İş sağlığı ve güvenliği alanı, yalnızca teknik önlemlerle değil; aynı zamanda insan davranışının, bilişsel performansın ve nörofizyolojik kapasitenin doğru anlaşılmasıyla bütünlük kazanan multidisipliner bir yapıya sahiptir. Bu bağlamda reaktif zamanlama, yani bireyin bir uyarana karşı verdiği tepkinin hızı, iş kazalarının önlenmesinde çoğu zaman göz ardı edilen fakat kritik önem taşıyan bir parametredir. Özellikle yüksek dikkatlilik gerektiren sektörlerde—örneğin inşaat, maden, kimya, metal, enerji üretimi, trafik yönetimi, yüksekte çalışma, kapalı alan operasyonları ve ağır makine kullanımı—reaktif zamanlama performansındaki küçük bir yavaşlama bile ölümcül sonuçlara yol açabilmektedir.

Sizlere sunduğum Reaktif Zamanlama Risk Matrisi, iş sağlığı ve güvenliği profesyonellerine ve her sektörden yönetici vve teknik sorumlulara yeni bir perspektif kazandırmayı amaçladığım bilimsel ve uygulamaya dönük bir araçtır.

Geleneksel risk değerlendirme yöntemleri çoğunlukla fiziksel, kimyasal ve mekanik tehlikelere odaklanırken, insan faktörünün bilişsel bileşenlerini yeterince derinlikte ele almaz. Oysa ki birçok kazanın kökeninde; yanıt gecikmesi, algı–karar verme sürecindeki yavaşlama, dikkat dağınıklığı, nöromotor performansta düşüş veya çevresel stresörlerin reaksiyon hızını baskılaması gibi mekanizmalar yer almaktadır.

Reaktif zamanlama, tek başına bir “refleks ölçümü” değildir; çalışan sağlığı, nörolojik bütünlük, dikkat yönetimi, iş yükü dengesi, ergonomi, yorgunluk, vardiya düzeni, psikososyal stres ve çevresel faktörlerin bir kesişim noktasında yer alır. Dolayısıyla matriste belirlenen risk seviyeleri, yalnızca ölçülen milisaniyeleri değil, ölçüm sonuçlarının operasyonel anlamını ve iş ortamındaki fiili tehlike profiliyle olan ilişkisini de yansıtmaktadır.

İSG’ye Özel Reaktif Zamanlama Risk Matrisini, İş güveliği uzmanları, işyeri hekimleri, OSGB yöneticileri, işveren vekilleri, eğitimciler ve İSG politika üreticileri için hazırladım. Lakin altı çizilmeliyim ki verdiğim örnekler, uyarı niteliğinde olan, genelleştirilmiş, kurgusal ve öğretici amaçlı temsillerdir. Gerçek çalışma ortamlarında risk faktörlerinin dinamiği çok daha kompleks olup, her işyerinin kendi özgün koşullarına göre yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir.

Çalışmanın tüm bölümlerinde nesnel ve bilimsel bir yaklaşım benimsenmeye gayret ettim, herhangi bir meslek grubunu veya kişi-topluluğu hedef alan bir değerlendirmeden özellikle kaçınmaya çalıştım. Bu çalışmayı, İSG profesyonellerinin çabasını küçümsemek için değil; tam tersine, bu çabanın ne kadar kritik olduğunu göstermek ve insan faktörünün ölçülebilir bileşenleri hakkında farkındalık oluşturmak amacıyla hazırladım. Sektörde özveriyle çalışan tüm uzmanların, işyeri hekimlerinin, OSGB yöneticilerinin ve akademisyenlerin katkıları ile İSG kültürünün daha da güçleneceğine olan inancım tamdır.

İSG’ye bu Özel Reaktif Zamanlama Risk Matrisi, insan performansı temelli risk yönetiminin İSG alanında daha görünür kılınması, karar vericilerin bilimsel veriye dayalı uygulamalar geliştirmesi ve çalışan güvenliğinin ölçülebilir göstergelerle desteklenmesi için bir araç olarak değerlendirilebilir. Uygulayıcıların bu matrisi kendi sektörlerine, ekipman yapılarına, vardiya düzenlerine ve çalışan profillerine uyarlayarak kullanmaları özellikle iş sağlığı ve güvenliğinin gelişimine katkı sağlayacaktır.

