil, yangınla mücadele prosedürlerinin tasarımı, denetimi ve uygulanmasında görevli tüm paydaşlar için yüksek öneme sahiptir. Özellikle İş Güvenliği uzmanları, saha mühendisleri, bakım birimleri ve yangın ekipleri, CO₂ tüplerinin etiket verilerini periyodik olarak gözden geçirmeli; ihtiyaç duyulan düzeltmeleri veya yenilemeleri vakit kaybetmeden gerçekleştirmelidir.
Unutulmamalıdır ki, etiketteki bir ihmal, gerçek yangın anında müdahaleyi başarısızlığa uğratabilir. Bu sebeple, yangın söndürücü etiketleri yalnızca bilgi değil, aynı zamanda hayati uyarı sistemleridir. Her bir satır, teknik bir veri olmanın ötesinde, insan hayatını ve ekipman bütünlüğünü korumaya yönelik somut bir güvenlik manifestosudur.
Gelecekteki güvenli müdahalelerin temeli, bugün doğru anlaşılan ve uygulanan teknik detaylarla atılır.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü