İş güvenliği – insan hayatı açısından kritik önemi olan işlerde – koşullarda çalışan operatörlerin bilişsel performansının değerlendirilmesi ve tahmini birçok iş disiplini için çok önemlidir.
Pek tabi ki askeri sektörün başı çektiği nöroergonomi araştırma faaliyeti günümüzde özel sektörün de ilgi alanına girmiştir.
Güncel yaşamda en tipik örneğimiz mesleği gereği otoyollarda, cadde ve sokaklarda araç süren çalışanlardır. Çünkü diğer araçlarla paylaşımı gerektiren sivil otoyol sürüşü faaliyeti, değişen görev yükü ve stres koşulları altında gerçekleştirilir. Bu sebeple farklı lakin birbiri ile ilişkili, koordineli becerilerin yetkin bir şekilde gerçekleştirilmesinin gerektiği bütünleşik ve çok görevli bir iş sürecini yürütmek zorundadırlar.
Burada bahsi geçen beceriler, hepsi birbirine bağlı görsel, motor ve bilişsel beyin sistemlerine dayanır.
Nöroergonomi, terimi ortaya atan kişi tarafından “ iş yerindeki beyin ve davranışın incelenmesi” olarak tanımlanmıştır (Parasuraman ve Rizzo, 2007)
Bu temel ve en basit tanımın üzerine;
Tüm insan faaliyetleri bir miktar zihinsel işleme ve dolayısıyla en azından bir miktar zihinsel iş yükü içerir.
Zihinsel iş yükü karmaşık, dinamik, kişiye özgü, doğrusal olmayan bir yapıdır. Birçok bilim insanına göre çok boyutludur.
iş yerinde iş memnuniyeti veya memnuniyetsizliği ile sonuçlanabilen ve dolayısıyla zihinsel iş yükünü etkileyebilen belirli bağımsız faktörler vardır.
Zihinsel iş yükü, belirli bir görevi sonlu bir zaman diliminde tamamlamak için gereken toplam bilişsel çalışmadır.
İşin zihinsel iş yükünü aşıp aşmadığını; zaman, bilişsel kapasite, bilgi işleme kapasitesi, zihinsel çaba ve hafıza parametrelerin göre değerlendirebiliriz.
Örneğin,
Bir sürüş ortamında uyanıklık, göz kapağı hareketinin izlenmesiyle güvenilir bir şekilde belirlenebilir.(Dinges ve ark., 1998).
Nöronal durum ölçümü öncelikli konudur, lakin işlevsel beyin durumları ve davranışlarının biyobelirteçleri olarak güvenilirlikleri değerlendirilebilecek birçok başka fizyolojik gösterge vardır.
Günümüzde eldeki teknik imkanlara ölçümlendirdiğimiz biyobelirteçler:
- Galvanik deri tepkisi (GSR)
- Kalp atışı, hızı ve atımlar arası aralık dahil
- Tepki süreleri, bakış gecikmesi ve denge dahil göz hareketleri
- Pupilometri
- Düşük kanal sayılı elektroensefalografi (EEG)
- Yakın kızılötesi spektroskopisi (NIRS) kullanılarak ölçülen kortikal kan akışındaki değişiklikler
- Kan oksijen satürasyonu (NIRS kullanılarak da)
- Optik bilgisayar tanıma (OCR) teknikleriyle izlenen yüz ifadesi
Bun fizyolojik ölçümlerin kombinasyonları da mümkündür.
Beyin-Bilgisayar Arayüzleri
Son yirmi yılda giderek artan şekilde ilgi gören sinir bilim teknolojisinin bir alanı EEG tabanlı beyin-bilgisayar arayüzlerinin geliştirilmesi ve kullanımıdır.
Bu arayüz sistemleri uzaktan, gerçek zamanlı fizyolojik izleme gibi alanlarda potansiyel operasyonel kullanıma sahiptir;
örneğin, bir savaş alanı komutanı bir askerin maksimum zihinsel iş yüküne veya strese yaklaştığına dair bazı belirtiler alabilir.
Yakın vadede Ordu için daha faydalı olabilecek ticari bir uygulama, öz düzenleme için bir nörogeri bildirim sistemidir. Biyolojik geri bildirime benzeyen nörogeri bildirim, bireylerin öz düzenlemeyi desteklemek için beyin dalgası aktiviteleri hakkında görsel ve işitsel geri bildirim almalarını sağlar.
Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) tarafından desteklenen araştırmalarla geliştirilen bu teknik,
- Çocuklarda ve ergenlerde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu
- Travmatik beyin hasarı
- Travma sonrası stres bozukluğu
- Depresyon
tedavilerinde kullanımı için çalışılmaktadır.
VR – AR
Oyun endüstrisindeki gelişmelerle grafiksel temeli oluşturulan bir teknoloji olan VR, artık davranışsal sinir bilim araştırmaları ve uygulamalarında yaygın bir araç olarak kullanılıyor.
Askeri araştırmalar için özellikle önemli olan, VR‘nin insan davranışının incelenmesi ve değiştirilmesi ve insan yeteneklerinin geliştirilmesi için kullanılmasıdır.
VR, uçuş, denizcilik navigasyonu, tank ve zırhlı araçları simüle etmek için bilinen bir teknik olarak kulanılmaya başlanmıştır.
Askeri araştırmalarda VR uygulamaları, geleceğin Muharebe Sistemleri programı için eğitimin merkezinde yer almaktadır. Askeri alanda yaşanan gelişimler zaman farkı ile de olsa iş ve sosyal hayata yansıyacaktır.
Duyusal ve dolayısıyla algısal deneyimin tüm yelpazesini simüle edilmiş bir deneyimle değiştirmeyi amaçlayan VR’nin aksine, artırılmış gerçeklik (AR), doğal dünyanın bir görüntüsünün bilgi açısından zengin sanal öğelerle karıştırıldığı bir hibrit teknolojidir. Ki nöroergonomi için kullanıldığında çalışan sağlığının iyileştirilmesi için büyük bir adım olacaktır.
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Doğal Yaşayın
Doğal Beslenin
Aklınıza Mukayet Olun
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Sayın okuyucu,
Aşağıdaki linkten yazımızda yer alan konu hakkında sorularınızı ve görüşlerinizi, merak ettiğiniz ve yazılarımıza konu olmasını istediğiniz hususları iletebilirsiniz.
Bilginin paylaştıkça çoğalacağı düşüncesi ve sizlere daha iyi hizmet verme azmi ile her gün daha da iyiye ilerlemede bizlere yorumlarınız ve katkılarınız ile yardımcı olursanız çok seviniriz. https://g.page/r/CTHRtqI0z0gjEAE/review
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Bilimsel Yazı Sevenler Devam Edebilirler
⭐️⭐️ İnsan Zihinsel İş Yükü: Bir Araştırma ve Yeni Bir Kapsayıcı Tanım https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9201728/#s4
⭐️⭐️ Hareket Halindeyken Nöroergonomi: İşyeri Değerlendirmesi ve Tasarımı için Mobil EEG’nin Potansiyelinin Değerlendirilmesi https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9846382/
⭐️⭐️ Nöroergonomi: Fiziksel ve bilişsel çalışmalara yönelik uygulamaların gözden geçirilmesi https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3870317/https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3870317/
⭐️⭐️ Zihinsel İş Yükü, Katılım ve İnsan Performansına Nöroergonomi Yaklaşımı https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7154497/https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7154497/
⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️
Dr Mustafa KEBAT
Tetkik OSGB İş Sağlığı ve Eğitim Koordinatörü