Son olarak, bu çalışma herhangi bir ürün, test cihazı veya ticari yöntem önermek amacıyla hazırlanmış değildir. Burada sunulan tüm bilgi ve modeller, eğitsel, bilimsel ve farkındalık amaçlıdır.

Bu matris hem işe giriş/periyodik muayenelerde, hem de operatör risk değerlendirmelerinde, hem de yorgunluk–uyku–alkol–ilaç etkisi analizlerinde doğrudan kullanılabilir.

Aşağıdaki tablo, Reaktif Zaman (RT) performansını 5 seviyede değerlendiren, OSGB ve işyeri hekimliği uygulamalarına uygun bir risk matrisidir.

1️⃣ Reaktif Zaman (RT) Performans Seviyeleri

RT Ortalama (ms)	Hata Sayısı	Performans Varyansı	Risk Düzeyi	İşle İlgili Sonuç
<200 ms	0–1	Çok düşük	Düşük Risk	Üstün performans, nöromotor fonksiyonlar çok iyi
200–250 ms	0–2	Düşük	Kabul Edilebilir Risk	Normal performans, operatörlük için uygun
250–300 ms	2–4	Orta	Orta Risk	Yorgunluk / uykusuzluk / kafein etkisi olabilir
300–350 ms	4–7	Belirgin	Yüksek Risk	Operatörlük için geçici kısıtlama gerektirebilir
>350 ms	7+	Çok yüksek	Çok Yüksek Risk	Makine kullanımında ciddi tehlike, işten uzaklaştırma ve tıbbi değerlendirme şart

2️⃣ Tehlike Sınıfı × Reaktif Zaman Matrisi

Bu matrisi doğrudan İş Güveliği uzmanları ve işyeri hekimleri için tasarladım.

📌 📌 📌

Matris Tablosu

📍 📍 📍

Matris

RT / Tehlike Sınıfı	Az Tehlikeli	Tehlikeli	Çok Tehlikeli
<250 ms	Yeşil (Uygun)	Yeşil	Sarı (ek kontrol)
250–300 ms	Yeşil	Sarı	Turuncu (sınırlı görev)
300–350 ms	Sarı	Turuncu	Kırmızı (uygun değil)
350–400 ms	Turuncu	Kırmızı	Koyu Kırmızı (acil risk)
>400 ms	Kırmızı	Koyu Kırmızı	Koyu Kırmızı

3️⃣ İşveren ve İş Güvenliği Uzmanı İçin Risk Karşılıkları

Her risk rengine karşılık gelen İş Sağlığı ve Güvenliği aksiyonları

4️⃣ Hata Sayısı ve Türüne Göre Ek Risk Matrisi

Reaktif Zaman (RT) süresi kadar hata türleri de risk belirtecidir:

Hata Türü	Anlamı	Risk	İSG Aksiyonu
Anticipatory (erken basma)	Tahmin etme	Orta	Stres/uykusuzluk kontrolü
Choice Error (yanlış buton)	Dikkat azalması	Yüksek	Görev kısıtlaması
No Response (cevap yok)	Kognitif/motor bozulma	Çok yüksek	Görevden alma, tıbbi inceleme
Farklı varyans (>60 ms)	Düzensiz sinirsel kontrol	Yüksek	Sağlık değerlendirmesi

5️⃣ İSG Reaktif Zamanlama Risk Kategorileri

Kategori	Tanım	RT	Hata	İşverene Öneri
A – Düşük Risk	Mükemmel performans	<250 ms	0–1	Görev uygun
B – Normal	Kabul edilebilir	250–300	1–2	Normal takip
C – Orta Risk	Dikkat azalması	300–350	2–4	Görev sınırlı
D – Yüksek Risk	Operatörlük için riskli	350–400	4–7	Görev değişikliği
E – Çok Yüksek Risk	Tehlikeli iş için kesinlikle uygun değil	>400 ms	7+	İşten uzaklaştırma / tıbbi değerlendirme